شاپرک؛ هم بازیگر هم داور؟
شهرام شریف – م.ر.بهنام رئوف – دنیای اقتصاد : نام شاپرک (شبکه الکترونیکی پرداخت کارت) این روزها بیشتر از همیشه بر سر زبانها است. حذف تسویه آنی و وجود مغایرتها و تاخیرها در حسابهای بانکی متصل به کارتخوان، حالا بسیاری را با واقعیتهای این شبکه جدید آشنا کرده است. برخی اعتراضها حتی به جمعآوری کارتخوانها از برخی فروشگاهها منجر شده است. مدیران شاپرک در میزگرد «دنیای اقتصاد» اما معتقدند که شبکه را متناسب با مدلهای خارجی راهاندازی کردهاند و اشکالات به مرور مرتفع میشود.
موضوع راهاندازی شاپرک (شبکه الکترونیکی پرداخت کارت) که بحثهای مرتبط با دستگاههای کارتخوان را در برمیگیرد یکی از مهمترین موضوعات این روزهای کسبوکارها است. تغییراتی که این شبکه طی این دو سه هفته در وضعیت پرداخت از طریق کارت ایجاد کرده تاثیرات قابل توجهی بر نحوه پرداخت و تسویه به وجود آورده است.
از اختلالات روزهای نخست که بگذریم برخی تغییرات این شبکه مانند حذف تسویه آنی نقدهای منفی مختلفی را متوجه این شبکه کرده و موجب اعتراض بسیاری از فروشندگان نیز شده است. شاپرک در واقع نهادی جدید و ایجاد شده زیرمجموعه بانک مرکزی است که قرار است در کنار شبکه شتاب قرار گیرد و به جای این شبکه مسوولیت شبکه پرداخت از طریق کارت را انجام دهد. سهام اصلی این شبکه متعلق به بانکهای کشور است و در عین حال قرار است رگولاتوری شرکتهای خدمات دهنده کارت PSP را نیز برعهده داشته باشد. در میزگردی با حضور سامان قطبی مدیرعامل شرکت شاپرک، رستم شاه گشتاسبی مدیرعامل شرکت PSP بانک ملت، مهدی انوشه معاون برنامهریزی و توسعه شرکت تجارت الکترونیک پارسیان و محمدرضا محمودیان کارشناس بانکداری الکترونیکی موضوع راهاندازی شاپرک و موضوعات مرتبط با آن را مورد بحث قرار دادهایم که بخش اول آن را امروز میخوانید.
دنیای اقتصاد: دو هفته از راهاندازی شبکه شاپرک میگذرد. شبکهای که تاثیر مستقیمی بر کسبوکارهای کوچک و متوسط بازار داشته که از دستگاه پوز استفاده میکنند. درباره این شبکه کم و بیش اطلاعرسانیهایی در رسانهها شده بود ولی عملا مردم زمانی متوجه شدند که با خود شبکه درگیر شده بودند و البته اختلالهای شدید روزهای نخست شبکه هم در این شناسایی بسیار موثر بود به نوعی مردم مجبور به استفاده از این شبکه و پذیرش قوانین جدید مرتبط با آن شدند. خوب است بحث را با خود آقای قطبی شروع کنیم که مسوولیت این شبکه را به عهده دارند، این شبکه چیست و سیستم بانکی ما چه نیازی به شاپرک داشت و چه ضعفهایی بر آن مترتب بود که الان شاپرک جایگزین آن شده و به آنها پاسخ میدهد؟
قطبی: واقعیت این است که شبکه شاپرک به دلیل جداسازی شبکه پرداخت از شبکه بانک ایجاد شده است. در شبکه پرداخت در نقاط فروش ابزارهایی که مردم بتوانند از کارتشان استفاده کنند تعبیه میشود (کارتخوانها) و این ابزارها باعث میشود که مردم به جای پول و دسته چک از کارت پلاستیکیشان استفاده کنند.اما در حقیقت این کار،کاری از جنس بانکی نیست و نیاز به نظارتی دقیق دارد. اگر این نظارت دقیق نباشد میتواند باعث بروز مشکلاتی شود که در سنوات پیش هم به وجود آمده است.تفکیک شبکه پرداخت از شبکه بانکی مصوبه شورای پول و اعتبار در زمستان سال 89 است و بر اساس همان هم شرکت شبکه الکترونیک پرداخت کارت 10/10/90 تصویب و از 16/11 /90 طبق یک بخشنامه سازمان آن کل مجموعه بانکی معرفی شد. پس تفکیک کار برای این است که هم خدمترسانی راحتتر شود هم بتوان نظارت بهتری انجام داد. ابزار الکترونیک با خودامکانات بیشمار میآورد. اگر انضباط و نظارت به صورت دقیق انجام نشود میتواند مشکلاتی به وجود آورد. نگاه کنیم میبینیم در دنیا هم همین گونه است.جنس کار بانکی و پرداخت یکی نیست.هیچ جای دنیا شبیه بانکهای ما در این زمینه خود درگیر موضوع پرداخت نیستند و هیچ جای دنیا سازمان پرداخت بینیاز از رگولاتوری نیست. پس پاسخ این است که ما برای نظم و انضباط و توسعه و نظارت دقیق در این شبکه یک پارچهسازی را یک الزام دیدیم.
دنیای اقتصاد: به موضوع خوبی اشاره کردید اینکه بانکها به جای کار بانکی روی پرداخت متمرکز شده بودند که خارج از مسوولیتشان بود. این بخش مثبت راهاندازی شاپرک است، اما از طرف دیگر این شبکه موجب تغییرات واضحی در بحث تبادلات مالی شده که تا پیش از این در کشور به صورت فرهنگ درآمده بود. مثلا تا قبل از شاپرک پرداختهای آنی داشتیم که اتفاقا بانک ملت بانی آن بود و استقبال خوبی هم از آن شد، شما آقای گشتاسبی در بانک ملت این سیستم پرداخت آنی را حذف کردید و به شاپرک پیوستید و در واقع ریسک نارضایتی مشتریانتان را پذیرفتهاید، آیا مزیتهایی را که آقای قطبی برشمردند در شبکه بانک ملت میبینید؟
شاه گشتاسبی: من نمیتوانم در جایگاه بانک بنشینم و بگویم آیا مزیتی نصیب بانک شده است یا نه. درقالب جایگاه PSP میتوانم توضیحاتی را خدمتتان عرض کنم. از بهمن سال گذشته با این سیستم آشنا شدیم. شاپرک طرحی بود که کنترل تمام PSPها را میخواست به عهده بگیرد و همه به وسیله آن میتوانند به شبکه پرداخت بانکها متصل شوند. این توضیحاتی بود که آقای قطبی به ما دادند. ما باید با نگاهی به این سمت میآمدیم که بتوانیم ضمن حضور در این شبکه مشتریمان را هم حفظ کنیم چرا که هر PSP بنابه دلایل و کارهایی ارزش افزودهای روی دستگاه کارتخوانش آورده است و مشتریانش به آن عادت کردهاند و با آن به یک بلوغ کاری رسیدهاند. اگر آن سیستم را روی پوز گذاشتهایم کار یکی دوسالهای نبوده است، بلکه عقبهای چند ساله دارد 6-5 سال مشتری را با یک سیستم آشنا کردهاید به آن عادت کرده و کار و تجارت خود را روی آن بسته است. خودتان یک اشاره کردید به بحث واریز آنی. حالا من نباید درمورد مزایا و معایب آن توضیح دهم، اما واقعا مشتریان ما به این واریز آنی وابسته بودند. ما در بحثهای اولیه با در نظر گرفتن مصالح مشتری، مصالح شرکت PSP، بانک و خود شاپرک سعی میکردیم بسیار آرام روی این قضیه قدم بگذاریم و نگران این وضعیت بودیم. با آقای قطبی در این رابطه صحبتهای فراوانی داشتیم؛ چرا که نگران بودیم با این تغییر رویه با مشتریانمان چه کنیم. قضیه دیگر این بود که همه PSPها در یک زمان وارد این طرح خواهند شد، اما الان شاهد این هستیم که بعضی از بانکها هنوز خود را به روز نکردهاند و وارد بحث شاپرک نشدهاند.
قطبی: درباره این زمانها بخواهیم صحبت کنیم در واقع ما سه مرحله داشتیم. شاید نحوه اطلاعرسانی برنامه اجرایی به طور دقیق بین افراد توزیع نشده، ولی برنامه مصوب شده بود که یک دوره طراحی و انتخاب سوئیچ و راهاندازی پایلوت را داشته باشیم که سوئیچ تقریبا اواسط اردیبهشت راهاندازی شد و تا تیر ماه پایلوت تمام شد. فاز دوم کارمان این بود که عمل انتقال صورت بگیرد که از دوم مرداد ماه شروع شد.ما سعی کردیم در زمینه انتقال بسیار ملایم حرکت کنیم و برای مردم عادی و حتی پذیرندگان محسوس نباشد. این تا آخر آبان به اتمام رسید. فاز سوم تا نیمههای آخر اردیبهشت 92 طول میکشد که بهینهسازی شبکه است.
دنیای اقتصاد: الان چه تعداد بانک به مجموعه شاپرک پیوستهاند؟
قطبی: ما با بانکها کار نداریم. سوالی را که شما از آقای گشتاسبی پرسیدید تکمیل میکنم اصلا موضوع واریز آنی موضوع شاپرک نیست.
دنیای اقتصاد: ولی مشکل مشتریان دستگاههای کارتخوان که هست…
قطبی: هر موسسهای حتی آنها که هنوز نتوانسته بودند به PSPها متصل شوند هم دیگر نمیتوانند تسویه یا واریز آنی داشته باشند. این بر اساس دستورالعملی است که از نیمه آذر ماه لازم الاجرا است. طی یکی دو سال اخیر موضوع واریز آنی به عنوان یک عادت در دل پذیرندهها به وجودآمده بود ورفع آن عادت شاید یک مقدار تبعات و سختیهایی هم داشته باشد.
دنیای اقتصاد: این همان پرسش نخست ما است که مشکلات شبکه در کجا بود؟
قطبی: دوست ندارم فقط من متکلموحده شوم. ولی نکتهای که هست تلاشی است که ما برای انتقال یکپارچهسازی یک سامانه در کل کشور که در 17نقطه پخش بود و هرکسی ساز خود را میزد. به نظر میآید کار بسیار بزرگ و سنگینی بود و حاصل تلاش همه عوامل درگیر بود تا توانستیم آن را در فاز دو پروژه تمام کنیم وانتقال به طور کامل صورت گیرد.اگر هم کسانی ماندهاند یا مجوز نداشتهاند و مستقیم با بانک کلر میکردند که آنها هم از طریق موسسین این سرویس را میگیرند. در مدل تسویه تقریبا تسویه ما آنی است اگر از بالا نگاه کنیم و کشورها را درجه بندی کنیم و ببینیم در نظام پرداخت کشورها تسویه چگونه است. هیچ کشوری را پیدا نمیکنید که عمده تراکنش هایش زیر 48 یا 72ساعت تسویه شود تنها سازو کاری که دارد همه تراکنشها را در کسری از ساعت و در طول روز از 2تا 6ساعت به طور معمول انجام دهد این سامانه است و این کار بسیار سنگینی است به خاطر اینکه در کشور تسویه و واریز آنی فعال بوده و این یک سری تبعات دارد. پس ما به یک نوعی این را حذف نکردیم.
بانک مرکزی به ما مجوز داد که در طول روز با آنها تسویه کنیم. در امر خرید مفهوم تسویه آنی چندان معنا ندارد.برای من مثال میزدند که طرف میرود یک دستگاه تلویزیون میخرد یک برگه چک میدهد. این برگه چک را فرد قبول میکرد از ساعتی که این چک را بگیرد تا پول را ببرد و به حسابش بریزد حداقل 4ساعت طول میکشید در صورتی که با کارتش زودتر پول وارد حسابش میشد و یک تفاوت دیگری هم دارد، کارت که کشیده میشود از نگاه مغازه دار رسیدی که داده میشود گارانتی است. این نیست که پول در برگه چک باشد یا نباشد.
رسیدی که از دستگاه پوز دریافت میکند آن پول را دریافت شده باید حساب کند؛ چرا که آن پول از حساب خریدار کسر شده و یک زمانی نیاز دارد که از بانک الف به بانک ب منتقل شود و این تاخیر منطقی است.
انوشه: اتفاقی که در کشور در حال رخ دادن است بسیار بزرگ است. حجم تراکنشهایی که در این 7 ماه داشتهایم بیش از یک میلیاردو دویست میلیون است. اتفاقی که در این 7ماه افتاده حاصل همه کارهای سال قبل هم هست.این بازار به تدریج در حال بزرگ شدن و رقابت بازیگران بر سر گرفتن سهم بزرگی از تراکنشها است.امسال در این 7 ماه حدود 36درصد تراکنشها روی پوز فروشگاهها بوده و باقی روی دستگاههای ATM بوده است. عددی که شاید چند سال پیش آرزویی بیش نبود به نظر میسد فرهنگ پرداختهای الکترونیکی در حال جا افتادن است و بازار در حال بزرگ شدن است. ولی به نظر میرسد هرچقدر بزرگتر میشود قانونهای بیشتر و استانداردهای بهتری برای مدیریت کار مورد نیاز است. شاید ما 50سال با کسانی که پیش از ما این کار را شروع کردهاند فاصله داریم و میتوانیم به خوبی از تجارب آنها استفاده کنیم.
به خاطر دارم شرکت تجارت الکترونیک پارسیان که در سال 79 تاسیس شد و در سال 82 تسویه با کارتخوان را شروع کرد حتی تسویه با بعضی از پذیرندگانمان 45 روز طول میکشید. یعنی ما میدانستیم سود صنف مبل فروشی بالا است 45 روزه تسویه میکردیم و کارمزد قابل توجهی هم میگرفتیم چون معتقد بودیم درآمد ما از محل این تراکنشها باید تامین شود.من نباید به جایی وصل باشم و درآمدهای جنبی از آنجا داشته باشم. پذیرندههای عادی را یکهفتهای تسویه میکردیم.اما چون قانونهای استاندارد نبود یا اگر بود به درستی اجرا نشد کم کم تسویههای ما هم از 40 روز به 30روز کاهش یافت و ما هم بالاخره سال قبل مجبور به تسویه آنی شدیم. خوب است کسانی که در این بازی ذینفع هستند یکسری از قانونها را قبول کنند. یعنی من به عنوان شرکت PSP بپذیرم قانونی وجود دارد و طبق آن قانون باید کار کنم. بالادستی من هم اهرمهایی برای مدیریت داشته باشد. اگر من به عنوان شرکت PSP تخلفی کردهام و بالا دستی من این اعتقاد را دارد که این تخلف میتواند بازار بزرگ را دچار بحران کند از این اهرمها استفاده کرده و این مسیر را اصلاح کند. کار دیگری هم که بکند این است که آموزش دهد؛ یعنی به ماها(هم من PSPو هم دارنده کارت و پذیرنده آن) بفهماند که اگر ما این قوانین را رعایت کنیم به نفع کل این بازی است. واهرمهایی را هم برای پشتیبانی و جبران خسارتهایی که وارد میشود داشته باشد.
هم رگولاتور هم بازیگر
امروز که شرکت ما وارد شاپرک شد میگویم اتفاقاتی که در حال رخ دادن است با آن کاری که ما شروع کردهایم بسیار همخوانی دارد.به هر جهت اگر تسویه آنی وجود دارد چیزی هست که در برنامه روز اول شرکت ما بود که باید تسویه را سر یک موعد مناسب و معقولی با پذیرنده انجام دهیم بابت خدماتمان کارمزد بگیریم.به هرحال از تجربیات دیگران استفاده کنیم و یک دور دیگر این چرخ را اختراع نکنیم. به نظر میرسدامروز ما یک زمان 10ساله را صرف کردهایم تا به آن نقطه برسیم. شاید این هزینهای بوده که برای این تجربهاندوزی و راهاندازی این چنین شبکهای بایستی پرداخت میکردهایم. ولی این قانونهایی که امروزه شاپرک از آن صحبت میکند در قانونهای شتاب درمورد تسویه و گرفتن کارمزد و عدم وجود پوز تکراری هم وجود داشت. میتوانست هم آن زمان اجرا شود و هم بالا دستی ما نظارت بهتری داشته باشد تاامروز ما ده سال جلوتر باشیم ولی خود من به عنوان شرکت الکترونیک تجارت پارسیان خوشحالم که این اتفاق افتاد تا فضای رقابتی مساوی و شرایط یکسانی را برای ما فراهم کند تا بتوانیم به هر جهت سرویسهای یکسانی را به مشتری بدهیم و رقابت را هم استاندارد کنیم. به هرجهت مافکر میکنیم اگر این اتفاق درست اجرا شود و همگی به آن پایبند باشیم همان چیزی است که ما شروع کردیم و دوست داشتیم 10سال پیش اتفاق بیفتد.
دنیای اقتصاد – اولین مزیتی که در بانکداری الکترونیکی به آن اشاره میشود صرفه جویی وقت است و با توجه به اتفاقاتی که در طول چند ماه گذشته در کشور افتاده است به نظر من این گونه است که یکسری از اتفاقات برای فربه شدن بانکها در حال رخ دادن است و در مقابل مشتریان فراموش شدهاند. قبلا پول قبضها را در بانک پرداخت میکردیم و الان الکترونیکی شده و کارمزد دریافت میشود. این تسویه آنی این موضوع را در جامعه ایجاد کرده که این حربهای برای رسوب پول در برخی حسابها و استفاده از آنها است؛ موضوعی که خود آقای انوشه به آن اشاره کردند قبلا تا ۴۵ روز پول در بانک میمانده و بانک حتما از این مبلغ استفاده میکرده و اتفاقا به جای اینکه کارمزد بگیرد بابت این زمان باید کارمزد هم پرداخت میکرده است. از طرفی به نظر میآید تسویه آنی اساسا مشکل تکنیکی و فنی هم ندارد تا پیش از این هم انجام میشده و حتی الان در شاپرک تسویه داخلی و بین شبکهای آنی است، اما قرار است پول فروشنده با تاخیر به او پرداخت شود.
محمودیان: بانکها تنها مسوول کارهای بانکی هستند و اگر خواسته شد پولی از حسابی برداشت و واریز شود این کار با ابزارهای مختلفی و در جاهای مختلفی اتفاق میافتد که از حوزه بانکداری خارج میشود و در دنیا اسمش را پرداخت خدمات الکترونیک گذاشتهاند. در کشور هم تا آن جایی که من مطلع هستم طراحان این ماجرا از روز اول بخش خصوصی را دیده بودند. تصویب مقررات ارائهدهندگان خدمات پرداخت که در سالهای گذشته توسط بانک مرکزی تصویب و ارائه شد، این اجازه را داد که بخش خصوصی وارد شود ولی به علت اینکه سرمایه گذاری در این بخش نسبتا قابل توجه بود و بازگشت سود هم در دوره مورد انتظاری که بخش خصوصی نمیتوانست آن را بپذیرد اتفاق نمیافتاد، بانکها مجبور شدند کمک کنند و هر کدام شرکتی تاسیس کردند و حمایتهای مالی انجام دادند و حوصله کردند و زیانهای سنواتی این ها را پذیرفتند به هرحال این زیانها در صورتهای مالی بانکها به نوعی منعکس میشد.وقتی مدل اینگونه طراحی شد که شرکتهای PSP درآمدشان با هزینهای که بانک میکند، مساوی شود پس هرچقدر بار مالی که روی این عملیات بود که به عنوان درآمد PSP مشخص میشد بانکها باید به عنوان هزینه در صورتهای مالی منعکس میکردند. خود این عملیات هم سودآور نبود. ابتدا چون حجم معاملات و تراکنشها کم بود و به نقطه درآمدزایی نمیرساند از طرفی دیگر هم با نکتهای که آقای انوشه اشاره کردند با نبود استانداردهای رفتاری در مدلهای بیزنسی و رقابتهای تجارتی باعث شد که آن نقطه اصلی این کار که درآمدزایی برای شرکتهای خصوصی است از بین رود.مثلا یکی از بانکهای بزرگ کشورمان چون به بخش دولتی مثل دفاتر اسناد رسمی سرویس میداند حق گرفتن کارمزد را نداشتند و این تسری پیدا کرد به همه بخشها و درآمد این ماجرا تقریبا صفر شد. بانکها عامل پرداخت تمام هزینهها شدند.درحالی که ما میدانیم هر صنعتی بایستی به هر حال روی پای خود بایستد و ماقبل از اینکه طرح صنعتی را بیندازیم در قالب مطالعاتامکان سنجی میشناسیم و میگوییم یک طرح باید توجیه اقتصادی، مالی و فنی داشته باشد. توجیه مالی ناظر بر این است که این کار باید بتواند با درآمدهایش هزینههایش را پوشش دهد و یک سودی هم داشته باشد. بهرغم اینکه طراحان بخش خصوصی را دیده بودند و اصلا قرار نبود بانکها وارد این بازی شوند مدل به نوعی پیشرفت که بانکها مجبور شدند، بیایند. انگیزهها و مسائل دیگری هم قاطی آن شد و اینها محوری برای رقابت شد. هر بانکی به اندیشه خود مدلهایی را اجرا کرد، امتیازاتی را داد. ضمن احترام به مردم ایران اینها موجب ایجاد یکسری عادتهایی شد که در 99درصد کشورهای دنیا این را نمیبینیم. من مسافرتی برای نمایشگاه کارت رفته بودم یکی از دوستان ایرانی به شوخی گفت ما شنیدهایم در ایران شرکتهای ارئهدهنده خدمات پرداخت الکترونیکی حتی به مردم و مغازهدارها پیشنهاد میکنند فرزندانشان را هم به مدرسه ببرند.به قول آقای انوشه ما این خدمات را داشتیم و اگر دولت فشار بیشتری میآورد و جدیت بیشتری در نظارت داشت، هرچند قطعا آنها دلایلی داشتند و اگر این نظارتها سخت میشد، کار به این راحتی توسعه پیدا نمیکرد. این موضوع به مسیر اشتباهی رفت که لازم بود اصلاح شود.
دنیای اقتصاد: الان مدلی که برای شاپرک اتفاق افتاده مدلی است که تامین کننده موضوع مشارکت بخش خصوصی در پرداخت هست؟
محمودیان: به هر حال ما در چارچوب قوانین کشور زندگی میکنیم. چه بخش خصوصی و چه بخش دولتی باید تابع این قوانین باشند. ما نمیتوانیم بگوییم ماهیتی به نام بخش خصوصی وارد حوزه عملیاتی در کشوری شود؛ ولی قوانینی را که حاکمیت آن کشور تعیین کرده است، به خاطر اینکه بخش خصوصی هست رعایت نکند.متاسفانه در این مدت نشان داده شد که صنعت پرداخت الکترونیکی در کشور گاهی اوقات قوانینی را که دولت تعیین کرده است، رعایت نکرده که البته این مساله به صورت انتزاعی نبود و در اکثر مواقع کارشناسان بانکی و شرکتهای PSP نقش داشتند. من در بانک مرکزی نیستم؛ اما به جرات میتوانم بگویم آنها هیچگاه در اتاق در بستهای ننشستهاند و نگفتهاند که ما عقل کل هستیم. لذا یکسری از مقرراتی که نوشته شد، رعایت نشد. مثلا از روز اول در شبکه پرداخت الکترونیک این را داشتم که پوز تکراری را کسی نباید نصب کند. این قانون از طرف شرکتهای PSPرعایت نشد. بانک مرکزی تذکراتی میداد؛ ولی چون PSPها دیدند که پوز تکراری نصب میشود و کسی هم شکایتی نمیکند به نوعی همه شروع به ادامه تخلف کردند.
دنیای اقتصاد: ولی به نظر شاپرک براساس یک مدل رقابتپذیر تشکیل نشده و تنها یک مجموعه است.
قطبی: شاپرک اصلا مدل رقابتی نیست، بلکه یک موسسه است.
دنیای اقتصاد: مگر قرار نیست که سودآور باشد؟
قطبی: اولویت شاپرک سود نیست. ما بر اجرای مقررات نظارت میکنیم. چارچوب شکنیها ایجاد مشکل کرد و معضلاتی ایجاد کرد و فرصت رقابت را از سالم به ناسالم برد.این وظیفه ما است که محیط رقابتی ایجاد کنیم که مردم بهره ببرند. دوستان در مدل شاپرک میتوانند خلق کسبوکار جدید کنند.
دنیای اقتصاد: آقای قطبی شما به مصوبه شورای پول و اعتبار اشاره کردید، اگر اشتباه نکنم اشاره به تشکیل چند PSP شده بود تا وضعیت از این همه PSP متعدد رها شود؟
قطبی: بحثی که آن زمان مطرح بود این بود که چند Mega PSP راه بیفتد. نظارت بر شبکه پرداخت کار اصلی شاپرک است که صاحب آن بانکها و بانک مرکزی است.مقررات بانک مرکزی ( در زمینه PSPها ) به دقت توسط شاپرک نظارت میشود.
شاه گشتاسبی: بانکها در این زمینه تا الان دچار هزینه بودهاند. بهرغم اینکه میگویید پرداختها الکترونیکی شده و خیلی از کارها از نظر نیروی انسانی میتوانند صرفهجویی داشته باشند؛ اما شما یک نکته را جاانداختهاید و آن این است که به هر حال برای اینکه یک نفر بتواند از خانه کارهای بانکی خود را انجام دهد، سرمایهگذاریهای سنگینی در بخش آی تی انجام شده که با توجه به تحریمها برای امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و دانش فنی اینها دچار مشکلاتی هستند که همین جا باید دستشان را بوسید و کار بزرگ و شایستهای در کشور صورت گرفته.هر دو – سه سال یکبار عمر مین فرمها تمام میشود و بایستی جایگزین شود هر چند در دنیا 6ماه یکبار است. دهها و صدها میلیارد تومان باید بدهیم تا بتوانیم چند ماشین بزرگ محاسباتی به نام مین فرم را نصب کنیم تا این عملیات را پردازش کنیم.
دنیای اقتصاد: آقای قطبی گفتند شاپرک از روی مدلهای دنیا اجرا شده و بهخصوص در زمینه پرداخت آنی این مثال را تکرار کردند. یک واقعیتی هست که در دنیا عمده تراکنشها روی کارتهای اعتباری (Credit Cards) است در حالی که در ایران کارت اعتباری نداریم و تراکنشها عمدتا روی Debit Cards هست. در این مدل من دارم نقدا از کارتم پول میدهم و فروشنده نقدا دریافت میکند این به خودی خود اشکالی ندارد؟
قطبی: اگر به صاحب کارت نگاه کنیم، مدل متفاوت است.کسی که کارت اعتباری دارد برای تراکنش هزینه میدهد.اگر نقدی داشته باشم، هزینهای نمیدهم و خرید صورت میگیرد. سرویس پرداخت قبض با خرید متفاوت است. کارمزدی که بابت قبوض گرفته میشود، فرق دارد. اما از کسی که کارت نقدی دارد؛ هزینهای در شبکه پرداخت گرفته نمیشود. بحثی که هست سر تسویه آنی است که به معنی آمدن پول به صورت آنی به حساب فروشنده است.
شاه گشتاسبی مدیر PSP بانک ملت: تا چند سال قبل قوانین به گونهای بود که بانکها برای پرداخت یک قبض باید 20ریال کارمزد بگیرند. این عدد بسیار شوخی بود و بالاخره پرداخت قبوض مردم برای بانکها نه تنها درآمدی نداشت، بلکه هزینه هم داشت؛ ولی چون هم بانکها دولتی بودند و هم سازمانها میگفتند چرا از این جیب بگیریم و به آن جیب بگذاریم. کارمزد را که مردم نمیدادند، بلکه سازمانها میدادند. الان هم از مردم هزینه گرفته نمیشود و اگر کسی قبضهایش را با تلفن یا موبایل یا ATM بپردازد، هزینه پرداخت نمیکند؛ ولی بانکها برای این خدمات الکترونیکی دچار هزینههای سنگینی شدند.
بخشی از سوال شما مربوط به دولت میشد که من صلاحیت جواب دادن ندارم و خود حاکمیت و دولت باید جواب دهد؛ ولی آنچه از منظر بانک به ما مربوط میشود ما الان با مدل شاپرک پولهایمان را دیرتر میگیریم. یعنی مدلی اتفاق افتاده که نه تنها پول پیش ما نمیماند، بلکه رفته و 48 ساعت بعد میگیریم؛ اما اینکه چون پول من نزد بانک است، بگویم بابت هر خدمتی که در بانک انجام میشود، باید بانک هزینه کند، درست نیست. بانکداری میگوید من برای تامین منابع خود هزینه میکنم. شما پول خود را پیش من میگذارید در کوتاهمدت 7 درصد سود به شما میدهیم.
دنیایاقتصاد: منظور ما سپردهگذاری نبود، بلکه زمانی که الان صرف تاخیر در تسویه میشود، پول مردم کجا میرود، بسیاری از فروشندگان این سوال را داشتند که با این پول چه میکنید؟
محمودیان کارشناس بانکی: به نظرم این را باید از بانک مرکزی سوال کرد و با توجه به سابقه من در بانک، بانک مرکزی با این پولها کاسبی نمیکند شاپرک فقط کارمزد را میگیرد.
انوشه مدیر برنامهریزی و توسعه شرکت تجارت الکترونیک پارسیان: الان چیزی در حدود ۵۰۰ هزار پوز در بازار وجود دارد و سرویس دادن به آنها بسیار هزینهبر است. الان ارزانترین پوز کمتر از ۳۰۰ هزارتومان قیمت ندارد الان سقف کارمزد شاپرک ۲۰۰ تومان است. آن هم برای تراکنشهایی که به ۳۰۰ هزارتومان برسد؛ در حالی که الان میانگین تراکنش در بهترین فصل سال حدود ۶۵ است؛ بنابراین محاسبه کنید که چقدر طول میکشد که فقط قیمت دستگاه پوز در بیاید.
شاه گشتاسبی: عددی که محاسبه شده با دلار هزارتومان بود قطعا الان با توجه به هزینههای سرمایهگذاری با دلار نرخ امروز من فکر میکنم آقای قطبی و دوستانشان روی میزان کارمزد بازنگری کنند.
دنیایاقتصاد: بحثها عمدتا حول این موضوع است که ایجاد شاپرک به ایجاد رقابت سالم کمک میکند. فرمولهای رقابتی مورد استفاده کجاست؟
قطبی: بحثی که شاپرک از روز اول به دنبال آن بود این بود که این مدل کسب و کار را به دلایلی که دوستان گفتند به شکلی بیاورد که خودش بتواند خودش را به بازار رقابتی برساند و منابع را به گونهای هدایت کنند که به صورت بهینه تخصیص پیدا کنند. هر خدمتی قیمت خود را میگیرد. استفاده کننده در مقابل هر خدمتی هزینهای پرداخت میکند، اگر کیفیت خدمات بهتر شود ممکن است حاضر شود هزینه بالاتری را پرداخت کند. خود شرکت بسته به قسمتی از بازار که پوشش میدهد قیمت و نوع کیفت خدمات خود را مشخص میکند.
دنیایاقتصاد: پس رقابت روی کیفیت خدمات است؟
قطبی: فکر کنم رقابت را روی سرعت پردازش تراکنشها، کیفیت تسویه با فروشگاهها، کیفیت رفع مغایرت ببریم. سرعت تراکنش یا 10یا 5یا 2ثانیه است؟ آیا آن پولی که قرار بود به حساب شما واریز شود واریز شد یا اینکه سیستم بانک مشکل دارد ؟ آیا رول پوز به موقع برای شما آمد؟ آیا همکاران ما ماهی یکبار به شما سر میزنند؟ و سوالاتی از این دست. فروشگاهها از پوزی که خوب سرویس بدهد استفاده میکنند. وقتی که استفاده کند تراکنش و درآمد خواهد داشت.
دنیای اقتصاد: اما به نظر میرسد طی دو هفته ای که از شروع کار شاپرک میگذرد مردم به آن خیلی بیاعتماد هستند. خیلی از کسانی که کسب و کار کوچکی دارند این دستگاههای کارتخوان را جمع کردهاند و به شرکتهای PSP فشار میآورند که میزان مغایرتهای زیادی در حسابها دیده میشود، شکایات زیادی از پشتیبانهای شرکتهای PSP هم شده، آقای گشتاسبی آیا شما چنین وضعیتی را در مورد مشتریان کارتخوان ملت تایید میکنید؟
شاه گشتاسبی: شاپرک باعث ایجاد یک تغییر در تجارت pspها و به تبع آن باعث تغییر در تجارت بعضی از کسبه شد. وقتی چیزی برای کسی چه خوب و چه بد عادت شده باشد تغییر ناگهانی ممکن است مقداری دردآور باشد. بعضی از کسبه به واریز آنی وابسته بودند و مثلا اگر واریز آنی یک روز قطع شود میگوید من بابت خریدهای دیروز چک داشتم. مدت زمانی باید بگذرد تا مردم خود را مطابقت دهند. در مرکز تماس ما حجم بسیار زیادی از تماس داریم. زیرا بانک ملت جزو بانکهایی بود که تسویه آنی داشت و بیشترین تماس ما مربوط به این است که پول ما کجاست؟ چرا واریز آنی نمیدهید؟ و بسیار انتقاد داشتند که شما چرا وارد طرح شاپرک شدهاید و دوستان ما باید توضیح دهند. ما دویست خط ارتباطی و بیش از 20نفر کارشناسی که بابت پاسخگویی مشتریان است در روزهای اول شاهد صفهای 150-140نفره بودیم و سوال اکثرشان اینها بود.
دنیایاقتصاد: به نظر شما این سیستم اطلاعرسانی شاپرک درست بوده که PSPها را برای پاسخگویی به مردم معرفی کرده، آیا نباید این موضوع به طور گسترده و بهتری به اطلاع مردم میرسید نه اینکه ناگهان آنها خود را با موضوع روبهرو ببینند؟
شاه گشتاسبی: شاید این وظیفه PSPبود که اطلاعرسانی انجام دهد. ممکن بود اگر شاپرک از قبل اطلاعرسانی رسانهای میکرد اثر بهتری داشت و مقداری از این استرس کمتر میشد. اما ما هم به عنوان PSPوظیفه اطلاعرسانی داشتیم کما اینکه چند روز قبل از این که وارد این طرح شویم با پیامک به مشتریانمان اطلاع دادیم که وارد این طرح میشویم و نحوه تسویه چگونه خواهد بود. بعضیها پیامکها را گرفتند بعضیها هم چون پیامکهای تبلیغاتیشان را بسته بودند ناگهان با این مساله متوجه شدند که پول بعد از گردش وارد حسابشان نمیشود، تماس میگرفتند و به آنها توضیح میدادیم.
دنیایاقتصاد: با کاهش تراکنش مواجه نشدید؟
شاه گشتاسبی: چرا روز اول قطعا مشتریان چون پول وارد حسابشان نمیشود ترسیده بودند که اتفاقی افتاده باشد به همین دلیل با حدود25 درصد کاهش تعداد تراکنشها مواجه شدیم و 50-40 درصد کاهش در مبلغ تراکنش، ولی به مرور زمان این اعتماد بیشتر شد. روزهای اول به دلیل مشکلاتی که در شاپرک و پایانه تسویه شاپرک و پایانه تسویه بانکها به وجود آمده بود چون ما 7بار تسویه در طول روز داریم این سیکلها به هم میخورد. مثلا سیکل 6:30 صبح به 10 صبح میافتاد. به خصوص کسی که 8شب تراکنش زده بود منتظر بود 6صبح پول در حسابش باشد این به 10 صبح میرسید. این مساله مشتریان را اذیت میکرد.
قطبی: خواهش من این است که شما به عنوان خبرنگار مستندتر آمار دهید. آماری که ما داریم حجم تراکنش در ماه جاری و ماه قبل نسبت به ماه قبل در کل شبکه که با شتاب مقایسه میکردیم رشد داشته است.
دنیایاقتصاد: ما آماری ندادیم آقای گشتاسبی میگویند کاهش داشته…
قطبی: ایشان گفتند روز اول، چرا که یک تغییر بوده و اطلاعرسانی شاید به صورت درستی انجام نشده بوده.
دنیایاقتصاد: مقایسه شما آقای قطبی مربوط به چه دورهای است؟
قطبی: نسبت به تراکنشهایی که در شبکه شتاب عبور میکرده در بازده زمانی ماه قبل و قبلتر و میانگین سال. تمام آمارهای ما رشد را نشان میدهد. اما در یک انتقالی که عوامل بازی متفاوت هستند، تغییرات خیلی کم نیست مدل با مدل قبل متفاوت است و به نوعی پارادایم صورت گرفته، شما شبکهای را با کمترین تنش و مشکلات یکپارچه کردهاید که شاید باید محل مباهات برای کشورباشد.
دنیای اقتصاد: خود من دیشب در یک مرکز خرید تقریبا به 10 مغازه سر زدم در تعدادی از مغازهها دستگاههای کارتخوان را جمع کرده و با چک کار میکردند و میگفتند دقیقا به خاطر شاپرک این کار را کردهاند. فکر نمیکنید مدیریت دقیقتری برای چنین تغییر عظیمی مورد نیاز بود؟ خصوصا نتایج بد ولو از یک طرح خوب میتواند بدگمانی نسبت به موضوع بانکداری الکترونیکی در کشور را موجب شود که هزینه کمی ندارد؟
شاه گشتاسبی: همان طور که گفتم در روزهای اول تراکنش کم شد چون تغییری بود. من هم به عنوان PSPیک سری از رویههایم را تغییر دادم. بانک هم به عنوان بانک باید یکسری از رویههایش را تغییر میداد. مجبور بودیم دنبال راهی بگردیم تا مردم را با این تغییر ملموستر کنیم. تراکنشها بعد از مدتی اضافه شد. تلاش کردیم با مراقبت از مشتریان این مشکلات را به حداقل برسانیم الان میزان تراکنشهای من PSP از ۷۵ تراکنش در ثانیه به ۱۱۰ تراکنش در ثانیه رسیده و مردم این را پذیرفتهاند.
محمودیان: از پارسال با بخشنامهها و نامههایی که بانک مرکزی به بانکها داد وچون اغلب PSPها با بانکها قرارداد داشتند و میتوانستند این مکاتبات را داشته باشند همه میدانستند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. منتها اخلاق ما ایرانیان است که میخواهیم دقیقه نود کارهایمان را انجام دهیم. من فکر میکنم اینجا شاپرک مقصر نیست. دستاندرکاران دیگری از جمله بانکها و شرکتها جدیت لازم را نداشتند.
قطبی: بله. انتقال دهها پایانه از شهریور ماه شروع شده بود. تراکنش هم انجام میشد و کسی اعتراضی نداشت. در کسبوکارهایی که مدل کاری خود را روی واریز آنی گذاشته بودند مشکل وجود داشت که خود را عادت دادند. به هر حال همه ما این مسوولیت را داشتیم که پذیرندگان را مطلع کنیم. PSPهایی در پارسیان و چندین شرکت دیگر که به دادو ستد کاریشان ایمان داشتند تلاش کردند همکاری کنند و سایتی بزنند و به فروشندگان کمک کنند که اطلاع داشته باشند که چکار کنند. اما تا این روند کامل شود در مقاطعی ممکن است مغایرت به وجود بیاید یا طول بکشد.
ادنیایاقتصاد: از این مغایرتها آماری دارید؟ چون این هم موضوع دیگر مورد اعتراض فروشندگان است؟
قطبی: زیر یک درصد است و زیر یک دهم درصد مغایرت بیش از 48 ساعت طول میکشد. قبلا هم این مغایرت وجود داشته و این خصیصه این سیستم است. کار بزرگی در طول یک روز صرفا به دلیل ایجاد یک عادت دارد انجام میشود. در این سیستم به صورت لحظهای با فروشندگان تسویه میشود. زیرساختهای فراوانی درگیر میشوند اگر یکی از آنها عمل نکند میتواند یک سیکل عقب بیندازد. چیزی که وجود دارد این است که 99درصد تراکنشها در طول روز تسویه میشود از آن مهمتر اینکه رسیدی که فروشگاه دارد گارانتی است که پولش را دریافت کند. اینها قطعی است و در این چرخه وجود دارد.
دنیایاقتصاد: نکته دیگر در این است که چندین تراکنش را یکجا با هم تسویه میکنید و حساب کردن آن برای فروشگاه سخت است؟
قطبی: PSPهای محترم با سایتهایشان در حال کمک کردن هستند. این همان صحبت آقای انوشه است وقتی شما به جنس سرویس نگاه کنید دیگر پایانه را کنار میگذارید. نکته اینکه الان کارمزدی بابت تراکنشهای پایانه از فروشندگان کسر نمیشود
دنیایاقتصاد: ولی قرار است که کسر شود.
قطبی: به هر حال خدمت هزینه دارد اما فعلا که کسر نمیشود.
دنیایاقتصاد: در بازار طلافروشان یا برخی بازارهای دیگر مردم با کارتخوان نمیتوانستند پرداخت کنند و مجبور به پرداخت نقدی بودند دلیل آن هم ظاهرا این است که میگویند شاپرک اطلاعات را مستقیما در اختیار اداره مالیات قرار میدهد این موضوع صحت دارد؟
قطبی: به هیچ عنوان. چنین چیزی درست نیست. این شبکه یکپارچه پرداخت برای توسعه و کیفیت خدمات است و با مالیات کاری ندارد. شاپرک یک سامانه و تنها یک انتقال دهنده است و در آن اطلاعاتی وجود ندارد. اینها شایعات است
دنیایاقتصاد: برخی تجارتها به پول نقدشان در همان لحظه احتیاج دارند. در آن لحظه حساب پاس شدن چکهایش را انجام میدهند مثل صرافها و طلافروشان. برای اینان چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
قطبی: واریز آنی روی این سوئیچ پشتیبانی میشود پس واریز آنی میتواند وجود داشته باشد. اما نکته این است که واریز آنی باید دارای یک مقررات و قوانین و چارچوبی باشد که بانک مرکزی برای بانکها تعیین میکند. تا این چارچوب نباشد واریز آنی در این شبکه قابل اجرا نیست مگر موارد خاصی که در آن منفعت مالی نیست.
دنیای اقتصاد – واقعا مشکل واریز آنی چیست، سیستم شما هم از این سیستم پشتیبانی فنی میکند و الان میگویید میتوانید برای یک گروه خاص (احتمالا با دریافت کارمزد بیشتر) این را دوباره فعال کنید؟
قطبی: واریز آنی ریسکهایی را متوجه بانک کرد. یعنی ما در لحظه پول را به حساب فروشنده میریختیم اما به دلایلی اتفاقی میافتاد و این تراکنش نادرست بود و باید پول به حساب دارنده کارت بر میگشت و همزمان هم پول به حساب مغازه دار واریز شده بود. در این حالت دارنده کارت محق بود که بگوید من خدماتی نگرفتهام پول من را پس دهید سند اصلاح صادر میشد اما از آن طرف هم پول در حساب مغازهدار بود و چون چارچوبی برایش اندیشیده نشده بود بعضی از مغازهدارها از آن سوءاستفاده میکردند. مبالغ این سوءاستفادهها میلیاردها تومان شد. نکتهای که هست اینکه واقعا سوال اینجا است که آیا یک مغازه زیرپله باید اجازه یک تراکنش ۵۰۰ میلیونی با کارتخوان داشته باشد. خود من یک تراکنش ۸۶ میلیاردو ۴۰۰ میلیونی هم دیدهام، چیزی که در دنیا وجود ندارد.
دنیای اقتصاد – آنچه شما میگویید مرتبط به مشکلات شبکهای است نه مشکل پرداخت آنی، در دنیا روی کارت اعتباری زمان تسویه میگذارند چون قصد دارند ریسک پرداخت شونده را پایین بیاورند و اعتبار خریدار را چک کنند، در مدل پرداخت آنی روی سیستم Debit این موضوع بیمعنی است چون پول مستقیما از حساب من خریدار کسر میشود و میتواند به حساب فروشنده واریز شود.
قطبی: واریز آنی موضوع شاپرک نیست مقررات حاکم در نظام پرداخت است.
دنیایاقتصاد: خب خیلی قوانین دیگر هم الان اجرا نمیشود اما با اجرای این یک قانون آن را به پای شاپرک مینویسند.
قطبی: کارهایی که مادر کشور میکنیم بخشی را خود ما ایرانیها مبدع بودیم بخشی هم به دلیل ارتباطی که با دنیای بینالمللی پیدا کردیم از آنجا آوردهایم. الان بانکداری به این شیوه که انجام میشود غربی است. چون در جامعه بینالمللی هستیم ملزم به رعایت مقررات آن هستیم ما بحث کفایت سرمایه را نمیتوانیم نادیده بگیریم.
در دنیا جابه جا کردن پول نقد بیش از یک عددی جرم است اینجا هم در حال شکلگیری است. بحث پولشویی هست. سازمانهای بینالمللی ایران را به نداشتن قوانین ضدپولشویی متهم کردهاند و کشور و ملت در این رابطه هزینههای سنگینی را میدهند. پس قوانین در حال عوض و سختگیرانه شدن است نقل و انتقال پول سازماندهی و نظاممند میشود. بخش بزرگی از اقتصاد ما زیرزمینی است که هیچ جا ثبت نمیشود. در آلمان هیچ کسب و کاری نیست که دفاترپلمب شده داراییاش را ننویسد. اینها الزاماتی است که در حال حاکم شدن است. نظام مالی کشور سامانههای بهتری میگیرد و اینها در کلان کشور اتفاق میافتد. در این چرخه ممکن است در بخش کارت و مغازهدارها هم تغییراتی ایجاد شود. به نظر من در حوزه ملی برای کشور سودآور است. ممکن است همانگونه که شما اشاره کردید ما در اطلاعرسانی خوب عمل نکرده باشیم و بعضی از صنوف الان دچار مشکلاتی شوند اما باید همه بپذیریم که نظاممند شویم.
دنیای اقتصاد: اینکه گفته میشود شاپرک پایلوتی است که بعدا ATM بانکها و اینترنت بانک و بعدا کل شتاب به آن منتقل میشود صحت دارد؟
قطبی: هر تجربهای میتواند محل استفاده باشد
دنیای اقتصاد: چه کسی قرار است از لحاظ سخت افزاری و عملیاتی شاپرک را اجرا کند؟
قطبی: ما سامانهای داریم که یک سری کارهای عملیاتی جاری دارد که سوئیچ داخل آن است و عمل تسویه انجام میشود. براساس تجارب و بررسیها انجام شده گزینه ما و شاید تنها گزینه شرکت خدمات انفورماتیک است؛ چراکه این شرکت تجارب طلایی در زمینه خدمات بانکی دارد. خدمات شبکه MPSبانک مرکزی، سوئیچ ملی شتاب را در دست دارد. یک حسن دیگری هم که دارد مدل اجرایی زیرساخت پرداخت کشور با شبکه ملی پرداخت تطابق دارد.
این شرکت در این چند ماه گذشته وقت و همکاری بسیاری داشتند. فارغ از این ما مشقهای دیگری هم داریم. شاید سادهترین کار ما حرکت اطلاعات است اما مشقهای دیگر ما روی امنیت، استانداردسازی شبکه پرداخت، بالابردن استفاده از اطلاعات و پالایش آن مشقهای دیگری است.
دنیایاقتصاد: میتوانید این اطمینان را دهید که با این سرمایهگذاری و چنین سطح تغییری مشکلی در آینده از نوع مشکلی که برای PSP انیاک پیش آمد بروز نکند؟
قطبی: مشکل امنیتی در تمام دنیا هست. کاری که ما انجام میدهیم مدیریت است تا حدالامکان پیش نیاید تا اگر پیش هم آمد بتوان جلوگیری کرد. از ثمرات این شبکه این است که در 6ماه گذشته دو موسسه مشابه این کار را انجام میدادند اما به خطا اطلاعات نشت پیدا نکرده بود وجود همین شاپرک باعث شد اصلاحات انجام شود. اینها مشقهای اصلی ما است نه بحث تسویه آنی. من بعید میدانم که تمام خریدهای یک فروشگاه نقدی باشد به غیراز نوعی کسب و کار که کارش خرید و فروش پول است دراین صورت ممکن است از این بازده عمومی که بر عهده ما است بیرون بماند. این خرید و فروش پول تابع یک مقررات است اگر زمان روی آن اثر داشته باشد در این سیستم مشکل خواهد داشت اما در یک بازده عمومی این درصد بسیار کوچکی است که البته برای این هم با کمکPSPها و مقررات بانک مرکزی بتوانیم آن را هم حل کنیم. ولی مشق اصلی ما نظارت است که برای این کار استانداردسازی میکنیم که انشاءلله تا دو ماه دیگر نسخه اول استاندارد شاپرک بیرون خواهد آمد. تمام موسسات تا اردیبهشت ماه فرصت دارند تا خود را به آن نقطه برسانند و مجددا ممیزی میشوند تا مجوز 5ساله از بانک مرکزی بگیرند.
دنیایاقتصاد – ممنون از همه دوستان که در این میزگرد شرکت کردند.