زمانی که با 30 میلیون تومان می‌شد در تهران یک آپارتمان درست و حسابی خرید. جالب اینجاست که مخابرات به همراه سیمکارت، گوشی تلفن همراه را نیز به متقاضی تحویل می‌داد و چه گوشی‌هایی؛ هریک به وزن یک پاره آجر. در دست به زور جا می‌شد و اگر در جیب کت می‌گذاشتید یک طرف بدن لنگر می‌کرد! و اما امروز؟ توجه کرده‌اید که دیگر عطای دکمه را در گوشی تلفن همراه به لقایش بخشیده‌اید و همه‌چیز «تاچ» شده است؟

از پاره آجر تا تاچ، مسیری است که گوشی‌های تلفن همراه در ایران و جهان فقط در طول 19 سال طی کرده است. این گوشی‌ها فقط گوشی خالی نیستند، هریک انبانی از خاطرات ریز و درشت ما را در خود نهفته دارند. گوشی‌هایی که با آنها خبرهای خوب و بد را دریافت کرده‌ایم، آنها را هدیه گرفته‌ایم و هدیه داده‌ایم و شاید این روزها لاشه خراب شده آن نیز برای خود نشانه‌ای از خاطرات روزهای گذشته عمر باشد…

4 نسل تلفن همراه

همان‌گونه که در فناوری تلفن همراه چهار نسل دارید، گوشی‌ها نیز چهار نسل را به خود دیده‌اند. البته نه این‌که قبل از آن تلفن همراه وجود نداشته، داشته است، اما به شکل نوین و امروزی و تجاری و فراگیر نبوده است. نسل اول گوشی‌های تلفن همراه در سوم آوریل 1973 (چهاردهم فروردین 1352)‌ توسط مارتین کوپر چهل‌و‌چهار ساله، مدیر کل سیستم‌های ارتباطی شرکت موتورولا رونمایی شد. وی برای به رخ کشیدن قدرتش از همان گوشی به شرکت «بل» ـ رقیبش ـ زنگ زد تا شکست آنها را به اطلاع‌شان برساند! با این حال 10 سال طول کشید تا خود موتورولا اولین گوشی تلفن همراه خود را به نام تجاری «دیانا تک» در سال 1983 (1362)‌ به قیمت 3500 دلار راهی بازار کند. به این ترتیب، نسل اول گوشی‌های تلفن همراه متولد شد و اکنون جهان در انتظار چهارمین نسل آنها لحظه‌شماری می‌کند. در ایران نیز کم و بیش همین روند طی شده است.

قبله عالم تیلیفون می‌فرمایند!

اولین تلفن همراه در ایران متعلق به ناصرالدین شاه قاجار بوده است. این تلفن که البته هیچ شباهتی به تلفن‌های امروزی ندارد، در سال 1230 توسط شرکت البیس شهر زوریخ سوئیس ساخته شده است. این تلفن در سفرها همراه ناصرالدین شاه بوده و در زمان نیاز به کابل‌های کشیده شده در بین راه وصل و با مخاطب تماس تلفنی برقرارمی‌ شده است. این تلفن دارای راهنمای فارسی نیز بوده است تا ناصرالدین شاه با استفاده از آن فرمان‌های ملوکانه صادر فرمایند و تیلیفون نمایند.

پاره آجر!

پاره آجرها یا همان گوشی‌های نوکیا ـ مدل موبیرا تاکمن ـ (مدل 2110)‌ را حتما یادتان هست. وزن سنگین و شمایل تقریبا شبیه پاره آجر با این تفاوت که فقط رنگش مشکی و نوک‌مدادی بود و عرضش از پاره آجر کمتر بود. آنتنی هم بالای گوشی بود که در صورت برقرار نشدن تماس آن را بیرون می‌آوردیم. زمانی که این گوشی‌ها آمد فقط مدیران و ثروتمندان قادر به خرید و استفاده از این گوشی‌های 150 هزار تومانی بودند و این وسط وضع مدیران بهتر هم بود، چون دولت پول قبض تلفن همراهشان را می‌پرداخت! موبیرا تاکمن که بعدا مدل موبیرا سناتور نیز به آن اضافه شد، در واقع نخستین گوشی‌های تلفن همراه وارد شده به ایران بودند که شرکت مخابرات به اجبار آن را به همراه سیمکارت به مشتری می‌فروخت، اما بعدا و با انحصار فعالیت مخابرات در امر سیمکارت، شرکت‌های دیگر مخابراتی دنیا نیز توانستند به بازار گوشی تلفن همراه ایران دسترسی یابند و به این ترتیب نسل‌های جدیدی از گوشی‌های تلفن همراه وارد بازار ایران شد. با این حال، امکانات گوشی‌های نسل اول زیاد نبود و صرفا شامل دفترچه تلفن با ظرفیت نگهداری 100 شماره و حداکثر Voice (شماره‌گیری با خواندن نام فردی که در دفترچه تلفن گوشی وجود دارد)‌ بود. البته بیش از این هم نیازی نبود، چراکه شبکه تلفن همراه آن زمان توسعه‌یافته نبود. این شبکه مانند تمام نقاط جهان شبکه نسل اول تلفن همراه یا (G1) بود. این شبکه در آن زمان دارای امکاناتی محدود بود. مثلا پوشش آن تنها محدود به تهران و از شرق به سرخه‌حصار، از غرب به ابتدای عوارضی کرج، از جنوب به بهشت زهرا و از شمال به ارتفاعات شمال تهران بود. به علاوه این شبکه از ساعت 8 صبح تا 8 شب قابل دسترسی بود و اگر در خارج این ساعات یا خارج از محدوده می‌خواستید از آن استفاده کنید، نمی‌توانستید. در کوه‌ها، جاده‌ها و سایر شهرهای کشور نیز استفاده از آنها امکانپذیر نبود. شبکه‌های G1 به صورت آنالوگ کار می‌کردند که قدرت پردازش پیام و اتصال آن بسیار حجیم و گران و ضمنا بسیار کند و بی‌کیفیت بود. کشورهای اسکاندیناوی، سوئد، نروژ و فنلاند که به‌عنوان نخستین کشورهای اشاعه‌دهنده فناوری تلفن همراه شناخته می‌شوند، برای نخستین بار شبکه‌های نسل اول را راه‌اندازی کردند. حالا اگر باز به خاطرات آن زمان بازگردیم، خواهیم دید عبارت آشنای «مشترک مورد نظر در دسترس نیست» به دلیل وجود چنین شبکه‌های قدیمی بوده است.

پاره‌آجر کوچک می‌شود

دهه 70 به نیمه رسیده است که فناوری شبکه و گوشی تلفن همراه به نحو چشمگیری گسترش یافته است. در بخش شبکه، شبکه‌های نسل دوم ـ که به GSM معروف است ـ به بازار آمده است. بزرگ‌ترین ویژگی این شبکه‌ها دیجیتالی شدن آنهاست که تمام ایرادهای شبکه آنالوگ از نظر کمی و کیفی را برطرف می‌کند، اما گوشی‌ها نیز تغییرات قابل توجهی کرده‌اند. نوکیا اکنون به طور کامل وارد بازار ایران شده و بازار را در اختیار گرفته است. مدل‌های 5110، 6110، سری N و سایر گوشی‌های خاطره‌انگیز نوکیا در دست بسیاری از ایرانیان دیده می‌شد. «ساژم» را نیز صاایران تولید می‌کرد و ویژگی آن (مدل N610) در تاشو بودن صفحه کلید آن بود که آن را منحصربه‌فرد می‌کرد! گوشی‌های نسل دوم دیگر پاره‌‌آجر نبودند، بلکه هم اندازه و هم وزن آن کاهش پیدا کرده بود. صفحه LCD گوشی‌ها رنگی شده بود، حافظه دفترچه به 500 شماره رسیده بود، شماره‌گیری سریع شده بود، پیغام‌گیر به گوشی‌ها اضافه شده بود، تنوع زنگ‌ها بیشتر شده بود و… . برندهای تلفن همراه بیشتری نیز به بازار ایران آمده بودند. موتورولا با مدل معروف تاشوی کوچک خود که سه رنگ سرمه‌ای و مشکی و شیری بود و کیفیت مکالمه آن زبانزد بود، حضور محسوسی پیدا کرده بود. آلکاتل نیز وارد بازار ایران شده بود در حالی که از سامسونگ و ال‌جی و سایر برندهای کره‌ای خبری نبود یا اگر بود به طور بسیار محدود. چراکه نوکیا یکه‌تاز بود و کسی هم به گرد پایش نمی‌رسید. اکنون دیگر می‌شد گوشی تلفن همراه را بر‌‌احتی در جیب کت یا شلوار گذاشت، زنگ آن را قطع کرد چون دیگر گوشی‌ها لرزاننده (ویبراتور) داشتند!

پیامک، دوربین و اینترنت وارد می‌شوند

اکنون سال‌های میانی دهه 80 را سپری می‌کنیم. فناوری جهانی تلفن همراه در حال آماده‌سازی خود برای ورود امکانات جدید است. نسل سوم یا G3 برای انتقال مولتی‌مدیا یا امکانات نوین دیگر ازجمله اینترنت پرسرعت طراحی شده است و این یعنی یک شبکه و یک گوشی جدید فراصدا. توجه داریم که گوشی‌ها و شبکه‌های نسل اول و دوم تلفن همراه بیشتر برای انتقال صوت طراحی شده بود، اما شبکه‌های نسل جدید در نظر داشتند بیش از نسل قبل انواع و اقسام اطلاعات شامل صوت، تصویر ثابت، تصویر متحرک و متن را به صورت دیجیتال یا سرعت نسبتا بالا و کیفیت مناسب منتقل کنند.

نیمه دهه 80 آغاز تحول این شبکه‌ها در جهان بود که البته اثرات آن در ایران دست‌کم از بعد شبکه‌ای  به‌صورت محدودی اکنون مشاهده‌ می‌شود. گوشی‌های تلفن همراه قابلیت انتقال SMS یا همان پیامک را در خود داشتند. دوربین عکاسی نیز به قابلیت گوشی‌ها اضافه شد. کم‌کم گوشی‌هایی به بازار آمد که روی آنها برنامه مخصوص نرم‌افزاری موبایل جاوا نصب بود. کمی بعد گوشی‌های دارای ویندوز ـ مانند رایانه ـ به بازار آمد.

همچنین گوشی‌ها به برنامه اندروید که مبتکر آن غول فناوری آمریکا ـ گوگل ـ بود، مجهز شدند. این گوشی‌ها مانند یک رایانه کوچک امکان اتصال به اینترنت را داشتند. با این حال و در حالی که گوشی‌های موجود در دست مردم به امکانات زیادی مجهز شده بود، اما شبکه تلفن همراه ایران به دلایل عمدی یا غیرعمدی نمی‌خواست امکان دسترسی به این قابلیت‌ها را فراهم کند. اپراتور تلفن همراه نیز در آن سال‌ها فقط شرکت مخابرات ایران بود که ابتدا مقرر کرد امکان مشاهده شماره تلفن تماس‌گیرنده برای پاسخ‌دهنده اجباری شود تا تامین امنیتی لازم ایجاد شود و سپس پیامک وارد کشور گردد. استفاده از دوربین‌های تلفن همراه نیز دارای محدودیت‌های خاص خود شد. در آن سال‌ها سامسونگ و ال‌جی‌ کم‌کم دورخیز برای گرفتن جای نوکیا در بازار ایران را آغاز کردند. تولید گوشی‌های ساژم توسط صاایران متوقف شد. موتورولا تا حد زیادی از بازار ایران خارج شد، اما برند جدیدی به نام HTC جای آن را گرفت تا اکنون که نوبت به اپل رسیده است.

و اکنون تاچ‌ها و انتظاراتی که بالا می‌رود…

از سال‌های پایانی دهه 80 تا همین روزها، شرایط استفاده از تلفن همراه و کاربرد آن توسط مردم، شبکه‌، اپراتورها و همچنین سبک گوشی‌ها زیرورو شده است. HTC برای نخستین‌بار گوشی‌های تاچ (لمسی)‌ را که یک قلم نیز همراه خود داشت ‌وارد بازار ایران کرد. کمی بعد سونی اریکسون، سامسونگ و ال‌جی نیز وارد کارزار شدند، اما نوکیا در این حالت روز به روز در حال انزوا و عقب‌نشینی بود. از نظر شبکه اکنون دو اپراتور جدید به یگانه اپراتور دولتی اضافه شده بودند. تالیا و ایرانسل، نسل جدیدی از سیمکارت‌ها و شبکه‌های تلفن همراه را وارد کشور کردند. قیمت سیمکارت به نحو چشمگیری کاهش یافت و همه‌گیر شد. امکانات شبکه نیز گسترش یافت و اینترنت به دنیای تلفن همراه وارد شد.

ایرانسل اینترنت را وارد شبکه تلفن همراه ایران کرد و نسل اول اینترنت موبایل یا GPRS متولد و به‌سرعت‌نور همه‌گیر شد. دیگر کسی نبود که از موبایل فقط برای مکالمه استفاده کند، بلکه موبایل خود به یک دفتر کار کوچک و دیجیتالی تبدیل شده بود؛ دفتری که تماس گرفتن و صحبت کردن یکی از پیش‌پا افتاده‌ترین کاربردهای آن است. بلوتوث، دفترچه یادداشت، ساعت‌های مخصوص ملاقات، اتاق‌های گفت‌وگو و تمام امکاناتی که در اینترنت وجود داشت‌، اکنون در یک گوشی کم‌وزن باریک و شیک در جیب افراد حمل می‌شود. انگار جهانی کوچک و مستطیل در جیب افراد قرار گرفته است.

و اپل…

و سرانجام اپل، گوشی‌های آیفون‌ خود را به بازار می‌فرستد و دنیای تلفن همراه را تکان می‌دهد. گوشی‌‌هایی فوق پیشرفته و تمام‌لمسی گوشی‌هایی که تعداد دکمه‌های لمسی آن به زحمت به چهار عدد می‌رسد. همه چیز در این گوشی‌‌ها آماده شده است. از دیدن فیلم و تدوین و ادیت آن تا فیلمبرداری حرفه‌ای، اتصال به اینترنت تا مدیریت غیرحضوری دفتر کار. بازی‌های رایانه‌ای متنوع هم آماده است. این سیب‌گاززده، بازار تلفن همراه را طوری تکان داد که دیگر نامی از آن 2110‌های پاره‌آجری هم نمی‌بریم. پاره‌آجرهایی که کارخانه‌اش هم روزهای بدی را می‌گذراند. این همه در حالی است که فقط 19 سال گذشته است و انگار 190 سال گذشته است؛عمری که انگار تمدن جدیدی را پایه‌ریزی کرده است.