گزارشی از وزرای ارتباطات در ایران
م.ر.بهنام رئوف
نزدیک به یک ماه است که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شرایط جدیدی را تجربه می‌کند. شرایطی که با عزل آخرین وزیر یا همان هشتمین وزیر این وزارتخانه آغاز و به تدریج در مدت یک ماه گذشته هر روز خبرهای تازه‌ای از جدا شدن یک بخش یا نهادی از این وزارتخانه منتشر شد.
آخرین خبر هم مربوط به انتقال پژوهشگاه وزارت ارتباطات به شورای عالی فضای مجازی بود. نهادی که گفته میشود تمام اختلافات یک سال گذشته وزیر و حرف و حدیث‌هایی که پیرامون انحلال وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتشر می‌شد مربوط به اختلافات وزیر با این نهاد است حتی اگر تمام این اختلافات از سوی مسوولان این نهاد تکذیب شود.
سرنوشت نافرجام
به هر حال همانطور که پیش از این نیز گفته شد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بعد از خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران تمام توان و قدرت اجرایی خود را از دست داد. از آن وزارتخانه‌ای که تا پیش از این از شرکت‌های مخابراتی استانی، همراه اول، پست و پست بانک، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، سازمان فضایی، شرکت زیرساخت، سازمان فناوری اطلاعات و برخی از شرکت‌های دیگر تشکیل شده بود بعد از خصوصی‌سازی تنها سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، شرکت زیرساخت و سازمان فناوری اطلاعات و پست و پست بانک باقی مانده است. با این تفاوت که دو نهاد آخری یعنی پست و پست بانک هم در نوبت واگذاری‌های خصوصی سازی قرار دارند. شرکت زیرساخت و سازمان فناوری اطلاعات را نیز می‌توان نهادهای حاکمیتی قلمداد کرد. از سوی دیگر با روی کار آمدن شورای رقابت و ادعای این شورا مبنی بر موازی کاری‌های صورت گرفته از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و همچنین شورای عالی فضای مجازی و وظایفی که در اختیار این شورا قرار گرفته است به نظر می‌رسد که دیگر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فاقد بازو و توان اجرایی خواهد بود. اما این وزارتخانه داستان دور و درازی داشته است.
از پست تا وزارت‌ای سی تی
پست در ایران تا پیش از سال ۱۲۹۷هجری قمری برابر با 1258هجری شمسی به صورت «اداره» بود و تمامی‌امور پستی در آن زمان توسط همین اداره صورت می‌گرفت. ناصرالدین شاه دستور داد تا موسسه پست آن روز به وزارت تبدیل شود و اداره آن را به امین‌الملک وزیر وظایف و رییس دارالشوری سپرد. پست در سال 1288 هجری شمسی دستخوش تغییراتی شد و تشکیلاتی نو یافت. اداره تلگراف در‌این زمان به پست اضافه شد و وزارت پست و تلگراف شکل تازه‌ای به خود گرفت. در سال 1282 اولین امتیاز تلفن به بصیرالممالک واگذار شد و به‌این ترتیب تلفن نیز در تهران شروع به کار کرد. در سال ۱۳11 وزارت پست و تلگراف پیشنهادی به مجلس تقدیم کرد که با مصوبه‌ای سهام شرکت تلفن وقت را خریداری کند. پس از صدور این مجوز و خرید سهام شرکت تلفن از اواخر سال 1308هجری شمسی وزارت پست و تلگراف و تلفن شکل گرفت. در سال ۱۳۸۲ همزمان با تصویب لایحه تغییر وظایف و نام، وزارت پست و تلگراف و تلفن به «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» توسط مجلس شورای اسلامی‌و با توجه به تغییر ساختار شرکت مخابرات‌ایران، مجموعه قوانین وظایف و اختیارات جدید این وزارتخانه، تدوین و تصویب شد.
آنهایی که آمدند، ماندند و رفتند
اولین وزیر پست و تلگراف و تلفن بعد از انقلاب اسلامی‌دکتر محمد حسین اسلامی‌بود که در دولت موقت بازرگان روی کار آمد.
سال ۱۳۱۲ ه.ش در تهران متولد شد و بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱ دوره مدرسه پست در آموزشگاه اختصاصی وزارت پست و تلگراف و تلفن را گذراند و سپس از دبیرستان دارالفنون تهران در رشته ریاضی در مقطع دیپلم فارغ التحصیل شد. وی در اواخر سال ۱۳۳۵ برای ادامه تحصیلات در رشته الکترونیک و مخابرات به کشور آلمان غربی عزیمت کرد و در سال ۱۳۴۳ به‌ایران بازگشت و طبق تعهدات قبلی در وزارت پست و تلگراف و تلفن مشغول خدمت شد.
بعد از دکتر اسلامی، شهید دکتر محمود قندی به عنوان دومین وزیر‌این وزارتخانه انتخاب شد. قندی متولد 1323 در تهران بود. وی دوره مهندسی مکانیک را در سال 1345 در دانشگاه تهران به پایان رساند. بعد از آن برای ادامه تحصیلات عازم آمریکا شد و در سال 1350 درجه دکترای خود را با بالاترین نمره دانشگاهی (94/3) در رشته مهندسی برق و الکترونیک دریافت کرد و پس از مراجعت به‌ایران مشغول تدریس در دانشکده فنی دانشگاه تهران و دانشکده مخابرات شد. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌به سمت ریاست دانشکده مخابرات و سپس از طرف شورای انقلاب به وزارت پست و تلگراف و تلفن منصوب شد. شهید قندی در تاریخ هفتم تیر 1360 با انفجار بمب توسط منافقین در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی‌به همراه 72 تن دیگر از یاران حضرت امام (ره) به درجه رفیع شهادت نائل آمد.
سید مرتضی نبوی، سومین وزیر وزارت پست و تلگراف و تلفن در دولت میرحسین موسوی بود. نبوی که هم اکنون مدیرمسولی روزنامه رسالت را به عهده دارد و از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام است در سال 1326 در قزوین متولد شد. بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی در‌این شهر در سال 1345 به دانشگاه فنی دانشگاه تهران راه یافت و موفق به اخذ درجه فوق لیسانس در رشته برق و الکترونیک شد. او در سال 1359 به سمت معاونت مالی، اداری شرکت مخابرات درآمد و سپس به وزارت پست و تلگراف و تلفن منصوب شد.
مهندس سیدمحمد غرضی از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۶ به عنوان چهارمین وزیر پست و تلگراف و تلفن در‌این وزارتخانه مشغول به خدمت بود. غرضی در سال 1320 در اصفهان متولد شد و بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال 1340 وارد دانشگاه فنی دانشگاه تهران شد و موفق به دریافت درجه
فوق لیسانس در رشته الکترونیک شد. وی در سال‌های 1346 و 1347 برای گذراندن دوره‌های تخصصی انتقال و توزیع نیروی برق عازم فرانسه شد. او از سال 1364 تا 1376 به عنوان وزیر پست و تلگراف و تلفن در دولت مشغول به خدمت بود. بعد از ارائه خدمات تلفن ثابت و پست که تا آن زمان تنها خدمات ملموس‌این وزارتخانه بود، غرضی اولین وزیری بود که تلفن همراه را هم به سبد محصولات وزارتش افزود. البته ارائه خدمات‌اینترنتی نیز به صورت محدود در آخرین روزهای فعالیت او ارائه شد.
داستان وزارت اما در دولت هفتم و هشتم داستان متفاوتی با سایر سال‌ها داشت. دکتر سید محمدرضا عارف، از شهریور 1376 تا خرداد 1379 به عنوان پنجمین وزیر پست و تلگراف و تلفن شناخته شد. محمد رضا عارف در سال 1330 در یزد به دنیا آمد و پس از کسب رتبه اول ریاضی کشور در سال 1348 با اخذ دیپلم ریاضی در سال 49 وارد دانشکده فنی دانشگاه تهران شد. در سال 1355 مدرک فوق لیسانس مخابرات با معدل 4 و در سال 1359 مدرک دکترای برق را از دانشگاه استنفورد دریافت کرد. از شهریور 1376 تا خرداد 1379 به عنوان وزیر پست و تلگراف و تلفن انجام وظیفه کرد و برای اولین بار در دوران وزارت او بود که اینترنت پا به برخی از نهادها و خانه‌ها گذاشت.
بعد از جدا شدن عارف از وزارت، نصرا… جهانگرد از خرداد ۷۹ تا شهریور همان سال به عنوان سرپرست وزارت پست و تلگراف و تلفن منصوب شد. جهانگرد اما نتوانست در آن سال رای اعتماد از مجلس شورای اسلامی‌اخذ کند و به‌این ترتیب از سرپرستی این وزارتخانه نیز کنار رفت. بعد از جهانگرد، سیدعبدا… میرطاهری از مهر ۷۹ تا دیماه همان سال به عنوان سرپرست وزارت پست و تلگراف و تلفن منصوب و نظارتش بر‌این وزارتخانه تا معرفی دکتر سیداحمد معتمدی ادامه داشت. معتمدی به مدت چهار سال ششمین وزیر وزارت پست و تلگراف و تلفن بود. او از دیماه سال ۱۳۷۹ تا شهریور ۱۳۸۴ در‌این سمت به فعالیت پرداخت که در سال 1382 نام وزارتخانه‌اش به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تغییر یافت. معتمدی در سال ۱۳۳۲ در تهران به دنیا آمد. در سال ۱۳۵۷ از دانشگاه صنعتی امیرکبیر در رشته الکترونیک فارغ التحصیل و به عنوان دانشجوی ممتاز با بورس تحصیلی عازم فرانسه شد و مدارک فوق لیسانس و دکترای خود را در رشته الکترونیک دیجیتال و سیستم انفورماتیک از دانشگاه پیر و ماری کوری فرانسه اخذ نمود.
بعد از پایان عمر دولت هشتم و با روی کار آمدن دولت نهم، دکتر محمد سلیمانی از شهریور سال ۱۳۸۴ تاکنون هفتمین سکاندار این وزارتخانه بوده است. سلیمانی متولد سال ۱۳۳۳ در شهر خشت واقع در استان فارس بود. در سال 1357 لیسانس خود را در رشته مهندسی مخابرات با کسب رتبه ممتاز از دانشگاه شیراز کسب کرد و سپس برای ادامه تحصیلات راهی فرانسه شد و فوق لیسانس خود را در سال 1359و مدرک دکترای تحصیلی خود را در سال 1361 از دانشگاه پیر و ماری کوری پاریس مدرسه عالی برق SUPELEC فرانسه در رشته مخابرات و با گرایش الکترونیک بسامد بالا دریافت کرد. دوران محمد سلیمانی را می‌توان پردرآمدترین دوران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات عنوان کرد. مهم‌ترین عملکرد او کاهش قیمت سیم کارت تلفن همراه به همراه کاهش زمان انتظار برای دریافت آن عنوان کرد؛ عرضه سیم کارت‌های اپراتور دوم و همچنین مزایده نافرجام اپراتور سوم در طول چهار سال وزارت او رخ داد.
رضا تقی‌پور انوری، متولد 1336 در مراغه است، کارشناسی مهندسی کامپیوتر از دانشگاه شهید بهشتی – کارشناسی ارشد مهندسی صنایع- مدیریت سیستم و بهره‌وری از دانشگاه علم و صنعت ایران – کارشناسی ارشد پژوهشی علوم مدیریت از دانشگاه بوردو فرانسه و دوره دکترای علوم مدیریت- دوره مشترک دانشگاه بوردو فرانسه و سازمان مدیریت صنعتی تحصیلات اوست. پیش از این رییس سازمان فضایی بود و به باور بسیاری دستاوردهای چند سال اخیر حوزه فضایی کشور مرهون زحمات او است.
با این حال اما به باور بسیاری از کارشناسان حوزه ای سی تی، تقی پور نتوانست در طول دوران وزارتش فعالیت چشمگیری داشته باشد. بیشترین حجم انتقادات وشکایات از شرکت‌های جدا و خصوصی شده از وزارت ارتباطات در دوران او صورت گرفت. به گفته کارشناسان مجموعه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز که به نوعی تحت نظارت وزیر بود، نتوانست در طول چهار سال گذشته مدافع حقوق بخش خصوصی باشد. هر چند که هنوز سرنوشت ادغام یا انحلال وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مشخص نیست، اما به هر حال تقی پور هشتمین و آخرین وزیر این وزارتخانه بود.