گوگل از غول جست‌وجوگر تا دزدی پنهان…
موتور جست‌وجوی«گوگل» و سرویس‌های مختلف آن از جمله جیمیل توسط بسیاری از کاربران اینترنت مورد استفاده قرار می‌گیرند اما گفته می شود این شرکت زیرساخت‌های عظیمی برای کنترل ارتباطات اینترنتی فراهم کرده و اطلاعات کاربران آن به خوبی توسط دولت آمریکا مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
به گزارش ایسنا هنوز زمان زیادی از آخرین باری که از خبر فیلتر شدن گوگل و جیمیل در جامعه منتشر شد، نمی‌گذرد. دوره‌ای که به مدت حدود یک هفته سایت جیمیل به دلیل کارشکنی‌های گوگل فیلتر شد و کاربران این سایت از دسترسی به آن محروم شدند.
آگاهی نداشتن کاربران ایرانی از ایمیل‌های بومی قوی و از سوی دیگر ناگهانی بودن این تصمیم، در آن زمان اعتراض بسیاری از کاربران را نسبت به قطع یکباره دسترسی به این سایت به دنبال داشت و درنهایت حجم اعتراض‌ها موجب رفع فیلتر این سایت شد؛ با این حال بارها از سوی مسوولان مختلف کشور بر این نکته تاکید شده که شرکت گوگل در قالب فعالیت‌های خود به استفاده کاربردی از اطلاعات کاربران پرداخته و آن‌ها را دراختیار شرکت‌های مختلف قرار می‌دهد.
سایت پیوندها که به عنوان سایت فیلترینگ در کشور شناخته میشود، مدتی است در توضیحاتی که درباره نحوه فیلترینگ در آمریکا ارائه کرده به بحث شرکت گوگل و ارائه اطلاعات آن به آمریکا اشاره کرده است.
بنابر اعلام این پایگاه اینترنتی، گوگل زیرساخت عظیمی را برای کنترل ارتباطات اینترنتی کاربران فراهم ساخته که به خوبی توسط دولت آمریکا مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. البته این شرکت ادعا کرده که تجسس در چارچوب قانون انجام میشود، اما طبعاً این قانون برای مردم کشورهایی که آمریکا با آن‌ها مشکل دارد، از جمله ایرانیان کاربردی نخواهد داشت.
جاسوسی دولت آمریکا از سرویس جیمیل
پس از اینکه وزیر ارتباطات استرالیا، سیاست‌های حریم شخصی گوگل را به چالش کشید و این شرکت را تهدید به فیلتر کردن کرد، تارنمای اخبار فناوری اطلاعات استرالیا با نقل پاسخ این شرکت، تأیید کرد که گوگل اجازۀ دسترسی دولت آمریکا به جیمیل را فراهم کرده است.
پس از تصویب لایحه میهن‌پرستی (Patriot Act) که توسط دولت بوش ارائه شده بود، دولت آمریکا اجازه یافت که کنترل گسترده و جامعی بر مخابرات و ارتباطات رایانه‌ای از جمله تلفن، فکس، ایمیل و … داشته باشد. هر چند قبل از آن نیز چنین کنترل‌هایی با قواعد مشخص انجام می‌شد، اما هیچ‌گاه امکان کنترل کامل و گسترده‌ای به مانند این قانون در اختیار این دولت قرار داده نشده بود.
تاریخچه جیمیل
از ابتدای راه‌اندازی جیمیل، به دلیل نقض حریم شخصی کاربران انتقادات زیادی به آن وارد شد. ایده‌ی شاخص کردن ایمیل کاربران و جست‌وجو در آن‌ها، نگهداری دائمی ایمیل‌ها، سیستم ثبت نام دعوت‌نامه‌ای و ایجاد فضای فراوان برای جلوگیری از حذف پیام‌ها همگی نکاتی بود که حتی پیش از راه‌اندازی سرویس ایمیل گوگل توسط رسانه‌های فعال در زمینۀ فناوری اطلاعات بر روی آن تأکید شده و کاربران از استفاده از جیمیل برحذر داشته می‌شدند. البته گوگل برای همۀ این‌ها توجیهی را عرضه می‌کرد و آن این که این اطلاعات را برای تبلیغات روی صفحات وب لازم داریم!
پس از راه‌اندازی این سرویس ایمیل، به دلیل نبود سرویس مشابه (حتی سرویس تجاری) در کشورمان، بسیاری از کاربران به استفاده از آن روی آوردند و حتی دعوت‌نامۀ این سرویس رایگان در بعضی نقاط تهران به قیمت‌های چند هزار تومان خرید و فروش شد. هم اکنون نیز بسیاری از هموطنانمان در مسائل خصوصی و تجاری و حتی دولتی از این سرویس بهره می‌گیرند.
وضعیت قانونی
اگرچه همچنان بخش عمده‌ای از کاربران اینترنت کشور از سرویس پست الکترونیکی این شرکت استفاده می‌کنند اما در برخی از کشورها مانند کشورهای اروپایی، استرالیا و … امکان شکایت از جیمیل در صورت نقض حریم شخصی و سوء استفاده از این اطلاعات وجود دارد.
اقدامات چین و استرالیا
دو کشور چین و استرالیا که نه تنها از توانایی فنی کافی برای ارایۀ خدمات جایگزین برخوردارند، بلکه سرویس‌دهنده‌های اینترنتی در این دو کشور به طور فعال سرویس‌های جایگزین را با کیفیت مناسب عرضه می‌کنند، به اقداماتی در این زمینه دست زده‌اند. چین دسترسی به سرویس‌های گوگل را محدود کرده و پس از آن استرالیا نیز در پی اقدام مشابهی است که در این میان حتی اگر بخواهیم چین را به سانسور متهم کنیم، استرالیا در این چارچوب نمی‌گنجد.
در واقع مشکل اساسی با گوگل، نقض حریم شخصی و سوء استفاده از اطلاعات شخصی کاربران است و این ارتباطی با سانسور (که مسئولین گوگل مرتب بر آن تأکید می‌کنند) ندارد.
نمونه‌هایی در مورد سوء‌استفاده از ایمیل
هم وطن خبرنگارمان، حمید معصومی‌نژاد زمانی که در ایتالیا دستگیر شد و به اتهاماتی واهی (ارسال ایمیل های شخصی یا کاری به شهروندان ایتالیایی در راستای ماموریت خبرنگاری) به زندان افتاد؛ اتهامات او شامل ارتباطات گسترده با ایتالیایی‌هایی بود که از وظایف طبیعی یک خبرنگار به شمار می‌آمد.
وضعیت ایران
در این بین ایرانیان وضعیت ویژه‌ای دارند؛ هرچند آمریکا از شهروندان خود جاسوسی گسترده‌ای را به انجام می‌رساند و این جاسوسی پس از 11 سپتامبر و تصویب قانون میهن‌پرستی (Patriot Act) گسترده‌تر و نیز آزادانه‌تر به انجام می‌رسد، اما به هر حال در یک چارچوب مشخص انجام می‌گیرد. اما در مورد کشورهایی که به صراحت مورد تحریم آمریکا قرار دارند، هیچ محدودیتی وجود ندارد.
اطلاعات شخصی کاربران ایرانی بدون هیچ محدودیتی در اختیار سرویس‌های امنیتی آمریکا قرار می‌گیرد. اطلاعاتی شامل ایمیل‌های فرستاده شده افرادی که با آن‌ها ارتباط برقرار شده است، آدرس اینترنتی ای که از آن‌ها به جیمیل وصل شده‌اند و …است.
چندی پیش دولت آمریکا این تحریم‌ها را برای سرویس‌های اینترنتی که به جمع‌آوری اطلاعات از کاربران ایرانی می‌پرداختند، لغو کرد. اما سرویس‌هایی شامل ارزش افزوده یا سرویس‌های مهم و مفید مانند Google Code Search هنوز هم در فهرست تحریم‌های گوگل علیه ایران قرار دارند. این خود نشان می‌دهد که دولت آمریکا از سرویس‌هایی مانند جیمیل به ایرانیان نه تنها نگران نیست، بلکه بر روی آن تأکید دارد.
جیمیل چندی است که با ارائه سرویس Buzz، دسترسی به تارنما‌های فیلتر شده مانند Twitter را نیز فراهم کرده است. این امکان در سرویس دیگر گوگل به نام Google Reader نیز وجود دارد و این خدمات، قوانین ایران را به سخره می‌گیرد. البته این کارها با آگاهی کامل ارائه میشود و هر از چند گاهی مسئولان گوگل با پیامی در وبلاگ رسمی خود، به آن مباهات می‌کنند! کشوری که سالها پیش به راحتی هواپیمای ایرباس ایران را مورد هدف موشک قرار داد، از زیر پا گذاشتن قوانین ایران و به تاراج بردن اطلاعات شخصی کاربران ایرانی ابایی دارد؟
وضعیت دیگر سرویس‌های اینترنتی
در بین سرویس‌های اینترنتی گوگل، مشکل تنها جیمیل نیست؛ شرکت موزیلا که کار توسعۀ نرم‌افزار فایرفاکس را بر عهده دارد، حدود 90 درصد درآمد خود را به طور مستقیم از گوگل دریافت می‌کند. در مقابل، موزیلا نیز دسترسی به سرویس‌های گوگل را تضمین کرده است؛ نکته‌ی جالب دیگر در مورد فایرفاکس این است که از طریق سرویس Safe Browsing گوگل، آدرس هر صفحه‌ای که در فایرفاکس دیده شود، به سرورهای گوگل فرستاده میشود تا از سلامت و مشکل‌دار نبودن آن (به طور مثال ویروسی نبودن آن) اطمینان حاصل شود.
این سرویس نیز امکان خوبی را برای گوگل فراهم می‌آورد تا صفحات بازدید شده توسط کاربران را ردیابی کند. با ساز و کارهای دیگری که گوگل در سرویس‌های اینترنتی مختلف دارد – از جمله سرویس Adsense و جیمیل – و ترکیب اطلاعات، گوگل نه تنها می‌تواند تشخیص دهد که از چه آدرس IP صفحات اینترنتی بازدید می‌شوند، بلکه می‌تواند هویت دقیق فرد بازبینی کننده را نیز تشخیص دهد. این بخش نیاز به توضیح فنی بیشتری دارد که در این مقال مجال پرداختن آن نیست.