چهار راهبرد برای توسعه بانکداری الکترونیک از زبان وزیر اقتصاد
اهتمام وزیر امور اقتصادی و دارایی در پیگیری بحث‌های بانکداری الکترونیک چیزی نیست که از نظر رسانه‌ها و کارشناسان این وزارت‌خانه‌ها پنهان باشد.
به گزارش راه‌پرداخت دکتر سید شمس‌الدین حسینی پیش از حضور در کسوت وزارت، در تدوین طرح تحول اقتصادی دولت نقش اساسی داشت، طرحی که اساس آن بر اصلاح نظام بانکی استوار است و توسعه بانکداری الکترونیک یکی از محورهای اصلی آن است. برنامهای که تأثیر خود را در اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها به عنوان یکی دیگر از محورهای عمده طرح تحول اقتصادی به خوبی نشان داد.
در آغاز سال نو فرصتی دست داد تا مرکز فابا از نزدیک نظر سکان‌دار اول اقتصاد کشور را در مورد روند توسعه بانکداری الکترونیک و برنامه‌های وزارت امور اقتصادی و دارایی در این زمنیه جویا شود. این مصاحبه در ادامه آورده شده است:
اهمیت و جایگاه بانکداری الکترونیک را در نظام بانکی کشور چگونه می‌بینید؟
با تغییر و تحولاتی که در عرصه علمی و فناوری به وجود آمده، بدیهی است که اداره شبکه بانکی با آن حجم عملیات و پیچیدگی که نزدیک به ۲۵۰ میلیون حساب سپرده و ۲۵ میلیون پرونده تسهیلاتی دارد، به سبک و سیاق ۱۰ سال پیش دیگر امکان پذیر نیست. لذا باید در زمینه کسب و کار بانک‌ها در قالب معماری نوین مبتنی بر فناوری اطلاعات یک ارزیابی، بازنگری و مهندسی مجدد انجام شود تا بانک‌ها بتوانند رسالت خود را در زمینه تسهیل فعالیت‌های اقتصادی، توسعه‌ای و اجتماعی به بهترین نحو با کمترین هزینه و سهولت و سرعت بهتری به انجام برسانند.
این جایگاه در اسناد بالادستی و برنامه‌های اجرایی مثل طرح تحول نظام بانکی به چه میزان مورد توجه قرار گرفته است؟
در طرح تحول اقتصادی که از سال ۱۳۸۷ آغاز شده است، تحول نظام بانکی در کنار هدفمندسازی یارانه‌ها به عنوان محور اصلی مدنظر بوده است. خوشبختانه فعالیت‌هایی در این زمینه در حوزه نظام بانکی از قبل آغاز شده بود. علاوه بر الزاماتی که در برنامه چهارم توسعه دیده شده بود، در طرح تحول نظام بانکی، بانکداری الکترونیک در کنار بانکداری اسلامی به عنوان ارکان تحول مورد توجه بوده است.
به همین خاطر در وزارت‌خانه با همکاری شبکه بانکی کشور و دستگاه‌های ذیربط، شورای راهبری بانکداری الکترونیک آغاز به کار کرد که ظرف مدت کوتاهی توانست نظم و انسجام خوبی به بانکداری الکترونیک در شبکه بانکی بدهد و به توسعه زیرساخت‌ها و ابزارهای پرداخت الکترونیک سرعت خوبی دهد. نتیجه این شد که هم در پرداخت یارانه‌ها با موفقیت کامل توانست این مهم را به انجام برساند؛ هم اینکه در اکثر شاخص‌های توسعه بانکداری الکترونیک نسبت به سال‌های پس از آن جلوتر از هدفگذاری‌ها و برنامه‌ها حرکت کرده‌ایم.
یعنی طرح تحول بانکی، قبل از هدفمندی یارانه‌ها شروع شده است؟
بله، این طرح از سال ۱۳۸۶، وارد فاز اجرایی جدی شده است که طی آن در مرحله اول توسعه زیرساخت‌های فنی و گسترش بانکداری الکترونیک در دستور کار بود که دستاوردهای زیادی داشت. اولین بحث‌های مربوط به نحوه پرداخت یارانه‌ها با حضور اعضای شورای راهبری در وزارت‌خانه صورت گرفت و آنها اعلام آمادگی کردند که خوشبختانه این ظرفیت فنی در کشور ایجاد شده و ما دیدیم که دستاورد آن چگونه بود. بدون توسعه بانکداری الکترونیک امکان انجام چنین کار سنگینی با این دقت و حجم وجود نداشت.
به عنوان متولی اول اقتصاد کشور، از توسعه بانکداری الکترونیک در کشور تا چه حد رضایت دارید؟
همانطور که اشاره شد، طرح‌های توسعه‌ای خوبی در کشور صورت گرفته، سرانه تجهیزات و ابزارها رشد خوبی داشته است به نحوی که امروزه هم زمینه پرداخت‌های الکترونیک در تمام بانک‌ها و سراسر کشور گسترده شده است، هم اینکه بانک‌ها توانسته‌اند سیستم‌های متمرکز حساب مشتریان را به خوبی پیش ببرند. نمونه بارز این توان و توسعه هم انجام تراکنش‌های چند میلیونی و در مقیاس بزرگ در فاصله زمانی کوتاه یکی دو ساعت در زمینه پرداخت یارانه‌ها به ۱۸ میلیون خانوار ایرانی است. رشد ما سریع و زیاد بوده است به طوری که در منطقه جایگاه بسیار خوبی داریم، اما با برخی چالش‌ها و کاستی‌ها هم مواجه بوده‌ایم که مدیران شبکه بانکی باید توجه بیشتری به آنها داشته باشند.
در چه زمینه‌هایی موفقیت کمتری داشته‌ایم و با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستیم؟
یکی از چالش‌های اصلی ما بحث نظارت است. بخشی از سهام بانک‌های ملت، تجارت، صادرات، رفاه و پست بانک به بخش خصوصی واگذار شده است. سهم بخش غیردولتی در شبکه بانکی با این خصوصی‌سازی گسترده و ایجاد بانک‌های خصوصی پیوسته در حال گسترش است. این فرصت خوبی است که به افزایش کارایی در بانک‌ها کمک می‌کند، اما از آن طرف هم باید نظارت به عنوان یک امر مهم مدیریتی و حاکمیتی تقویت شود. آنچه که در زمینه بانکداری الکترونیک کمتر توفیق داشته‌ایم، استقرار نظارت چند لایه مبتنی بر فناوری اطلاعات است که عملکرد مشتریان را رصد کند و با بخش‌های مختلف اقتصادی اشتراک اطلاعاتی داشته باشد. علاوه بر این ما در زمینه توسعه سیستم‌های اعتبارسنجی هم کم کار کرده‌ایم. بالاخره مشکل مطالبات معوق بخشی هم ناشی از دادن اعتبار به مشتریان با اعتبار پایین است. من اعتقاد دارم اگر سیستم‌های نظارتی فناوری محور و متمرکز داشتیم و سامانه‌های Core Banking واقعی داشتیم، اتفاق ناگوار سال گذشته در شبکه بانکی رخ نمی‌داد.
مساله استقرار سیستم‌های یکپارچه Core Banking هم چالش دیگری است که علی‌رغم توصیه و تأکیدهای بسیار هنوز در بسیاری از بانک‌ها به سرانجام نرسیده است و کار به جایی رسید که در ماده ۴۹، قانون برنامه پنجم توسعه، پیاده‌سازی سیستم‌های core در بانک‌ها الزامی شده است. به همین خاطر هم در وزارت اقتصاد کارگروهی تشکیل شده است که به طور مرتب روند پیشرفت برنامه‌های core بانک‌ها را پیگیری می‌کند و گزارش می‌دهد. بر همین اساس الزام کرده‌ایم بانک‌ها، آموزش پرسنل خود را هم با استفاده از ظرفیت‌های آموزشی شبکه بانکی در مؤسسه علوم بانکی و مرکز فابا پیگیری کنند.
با توجه به کاستی‌ها و نقایصی که اشاره فرمودید، چه راهکارهایی را برای عبور از این چالش‌ها به شبکه بانکی توصیه می‌کنید که به تقویت نظام بانکداری الکترونیک کمک کند؟ وزارت اقتصاد در این باره چه برنامه‌هایی را در دستور کار قرار دارد؟
در بخش حاکمیتی چند محور کلی مدنظر وزارت خانه است:
۱) برنامه ریزی جدی و پیگیری برای استقرار سامانه‌های core banking طبق الزامات برنامه پنجم و یکپارچه سازی کلیه عملیات بانک
۲) تقویت بعد امنیت هم‌زمان با توسعه بانکداری الکترونیک با بهره گیری از دانش روز بخش فناوری اطلاعات به ویژه از منظر اثرات این امر در اعتماد سازی مشتریان به نظام پولی و بانکی کشور
۳) برنامه ریزی لازم توسط دستگاه‌های متولی در سطح کلان برای پیشبرد اهداف و رفع کاستی‌ها
۴) کمک به شکل‌گیری و تقویت نهادهای اعتبارسنجی مشتریان و در کنار آن استقرار سامانه‌های نظارتی و وضع قوانین احتیاطی و نظارتی در بخش پولی است به طوری که به تقویت کنترل‌های داخلی، متقاطع و ارتباط بین سیستم‌های اقتصادی منجر شود.
۵) آموزش هم مساله‌ای جدی است که در این زمینه هم چنانچه فعالیت‌های منسجمی به‌دور از موازی کاری صورت بگیرد، می‌تواند به تقویت دانش روزآمد نیروی انسانی بانک‌ها کمک کند.
وزارت‌خانه برنامهای برای فعالیت بیشتر این شورا یا تشکیل شوراهای مشابه دارد؟
شورای راهبری بانکداری الکترونیک محلی بود که خبرگان این حوزه با هم‌فکری هم، توانستد در یک مقطع زمانی منشأ اثر باشند و کارنامه موفقی از خود به جا گذاشت. برنامه ما در وزارت اقتصاد حمایت از چنین تشکل‌هایی است که به هم‌افزایی خرد جمعی کمک می‌کند.
نقش فرهنگ‌سازی را در پیشبرد بانکداری الکترونیک با توجه به شرایط حاضر چقدر ضروری می‌دانید؟
الحمدلله تاکنون توسعه بانکداری الکترونیک در کشور خوب بوده است و حداقل ۱۸ میلیون خانوار ایرانی از حساب‌های الکترونیک و به روز برخوردار هستند و در جامعه زمینه آشنایی خوبی برای استفاده از فناوری فراهم شده است، اما فعالیت‌های فرهنگ‌سازی می‌تواند باز هم به گسترش این پدیده کمک کند. ضمن اینکه مباحث جدید این حوزه مثل امنیت و خدمات جدید ضرورت فرهنگ‌سازی را دایمی می‌سازد.