نهادهای مسئول در برخورد با متخلفان حوزه بانکداری الکترونیکی اهمال می کنند؛ چرا همراه اول باید کارمزد عملیات بانکی بگیرد؟
مدیر عامل بهسازان ملت با تشریح گوشه هایی از سودجویی های برخی بانک‌ها در حوزه بانکداری الکترونیکی گفت: نهادهای مسئول در برخورد با متخلفان حوزه بانکداری الکترونیکی اهمال می کنند.
مرتضی مقدسیان، مدیر عامل بهسازان ملت از آن دسته مدیرانی است که با وجود شهرت فراوان در میان فعالان حوزه بانکداری الکترونیکی، در میان رسانه ها خیلی شناخته شده نیست و کمتر با رسانه ها گفت‌وگو می کند. با این وجود اما کمتر موضوعی را در حوزه بانکداری مجازی و الکترونیکی می توان سراغ گرفت که نام مقدسیان در آن برده نشود گرچه همین حضور پرنگ به گفته خود او دوستان و دشمنان فراوانی برایش پدید آورده است. گفت‌وگوی خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم را با این مدیر حوزه فناوری اطلاعات بخوانید تا بهتر وبیشتر بتوانید در مورد مدافعان و منتقدان او قضاوت کنید.
تسنیم: آقای مقدسیان یکی از انتقاداتی که به بانک ملت وارد می شود، راه اندازی سیستم واریز آنی وجوه است. منتقدان معتقدند با این کار عملا خلق پول کرده اید و ناگزیر کار برای شاپرک بسیار دشوار شد و به سختی توانست جامعه را برای توقف این واریزها متقاعد کند.
مقدسیان: ما نمی خواستیم واریز آنی راه اندازی کنیم بلکه در واقع ما به دنبال راه حلی بودیم که شدت و تعداد مغایرت ها را کم کنیم. حتما می دانید که قبلا آن تسویه ها و واریزها به صورت بسته ای انجام می شد و اگر یک تراکنش دچار مشکل می شد، تمام تراکنش های آن بسته دچار مشکل می شدند. ابداعی که ما انجام دادیم این بود که هر تراکنش را به صورت مجزا تسویه می کردیم. این تسویه نیازمند یک نرم افزار بسیار قوی بود که تولید آن حدود یک سال از ما زمان گرفت. پس از تولید و تست آن نرم افزار بود که واریز آنی را راه اندازی کردیم. واقعیت هم این است که تا دیگران به این توانایی دست پیدا کنند حدود سه سال طول کشید و در این مدت ما هم سود لازم را بردیم که فکر می کنم حقمان بود. ضمن اینکه بانکداری متمرکز خاصی نیز مورد نیاز بود تا بتواند این میزان تراکنش را تحمل کند.
تسنیم: اما به گفته خودتان واریز انی در دنیا چندان متداول نیست آن هم به خاطر اینکه ریسک های خاصی را به دارندگان حساب بانکی تحمیل می کند.
مقدسیان: مگر قرار است هر چیزی که در دنیا متداول نیست، در کشور ما هم نباشد. مثال می زنم؛ در دنیا رمز دوم هم متداول نیست اما در ایران برای خرید حتما باید رمز دوم را وارد کنید. من افراد زیادی را می شناسم که روی کارت های یک بار بدون رمز مگنت، ده ها هزار یورو دارند و این کارت ها رمز دوم هم ندارد. دارنده در هر جای دنیا کارت را استفاده می کند بدون اینکه احتیاج به رمزی داشته باشد.
تسنیم: واریز آنی خلق پول نمی کند بلکه سرعت گردش پول را افزایش می دهد.
مقدسیان: دوستان بانک مرکزی متأسفانه در طرح مباحث دقت نمی کنند؛ مسئله این است که ما در ایران کارت اعتباری نداریم و اکثر تراکنش های ما نقدی است. بنا بر این وقتی ما با کارت های نقدی روبرو هستیم، خلق پولی انجام نمی گیرد و تنها سرعت گردش افزایش می یابد اما متأسفانه هر قدر ما تفاوت کارت اعتباری را با کارت های نقدی توضیح دادیم، نخواستند در نظر بگیرند.
تسنیم: اما سرعت گردش پول هم در افزایش نقدینگی تأثیر دارد.
مقدسیان: خیر. در بالا بردن قدرت خرید تاثیر دارد که حق مردم است و قابل معامله و کم کردن نیست و مردم راه های زیادی دارند که از آن استفاده کنند. اما این موضوع همه جای دنیا صادق است. خیلی از بانک های دنیا در حال حاضر سود شبانه می دهند یعنی شما مثلا ساعت 8 شب پولتان را لازم ندارید و در یک بانک سپرده می گذارید و 8 صبح فردا برداشت می کنید، بانک هم برای همین 12 ساعت به شما سود می پردازد. در ایران هم بین بانکی وجود دارد. بنا براین ما نه تنها نباید از سرعت گردش پول بترسیم بلکه باید برای افزایش آن هم تلاش کنیم. اگر نگران پولشویی هستیم راهش کاستن از سرعت گردش پول نیست. پولشویی تعریف دارد اما متأسفانه بیش از 5 ماه طول کشید تا مسئولان بانک مرکزی برای ما تعریف کردند که پولشویی چیست؟ به دوستان خیلی اصرار کردم تا خلق پول را تعریف کنند تا سرانجام مشخص شد خلق پول یعنی ایجاد قدرت خرید برای یک وجه در یک زمان بیش از یک بار. بر مبنای این تعریف کاملا مشخص است که واریز آنی به هیچ وجه مصداق خلق پول نیست چرا که با واریز آنی قدرت خرید از خریداری که پول از حسابش به صورت آنی کسر می شود به فروشنده منتقل می شود نه اینکه در یک زمان هم خریدار و هم فروشنده امکان خرید با آن وجه را داشته باشند.
تسنیم: آقای مقدسیان برخی معتقدند شرایط خاص بانک ملت و موقعیتی که مدیر عامل این بانک دارد، زمینه ای را فراهم آورده است تا فضای کسب و کار را به زیان دیگر بازیگران مدیریت کنید. چقدر این موضوع را می پذیرید؟
مقدسیان: اجازه بدهید برای موشکافی علت اعتراض ها و انتقادات به بانک ملت در زمینه بانکداری الکترونیکی به چند نمونه اشاره کنم؛ ما از ابتدا و صراحتا می گفتیم که شاپرک آمده است تا واریز آنی را متوقف و جمع کند و هیچ فایده دیگری ندارد. خیلی از همکاران ما هم گمان می کردند که اگر واریز انی متوقف شود، بانک ملت در زمینه دستگاه های پوز با سر به زمین می خورد. در حوزه بانکداری الکترونیکی 7 آذر موعد توقف واریز آنی بود، ما 23 روز از 7 آذر به بعد بدون واریز آنی کار کردیم و تنها 7 روز اول آذر همچنان واریز انی برقرار بود.
نتیجه اما در ابتدای دی ماه برای خیلی ها عجیب بود چرا که آمارها در پایان آذر نشان می داد که ما همچنان از نظر مبلغ تراکنش ها، اول هستیم. از نظر تعداد هم رتبه بالاتری کسب کردیم. این گمان را داشتیم که شاید همان 7 روز ابتدای آذر که واریز آنی برقرار بود باعث شده است تا ما همچنان از نظر مبلغ تراکنش در کشور اول باشیم. به همین خاطر هم در پایان دی از شاپرک خواستیم تا آمار تراکنش ها را بدهد اما آقای قطبی، مدیر عامل شاپرک با این توجیه که آمارها محرمانه است از دادن آن ها خودداری می کرد با وجود اینکه من به نمایندگی از نیمی از بانک های ایران، عضو هیأت مدیره شاپرک هستم! حتی آمارهای بانک مرکزی را در مورد تراکنش های شتاب هم به ایشان نشان دادم اما در جواب گفت باید از بانک مرکزی اجازه بگیرم. این اجازه گرفتن حدود 5 ماه طول کشید و در این مدت آقای قطبی نه به ما نه به دیگر پی اس پی ها و بانک ها آماری ارائه نداد!
بعد از 5 ماه که آمار ارائه شد ما تازه متوجه شدیم که سهم ما از مبلغ تراکنش ها در سه ماهه پایانی سال 91 به حدود 49 درصد رسیده است. این در حالی بود که حداکثر سهم ما از مبلغ تراکنش ها پیش از توقف واریز آنی به 44 درصد می رسید! حال پرسش این است که چرا با وجود توقف واریز آنی نه تنها سهم بانک ملت کم نشد بلکه افزایش نیز یافت؟ پاسخ خیلی ساده است؛ پیش از این دیگران بد کار می کردند اما نمی گفتند و با حذف بهانه ی واریز آنی، این بد کار کردن مشخص شد.
مثال دیگری می زنم؛ بانکی به شاپرک اعلام کرده بود که صدها هزار پوز( pos ) در بازار دارد. من به این آمار ایراد گرفتم و به آقای قطبی گفتم که این آمار نادرست است اصلا نمی توان این تعداد پوز خریداری کرد! این آمار هم برای این داده شده که گمان می کنند اگر این تعداد پوز و آدرس مغازه بدهند می توانند در آینده این آدرس ها را مال خود کنند و از دیگران بخواهند که دستگاه های خود رااز آن آدرس ها جمع کنند. جالب است بدانید که بعد از بررسی های لازم حدود 100 هزار دستگاه از آمار قبلی کم شد. البته این لزوما به معنای مقصر بودن آن بانک نیست چرا که شرکت هایی که کار بازاریابی پوز را برای پی اس پی ها یا بانک ها انجام می دهند، شفاف عمل نمی کنند و صرفا به دنبال کسب سود بیشتر هستند. الان پارسیان، پاسارگاد و… دیگران هم درگیر همین مشکل هستند. در چنین فضایی وقتی یک بانک درست کار می کند مورد هجوم و تهمت دیگران قرار می گیرد
تسنیم: چرا با پی اس پی ها دچار مشکل می شوید؟
مقدسیان: ما با پی اس پی های خلافکار دچار مشکل می شویم یا بهتر است بگوییم آن ها با ما مشکل دارند. یک شرکتی در حال فعالیت است. سال گذشته گزارشی داشتیم از اینکه تراکنش های ما بر روی یو اس اس دی( ussd ) به میزان غیر قابل توجیهی در حال افزایش است. بررسی ها نشان داد در یک ماه از 50 هزار تراکنشی که از این شرکت سمت ما آمده است حدود 30 برابر خرید شارژ، مانده گیری است. بعد از بررسی تبلیغات و شیوه فعالیت این شرکت متوجه شدیم که یک مسابقه ای راه انداخته اند که در ازای هر تراکنش مانده گیریی 5 تومان جایزه می دادند. در واقع نوعی لاتاری راه انداخته بودند. به این ترتیب بسیاری از کاربرانشان دائما مانده گیری می کردند تا بتوانند از اعتبار 50 ریالی هدیه استفاده کنند. بنا بر این ما این سرویس را بر روی این شرکت بستیم.
همراه اول تنها در صورتی حاضر به ارائه سرویس به پی اس پی ها برای خدمات بانکی بر روی موبایل است که 80 درصد کارمزدها به حساب جیرینگ که شرکت وابسته به همراه اول است، واریز شود! یعنی به ازای هر تراکنش، بانک ملت؛ 25 تومان به شاپرک و 25 تومان هم به شتاب می دهد و اگر تراکنش مانده گیری باشد 50 تومان و اگر شارژ و قبض باشد 75 تومان به پی اس پی می دهیم. این 50 یا 75 تومان به نسبت 80 به 20 بین جیرینگ و پی اس پی تقسیم می شود! در حالی که هر تراکنش 5 تا 10 ریال برای پی اس پی ها هزینه دارد.
وقتی مدیران آن شرکت در نمایشگاه بانکداری به ما اعتراض کردند خوشبختانه مدیر عامل شاپرک و جیرینگ هم حضور داشتند؛ مشخص شد که سود اصلی را در این میان نه پی اس پی بلکه جیرینگ می برد چرا که 80 درصد کارمزد تراکنش ها را شرکت جیرینگ دریافت می کند! در واقع با وجود اینکه باید کارمزد بانک مرکزی به حساب شرکت پی.اس.پی برود.
اما همراه اول تنها در صورتی حاضر به ارائه سرویس به پی اس پی ها برای خدمات بانکی بر روی موبایل است که 80 درصد کارمزدها به حساب جیرینگ که شرکت وابسته به همراه اول است، واریز شود! یعنی به ازای هر تراکنش، بانک ملت؛ 25 تومان به شاپرک و 25 تومان هم به شتاب می دهد و اگر تراکنش مانده گیری باشد 50 تومان و اگر شارژ و قبض باشد 75 تومان به پی اس پی می دهیم. این 50 یا 75 تومان به نسبت 80 به 20 بین جیرینگ و پی اس پی تقسیم می شود! در حالی که هر تراکنش 5 تا 10 ریال برای پی اس پی ها هزینه دارد.
تسنیم: پس پی اس پی خلاف نمی کرد.
مقدسیان: خلاف نبود اما تجارت جوانمردانه هم نبود.
تسنیم: سایر پی اس پی ها نسبت تراکنش هایشان اینگونه نبود؟
مقدسیان: نه البته سایر پی اس پی ها همگی بانک هستند. متوسط نسبت تراکنش مانده گیری به سایر تراکنش ها زیر 25 درصد است.
تسنیم: این مشکل پی اس پی ها نیست؟
مقدسیان: بله مشکل اصلی، قدیمی بودن قوانین و مقررات بانک مرکزی است. قرار بود بانک ها کارمزدها را با هم تهاتر کنند اما با پیدا شدن سر و کله پی اس پی های خصوصی، ماجرا تغییر کرد. از سوی دیگر تعرفه ها و کارمزدهایی که برای تراکنش ها تعیین شده اصلا خود تنظیم نیست. بانکی که خدمت عرضه می کند به جای اینکه کارمزد بگیرد، کارمزد می دهد! همین باعث می شود همراه اول و جیرینگ سوء استفاده می کنند. چرا همراه اول باید کارمزد عملیات بانکی بگیرد؟! بنا بر این معتقدم تعرفه ها و کارمزدهایی که در ایران تعریف کرده ایم به بیان دقیق« دیوانگی» است. این را حتما بنویسید. چه زمانی قرار است این روش غلط درست شود؟ پیش از این که پی اس پی ها، همراه اول و… نبودند کار تهاتری انجام می شد بین بانک ها. در دنیا برای تراکنش هایی با مبلغ زیر یک دلار اصلا بانکداری متمرکز را درگیر نمی کنند. تراکنش های بالای 5 دلار از طریق کارت، تراکنش های زیر 50 دلار از طریق کیف الکترونیکی و زیر یک دلار خارج از سیستم آنلاین بانکداری انجام می گیرد.
تسنیم: یعنی بانک ها در این فضا درست کار می کنند؟
مقدسیان: نه لزوما. نمونه ای از این رفتارها را در سیستم « ام پاد» بانک پاسارگاد می توانیم ببینیم؛ در این سیستم چهار پارامتر از شما گرفته می شود که برای خرید اینترنتی است وحق ندارد این کار را بکند. ما به بانک مرکزی، به مرکز کاشف و… خبر داده ایم اما جلوی این کار را نمی گیرند. هر قدر هم ما تذکر می دهیم که این کار ریسک دارد، توجه نمی شود! نمی دانم هم چرا؟
حالا من جز بستن سرویس بر روی این سیستم چاره دیگری دارم؟ کاشف که مرکز واکنش سریع است باید به این موضوع واکنش نشان دهد اما نمی دهد! مثال دیگر به عملکرد شرکت پرداخت الکترونیک بانک سامان مربوط می شود؛ مرداد ماه سال گذشته هسته مرکزی بانکداری ما به شدت کند شد. پس از دو ماه بررسی به این نتیجه رسیدیم که شرکت پرداخت الکترونیک سامان با دفاتر پیشخوان خدمات دولت قرارداد بسته است و درگاهی به این دفاتر داده است که بر اساس آن شارژ 500 هزار تومانی داده شده است به صورت یک جا. شرکت این 500 هزار را به 500 تراکنش شارژ 1000 تومانی تقسیم کرده اند و به سمت هسته بانک ملت می فرستند.
به عنوان نمونه یک کارت بانک ملت ظرف یک ماه یک میلیون و 200 هزار تراکنش ارسال کرده بود! و تعداد دیگری در همان ماه جمعا حدود11 میلیون تراکنش دیگر فرستاده بودند. می دانید کل یک ماه 2500 ثانیه است یعنی به این ترتیب این کارت هر دو ثانیه یک تراکنش ارسال کرده است و این در حالتی که شما باید برای خرید شارژ کارت بکشید یا به صورت دستی اطلاعات را در درگاه بانک وارد کنید که حداقل 30 ثانیه زمان می برد.
بنا براین ارسال تراکنش هر دو ثانیه ، به معنای ارسال تراکنش از طریق درگاه و با استفاده از برنامه روباتیک است که خلاف قانون به حساب می آید. جالب است بدانید که در همان ماه آبان مجموعا 12 میلیون تراکنش به سمت ما فرستاده شد و در مجموع حدود دو و نیم میلیارد تومان کارمزد از بانک ملت گرفته است یعنی تقریبا دو درصد کل سود بانک ملت.
تسنیم: با توجه به مطالب بیان شده، اگر مشکلات اساسی این حوزه را بخواهید دسته بندی کنید، چه مواردی را برخواهید شمرد؟
مقدسیان: به عقیده من مهم ترین مشکلات این صنعت در حال حاضر کهنه و قدیمی بودن قوانین پرداخت، ناقص و غلط بودن بعضی از روش ها و الگوی تراکنش ها مانند قبوض و شارژ، اشتباه بودن الگوی تجاری و کارمزدی خصوصا در زمینه تلفن همراه که هنوز فرقی بین بستر و دستگاه قایل نیست، عدم رسیدگی به شکایات اعضای صنف از جمله بانک ها و شرکت ها، نبود متخصص رسیدگی به شکایات و انحصار، انحصار، انحصار و بدیهی است که اهمال، اهمال، اهمال است.