سونیتا سراب‌پور – طی سال‌های اخیر استفاده از نرم‌افزار برنامه‌ریزی منابع سازمانی که بیشتر با نام ERP شناخته می‌شود در فضای کسب‌وکار بسیار مورد توجه و بحث قرار گرفته است. بسیاری به کارگیری این نرم‌افزار را در فضای کسب‌وکار خود حلال مشکلات می‌دانند و گروهی دیگر معتقدند که استفاده از آن در سیستم یک شرکت یا سازمان کمک شایانی به رشد و یکپارچگی اطلاعات آن نمی‌کند. 

اما داستان استفاده از ERP‌در ایران با آنچه در دنیا مطرح می‌شود، تفاوت شایانی دارد و شاید هنوز در ابتدای راه. در گزارش زیر به بررسی موانع رشد و موفقیت این سیستم در شرکت‌ها و نهادهای ایرانی می‌پردازیم. اینکه استفاده از این سیستم در فضای کسب و کار ایرانی به چه صورت است و چه جایگاهی دارد. «دنیای اقتصاد» در سلسله گزارش‌هایی در مورد ERP به بحث پیرامون این موضوع می‌پردازد. 

 

کمی درباره ERP

نرم‌افزار برنامه‌ریزی منابع سازمانی (Enterprise resource planning)‏ یا ERP شامل طیف وسیعی از فعالیت‌های مختلف است که در نهایت به بهبود عملکرد یک سازمان ختم می‌شود. این نرم‌افزار تمام داده‌ها و فرآیندهای یک سازمان را در یک سیستم واحد جمع‌آوری‌می‌کند که این داده‌ها به پیشرفت و رسیدن اهداف یک سازمان یا شرکت در زمینه فعالیتش کمک شایانی می‌کند. 

ERP توسط برنامه‌های کاربردی که شامل چندین زیر برنامه کاربردی دیگر است، پشتیبانی می‌شود به‌طوری‌که فعالیت‌ها را در گستره واحدهای عملیاتی سازمان یکپارچه می‌کند. این فعالیت‌ها می‌تواند گستره وسیعی از مدیریت تولید، خرید قطعات، کنترل موجودی انبار، ارسال مواد به واحدهای تولیدی تا ردگیری سفارشات را شامل شود. ERPهمچنین می‌تواند زیر برنامه‌های کاربردی در زمینه مدیریت مالی و مدیریت منابع انسانی سازمان را هم در بر داشته باشد. در واقع ERP، سامانه‌ای است که دارای اهداف، اجزا و محدوده مشخص و معینی است. 

سال‌ها است که سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ دنیا با استفاده از این نرم‌افزار توانسته‌اند به اطلاعات دقیق و یکپارچه‌ای در خصوص فعالیت‌های خود دسترسی داشته باشند. اطلاعاتی که تصویر دقیقی از شرایط حال حاضر آنها در بازار حوزه فعالیت و همچنین وضعیتشان در آینده برایشان ترسیم کرده است. در واقع استفاده از ERP باعث بالابردن سرعت کارآیی بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها شده و به آنها کمک کرده تا با راهکارهای این نرم‌افزار جلوی بسیاری از ضررها و شکست‌های احتمالی که فعالیتشان را با تهدید مواجه کرده است، بگیرند. مشاهده این تجربه در استفاده از نرم‌افزار ERP در شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف دنیا این تصور را ایجاد می‌کند که سازمان‌ها و شرکت‌های ایرانی نیز با مشاهده این شرایط روی خوشی به استفاده از این نرم‌افزار در چرخه سازمانی خود نشان خواهند داد. اما براساس گفته‌های برخی مدیران مطرح کشور، استفاده از ERP در کشورمان با استقبال چندانی همراه نبوده است. به باور بسیاری از کارشناسان عدم آگاهی مدیران شرکت‌ها از این نرم‌افزار، نبود مشاوران قوی، عدم امکان سرمایه‌گذاری کلان و… از اصلی‌ترین موانع رشد نرم افزار ERP در میان سازمان‌ها و شرکت‌های داخلی است. 

در حال حاضر تعداد سازمان‌هایی که به طور جدی درگیر خرید و پیاده‌سازی سیستم‌های ERP هستند، چندان چشمگیر نیست. همچنین همین گروه اندک هم که اقدام به پیاده‌سازی این سیستم کرده‌اند به دلیل عدم هزینه‌هایی در بخش فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، عدم شناسایی محصول مناسب با نیازهای خود و دیگر هزینه‌های غیرمرسوم یا با شکست مواجه شده یا در نیمه‌راه رها شده‌اند.

 

تجربه‌های موفقیت‌آمیز

هرچند استفاده از سیستم ERP با استقبال گرمی از سوی سازمان‌ها و شرکت‌ها ایرانی روبه‌رو نشده ، اما در بین همان گروه اندک هم که این نرم‌افزار را در سیستم خود پیاده‌سازی کرده‌اند می‌توان شاهد تجارب موفقیت‌آمیزی بود، شرکت ذوب‌‌آهن اصفهان، یکی از همین نمونه‌ها است. 

این شرکت و به گفته مدیر فناوری اطلاعاتش، اولین شرکت ایرانی بوده که سیستم ERP را مورد استفاده قرار داده است. ذوب‌آهن اصفهان که از محصول شرکت ORACLE استفاده می‌کند از سال 82 به استفاده از این سیستم روی آورده است. احمد اکبری، مدیر فناوری اطلاعات شرکت ذوب‌آهن اصفهان در خصوص‌موفقیت این شرکت در استفاده از ERP، عامل موفقیت این شرکت را در استفاده از این سیستم، به حمایت همه‌جانبه مدیران ارشد شرکت ذوب‌آهن اصفهان ارتباط می‌دهد و به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «در پیاده‌سازی چنین پروژه‌ پیچیده‌ای نیاز به حمایت مدیران ارشد به شدت حس می‌شود، حمایتی که ما در این شرکت به معنای واقعی در پیاده‌سازی ERP داشتیم.» 

وی یکی دیگر از دلایل موفقیت پیاده‌سازی ERP در ذوب‌آهن اصفهان را به سابقه این شرکت در استفاده از سیستم‌های حوزه فناوری اطلاعات ارتباط می‌دهد و می‌افزاید: «دومین دلیلی که این شرکت را در پیاده‌سازی ERP با موفقیت همراه کرد سابقه 30 الی 40 ساله ذوب‌آهن در استفاده از سیستم‌های نوین بود. در واقع این شرکت با تغییر یک سیستم جدید و مشکلات احتمالی آن آشنا بود و تجربه‌های زیادی در این خصوص داشت.» اکبری در پاسخ به این سوال که در پیاده‌سازی سیستم ERP تا چه حد می‌توان به پیاده‌سازی موفق آن پی برد می‌گوید: «موفقیت و شاخص‌های اندازه‌گیری آن باید تعریف و یک زبان شود. در فرهنگ کشورهای پیشرفته یک پروژه در حوزه آی‌تی یا سایر حوزه‌ها اگر براساس زمان مقرر شده و بودجه در نظر گرفته شده راه‌اندازی شود؛ یعنی با موفقیت همراه بوده است. در واقع پیش‌روی براساس زمان و بودجه، یکی از عوامل اصلی موفقیت یک پروژه است. اگر با این دید نگاه کنیم، باید بگوییم که هیچ پروژه‌ای در ایران با موفقیت همراه نبوده، چرا که هیچ یک از پروژه‌ها در زمان مقرر و براساس بودجه در نظر گرفته شده راه‌اندازی و بهره‌برداری نمی‌شوند.» به باور وی یکی از مسائل اساسی در خصوص موفقیت اجرای سیستم‌هایی نظیر ERP در کشور آمادگی پذیرش تغییرات توسط تک تک عناصر یک سازمان یا شرکت است. اکبری در توضیح انتخاب یک ERP مناسب برای شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف نیز به توجه به حوزه فعالیت و مطالعه اولیه و شناخت نیازها اشاره می‌کند و می‌افزاید: «در زمینه انتخاب یک ERP مناسب، روش‌های علمی مشخصی برای هر سازمان و شرکت وجود دارد که باید از طریق مشاورانی که صلاحیت دارند برای هرنهادی انتخاب شود؛ یعنی نمی‌توان با مشاهده تجربه موفق یک سازمان در استفاده از یک ERP‌خاص همان تجربه را در یک سازمان دیگر با موفقیت پیاده کرد.» 

 

محمدرضا معتمد، معاون مدیرعامل ایران خودرو در تولید خودروی تندر و مدیر پروژه اجرای ERP‌در این شرکت در خصوص موفقیت اجرای این پروژه در معاونت خودروی تندر می‌گوید: «استفاده و پیاده‌سازی ERP در این معاونت با موفقیت نسبی همراه بوده است؛ چرا که ما توانستیم در جمع‌بندی، یکپارچگی اطلاعات و دسترسی آنلاین به داده‌ها برای تصمیم‌گیری مدیریتی به موفقیت قابل توجهی برسیم، هر چند که به دلیل مسائل مربوط به تحریم محصول ERP شرکت SAP نتوانست برخی از توقعات ما را پاسخ دهد.» 

به باور وی، پیاده‌سازی موفق ERP در شرکت تحت مدیریت وی به دنبال دانش و فهم مدیران ارشد شرکت ایران خودرو باز می‌گردد؛ چراکه اجرای این پروژه تغییرات بزرگی را در هر نهادی ایجاد می‌کند که عدم آمادگی مدیران با این تغییرات و شفاف سازی‌ها می‌تواند بحران غیرقابل کنترلی ایجاد کند.

 معتمد تاکید می‌کند آمادگی سازمانی در مقابل فرآیند تغییر و فرهنگ‌سازی برای جلوگیری از مقاومت پرسنل هر سازمان یا شرکت همچنین فراهم کردن زیرساخت‌های فنی، می‌تواند در اجرای موفقی پروژه ERP نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.

 

تولیدات ایرانی در انتظار 

در حال حاضر شرکت‌های بزرگی همچون sap،oracle،logo، 3iInfotech، q-link،mincom و… از اصلی‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نرم‌افزار ERP در جهان هستند. اما داستان تولید این نرم‌افزار در کشور نیز با داستان‌ همیشگی استفاده از تولیدات ایرانی همراه است. 

مشخص نبودن تعریف ERP در کشور باعث شده بسیاری از شرکت‌ها (حتی به‌رغم فقدان تجربه کار نرم‌افزاری) ادعای داشتن ERP داشته باشند. با این حال اما برخی کارشناسان معتقدند اساسا ایران فاقد توان ساخت ERP است؛ چراکه پیش از آن تولید نرم‌افزارهای یکپارچه هم سابقه زیادی در کشور ندارد.

 از طرف دیگر اما بعضی هم معتقدند شرکت‌های بزرگ ایرانی آهسته آهسته گوشه‌هایی از ERP را در سازمان‌های داخلی با موفقیت راه‌اندازی می‌کنند؛ اما مشکل آنجا است که برخی تجربیات ناموفق توسط شرکت‌های کم تجربه اذهان همگان را نسبت به ERP داخلی بدبین کرده است.

روح‌الله مافی، مدیر پیاده‌سازی ERP‌در شرکت ایران‌خودرو درخصوص وضعیت تولیدات ایرانی می‌گوید: «هیچ آماری درخصوص میزان تولیدکنندگان ERP‌ در کشور وجود ندارد؛ اما طی یک دهه گذشته برخی شرکت‌های به تولید این محصول روی آورده‌اند؛ اما امکانات آنها به پای محصولات خارجی نیست که این تفاوت هم به دلیل تفاوت در سرمایه‌گذاری در بخش نرم‌افزاری کشور است؛ به طوری که سرمایه‌گذاری شرکت SAP‌برای تولید ERP‌ ده برابر بیشتر از سرمایه‌گذاری یک شرکت ایرنی در این زمینه است. 

به باور وی عدم رعایت قانونی کپی‌رایت در کشور تولید این گونه نرم‌افزار‌ها را در کشور با مشکل مواجه می‌کند.

در مقابل اما مدیر فناوری اطلاعات شرکت ذوب‌آهن اصفهان با اعلام اینکه در این بخش تولید به معنای واقعی نداریم، تصریح می‌کند: «ERP‌ایرانی وجود ندارد و آن دسته ‌هم که ادعا می‌کنند ERP‌ ایرانی دارند، بسیار سیستم محدودی عرضه می‌کنند که قابل اتصال با بخش‌های مختلف نیستند و یکپارچگی در آنها دیده نمی‌شود.»