چگونه کامپیوترها شطرنج را متحول کردند؟
این مقاله در مجله The Conversation به چاپ رسیده و توسط آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات (ایستنا) به فارسی ترجمه شده است.
قهرمان جدید شطرنج دنیا، مانگس کارلسن، لقب "موتزات شطرنج" را برای تیز هوشی اش و لقب "نادال شطرنج" را برای استقامت و تحملش دریافت کرد. همچنین شبکه BBC بدلیل شباهت او با خواننده معروف به او لقب "جاستین بیبر شطرنج" را داده است.
قهرمان پیشین شطرنج دنیا، گری کاسپارف، اعلام کرده بود که "من هوش هری پاتر را دارم"، همچنین استاد بزرگ شطرنج آمریکا، هیکارو ناکامورا را با شخصیت سایرون، شخصیت منفی سه گانه فیلم ارباب حلقه ها" مقایسه می کردند.
جوان 22 ساله نوروژی، این روز ها بخاطر کسب قهرمانی شطرنج دنیا با شکست دادن ویس واناتان آناند، شطرنج باز هندی، با نتیجه 6.5 به 3.5 معروف شده است.
آیا این نتیجه قابل پیش بینی بود؟ اگر نتیاج رده بندی ELO را در نظر بگیریم، تفاوت میان شطرنج بازان (2870 تا 2775) در 10 بازی، 6.33 به 3.66 بود. پس جواب بله خواهد بود. اگرچه انتظار می رفت که تجربه مسابقات جهانی آناند، عرصه را بر حریفش تنگ کند.
نقش کامپیوتر ها در شطرنج:
یکی از تفاوت های بارز این سری از مسابقات با مسابقات دهه 80 بین گری کاسپارف و آناتولی کارپف در نقش بنیادین و مرکزی کامپیوتر ها بود. بعد از آن مسابقه میان گری کاسپارف و برنامه IBM Deep Blue در سال 1997 که به شکست کاسپارف منجر شد کامپیوتر ها روزبروز پیشرفت کردند. امروزه موتور های نرم افزاری شطرنج، مانند Houdini و HIARCS می توانند قهرمانان جهان را نیز شکست دهند
پیش از عصر پیشرفت کامپیوتر ها، فهم بازی های قهرمانی جهان حتی برای متخصصان این امر بسیار دشوار بود. اما امروزه می توان براحتی روی اینترنت همزمان با مشاهده بازی، با استفاده از موتورهای نرم افزاری شطرنج، بازی را تحلیل کرد.
موتور به شما می گوید که در هر دور کدام حرکت بهترین حرکت است. این موتور ها به سطحی از پیشرفت رسیده اند که حتی شطرنج بازان آماتور می توانند براحتی بازی قهرمانان دنیا را تحلیل کنند.
برخی از تحلیلگران بازی های جهانی مخالف استفاده از موتور ها در تحلیل بازی هستند.در دفاع از عقیده خود می گویند که آنها می خواهند بعنوان یک انسان بازی استاد برزگ های دنیا را تحلیل نمایند. اما این عقیده بندرت میان طرفدارن بازی ها رواج دارد.
تقلب
موتور های شطرنج قدرتمند و قابل حمل هستند به همین دلیل تقلب به یک مسئله بحرانی در بازی ها تبدیل شده است. در بازی های قهرمانی دنیا سال 2006، استاد بزرگ روس، ولادیمیر کرام نیک، از سوی رقیب بلغارستانیش، وسیلین توپالف، به تقلب متهم شد.
او چنین ادعا کرده بود که کرام نیک، بطور مکرر به سرویس بهداشتی رفته است و از کامپیوتر استفاده کرده است. این حادثه به "تقلب سرویس بهداشتی" (toiletgate) معروف شد.از آن زمان تمام شطرنج بازان در هر بار استفاده از سرویس بهداشتی با اسکنر های تشخیصگر فلز،بازرسی بدنی می شوند.
امسال ، شطرنج باز بلغاری، بوریسلاف ایوانف، با شکست دادن 10 شطرنج باز که در رنکینگ با 400 امتیاز از او بالاتر بودند دنیا را شوکه کرد. زمانی که بازی های او با Houdini تحلیل شد تمام بازی های او تقریباً عالی بود.
اینکار حتی برای مانگس کارلسن نیز غیر ممکن بود. اما استاد بزرگ آمریکایی، ماکسیم دولجی، از راه رفتن عجیب و غریب او موفق به کشف فریب های او شد.
پیش از بازی او کفش های خود را درآورد و از ترتیب دهندگان بازی خواست تا ایوانف نیز همین کار را انجام دهد. اما ایوانف نپذیرفت و بهمین دلیل از بازی ها محروم شد. بعد از این بازی او تصمیم گرفت که خود را بازنشسته اعلام کند.
آمادگی های پیش از بازی برای کارلسن
شایعه ای شنیده می شد که که کارلسن برای آمادگی های پیش از بازی خود از یک ابر کامپیوتر در زیرزمین منزلش در نروژ بعنوان دستیار استفاده می کند.
اما برخلاف سبک بازی های موتور های شطرنج که حرکات اغازین قوی دارند تمامی بازی های کارلسن با حرکات آغازین ضعیفی انجام شد. اما از طرف دیگر میان بازی ها و پایان دست او دقیقاً همان بازی های بود که موتور ها نشان می دادند.
کامپیوتر ها بر خلاف انسان ها اهمیتی به حرکات پیشین نمی دهند بلکه تنها به حرکاتی می پردازند که طبق محاسبات آنها بهتزین حرکت است. کارلسن نیز خیلی شبیه به این قانون ازی می کرد. طوری که از خطاهای رایج میان انسان ها در حرکاتش خبری نبود.
اما نقطه اوج کارلسن نه در قهرمانی او بلکه در ایجاد سبک نوینی از بازی در شطرنج است. او شطرنج را طور غیر قابل باوری میان توده مردم محبوب کرده است، چه کسی می داند؟ شاید در آینده ورزش های دیگر نیز به قهرمان خود لقب مانگس کارلسن آن ورزش را بدهند.