موانع تبدیل علم و فناوری به محصول و ثروت در کشور و راه حل آن
محمد نریمان‌فرد: از هزاران سال پیش، استعداد‌های علمی ایرانیان در علوم مختلف تاکنون، سطح دانش و رتبه علمی ایران و استعداد جوانان این مرز و بوم در رتبه‌های تک‌رقمی دنیا قرار گرفته است. در این راستا چند نکته مهم درخصوص تبدیل فناوری به محصول و خدمت یا ثروت قابل بحث است.
1- سالیانی است که طرح‌های علمی زیادی به‌صورت طرح‌های فناورانه و علمی (پروپوزال) تهیه و نهایتا به صورت پایان‌نامه در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا دفاع میشود و بعد هم در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مراجع علمی آرشیو می‌گردد و اگر هم توفیق زیادی داشته باشد تبدیل به یک مقاله ISI میشود.
2- سالیان سال است که موضوع فرار مغزها و تربیت رایگان متخصص برای کشور‌های خارجی به‌صورت یک معضل وجود دارد. هیچ کشوری حاضر نیست سرمایه انسانی و نیروی متخصص خود را به صورت رایگان در اختیار مراجع علمی و صنعتی کشور‌های پیشرفته قرار دهد.
3- ضعف در جامعیت دادن به فناوری در همه علوم مشکل دیگر است. کافی است واردات مواد غذایی و نهاده‌ای مرتبط را با واردات ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی مقایسه کنید بسیاری از فناوری‌های کشاورزی و دامداری در اختیار چند کشور معدود دنیا است.
4- وجود تعدد و تکثر مراجع متولی علم و فناوری در کشور از دیگر موانعی است که ممکن است به موازی کاری بینجامد. با وجود این کشور فاقد یک بانک اطلاعات جامع نیازمندی‌های فناوری است که دلایل بسیاری از موازی‌کاری‌ها است.
5- بسیاری از مراکز بزرگ صنعتی و خدماتی کشور راغب به استفاده از فناوری‌های داخلی نیستند. دلایل آنها شناخته شده بودن، کیفیت و استاندارد بالای محصولات خارجی، مسوولیت و ریسک کمتر در خریدهای خارجی، جذابیت‌های خاص خریدهای خارجی نظیر حق ماموریت و…. است.
با در نظر گرفتن همه مواردی که اشاره شد راهکار ساده‌ای پیشنهاد میشود که می‌تواند بسیاری از معضلات گفته شده را مرتفع نماید. در این روش در کلیه طرح‌های علمی و فناوری باید مراجع متولی تولید علم فناوری نسبت به دریافت یک طرح تجاری نیز از مبتکر یا مخترع و فناور اقدام کند. در این روش علاوه بر اینکه فناوری باید از نظرفنی و علمی تایید شود باید مباحثی نظیر ارزش فناوری، قابلیت رقابت با نمونه خارجی، آورده مالی و ثروت ناشی از ابداع و تولید و فروش فناوری، قابلیت چند کاره بودن فناوری و استفاده‌های گوناگون آن ذکر شود. نکته دوم مشارکت مراکز حمایتی برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های فناورانه با در نظر داشتن مبانی کسب‌وکار اقتصادی است. ضمنا تمامی مشوق‌های مادی و معنوی باید به فناوری منجر به محصول و ارزش اقتصادی تعلق گیرد. یکی از بزرگ‌ترین معضلات در برخی فناوری‌ها این است که فناوری تولید شده، ولی در عمل صرفا منجر به هزینه گردیده و متقاضی ندارد. در برخی موارد نیز واردات توجیه‌پذیرتر است. از طرفی در بسیاری از فناوری‌ها می‌توان با تعریف استفاده دیگر، از آنها بهره برد. به دلیل نبود تمرکز بر تدوین طرح‌های تجاری و ضعف در تحلیل‌های اقتصادی مربوطه بودجه‌های تحقیقاتی در مسیرهایی با اولویت کمتر و ناشیانه هزینه شده است.
به باور نگارنده معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری باید تمرکز اصلی خود را روی سیاست‌گذاری در خصوص فناوری متمرکز کند و با تدوین یک تقسیم کار در مراجع مختلف متولی علم و فناوری و تولید محصولات و خدمات فناورانه و نظارت اصولی بر کار آنان از بسیاری از هزینه و موازی‌کاری‌ها جلوگیری به عمل آورد، ضمن آنکه باید نسبت به تدوین بانک جامع نیازمندی‌های فناوری مملکت و اعلام آنها اقدام کند. در بعد نظارتی شرکت‌های دانش بنیان باید از مالیات معاف شوند نه اینکه شرکت‌های بازرگانی با رنگ و لعاب دانش بنیان ایجاد شوند که در این راستا نظارت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بیشتر نمودار میشود.
از محاسن طرح‌های علمی و فناوری با محوریت اقتصاد و کسب‌وکار و در نظر داشتن مولفه‌های اقتصادی و سودآوری در فناوری جلوگیری از خروج مغزها از کشور است. درخصوص بسیاری از مراکز بزرگ صنعتی و خدماتی کشور نیز بایدگام قاطعی در این راستا صورت پذیرد و به این مراجع ابلاغ شود در صورتی که فناوری داخلی، استانداردهای لازم و تست‌های مربوطه را گذرانده است و صرفه اقتصادی و فنی آن اثبات شده ملزم به استفاده از آن در مقابل استفاده از نمونه خارجی آن هستند.