مکالمه‌های تصویری، تهدید یا فرصت؟
روزنامه حمایت: انسان دارای کرامت ذاتی است بنابراین در مقایسه با سایر موجودات از یک سری حقوق و مزایا برخوردار است که مجموعه این حقوق تحت عنوان حقوق بشر شناخته میشود. یکی از این حقوق مختص بشر، حریم خصوصی است و یکی از موارد حاکم در این حوزه، حق بر تصویر افراد است؛ یعنی انسان‌ها حق دارند تصویرشان محفوظ بماند و بدون اجازه آنها توسط دیگران دیده نشود. بر این اساس خدمات جدیدی که اپراتورهای تلفن همراه به اسم مکالمه تصویری ارایه می‌دهند شمشیری دو لبه است که در ابتدای ورود خود به جامعه ابهاماتی را در خصوص حریم خصوصی به وجود آورده است. در گفت‌وگو با کارشناسان حقوقی به بررسی آنها می‌پردازیم.
«محمود صداقت» کارشناس حقوق فرهنگی با بیان اینکه سیستم مکالمه تصویری منوط به استفاده از گوشی‌های همراه ویژه‌ای است به «حمایت» گفت: بنابراین مشترکان جدید برای استفاده از این خدمات مجبور به خرید گوشی همراه منطبق با این سیستم جدید هستند. وی افزود: به تازگی سیم‌کارت‌هایی عرضه شده است که این سیم‌کارت‌های جدید خدمات گوناگون و متفاوتی را ارائه می‌کنند. در آینده نزدیک و بر اساس زیرساخت‌های قانونی و تصویب استفاده از این نوع مکالمه از طریق سیم‌کارت‌ها در کشور می‌توان تماس تصویری برقرار کرد. به گفته صداقت، همچنین این سیم‌‌ها از اینترنت نسل سوم برخوردارند. به کمک تماس تصویری طرفین ارتباط می‌توانند در زمان تماس از طریق تلفن همراه، علاوه بر تبادل صدا، تصویر مخاطب خود را نیز به صورت زنده روی صفحه نمایش گوشی خود مشاهده کنند. البته برای استفاده از این خدمات، دستگاه تلفن همراه باید قابلیت برقراری تماس تصویری را داشته باشد.
افرادی که به حریم خصوصی خود حمله می‌کنند
این کارشناس حقوق فرهنگی با بیان اینکه ممکن است مکالمات تصویری حریم خصوصی انسان را پایمال کند، افزود: در این خصوص باید اذعان کرد که دارندگان چنین خدماتی در واقع علیه خود اقدام کرده‌اند.
به گفته وی، بر اساس «قاعده اقدام» زمانی که این افراد به اراده خود و با قبول تمام مزایا و معایب این سیم‌کارت‌ها آن را خریداری کرده‌اند، در واقع اجازه ورود دیگران به حریم خصوصیشان را داده‌اند.
صداقت تصریح کرد: البته باز تصور مخدوش شدن حریم خصوصی افراد با استفاده از این سیم‌کارت‌ها وجود دارد، به این ترتیب که هر چند خود دارنده سیمکارت مشاهده تصویر خود را اجازه داده است، اما ممکن است تصویر سایر افراد حاضر در محل استقرار مکالمه‌کنندگان نیز هنگام برقراری مکالمه تصویری دیده شود. در این وضعیت احتمال دارد افراد دیگر راضی به دیده شدن تصویر خود توسط مکالمه‌کنندگان نباشند. در این فرض حریم خصوصی دیگر افراد حاضر در محل در قالب حق بر تصویرشان رعایت نخواهد شد.
موافقان و مخالفان یک طرح
محسن داوری یکی دیگر از کارشناسان حقوق فرهنگی در این باره به «حمایت» گفت: در زمینه جواز یا ممنوعیت استفاده از مکالمه تصویری مخالفان و موافقانی وجود دارد. قبل از بررسی نظرات موافقان و مخالفان این سرویس جدید، باید گفت که اصولاً از لحاظ قانونی منعی در این خصوص وجود ندارد؛ به‌عبارت دیگر هیچ قانونی به صراحت استفاده از چنین سرویسی را منع نکرده است.
به گفته وی، موافقان چنین سیستمی معتقدند که سابق بر این، تکنولوژی فوق در سیستم رایانه‌ای نیز کاربرد داشته است. به‌عنوان مثال از چند سال گذشته از طریق دستگاه وب‌کم و اتصال به اینترنت می‌توان یک مکالمه تصویری با مخاطب داشت.
این کارشناس حقوق فرهنگی ادامه داد: همچنین این عده اعتقاد دارند که هر کس معتقد به محرم و نامحرم باشد، در استفاده از این فناوری، حدود شرعی را رعایت می‌کند و هر کس ایمان ضعیفی داشته باشد، این موارد را رعایت نخواهد کرد. به دیگر سخن، همان طور که اکنون نیز برخی افراد در مهمانی‌های خود، مقید به آموزه‌های دینی در خصوص حجاب هستند و برخی دیگر نیستند؛ تماس تلفنی خصوصی دو نفر هم امری کاملاً شخصی است و اساساً جایی برای نگرانی آن هم در سطح قوه مقننه ندارد.
وی یادآور شد اما از جمله مخالفان این سیستم جدید آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید است، افزود: ایشان در پاسخ به استفتایی در مورد استفاده از مکالمه تصویری که به تازگی از سوی یکی از اپراتورهای تلفن همراه ارائه شده است عنوان کرده است که «به یقین مفاسد این کار از فواید آن بیشتر است و منشأ مفاسد جدیدی در جامعه ما که متأسفانه درگیر مفاسد مختلفی است خواهد شد و با توجه به اینکه ضرورتی برای اصل این کار نیست، بنابراین شرکت‌های خصوصی و دولتی باید از آن خودداری کنند».
داوری ادامه داد: از سوی دیگر سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، نیز از نگرانی اعضای این کمیسیون در مورد رعایت نشدن شئونات اسلامی در مکالمات تصویری اپراتور جدید تلفن همراه خبر داده است. طاهری خاطرنشان در این باره اظهار کرده است: «با توجه به اینکه این سیمکارت علاوه بر صوت، تصویر را هم منتقل می‌کند، این موضوع، برای اعضای کمیسیون و در بخش‌های مذهبی و متدین جامعه ایجاد نگرانی کرده است که آیا در انتقال این تصاویر رعایت محرم و نامحرم و حریم خصوصی افراد میشود یا نه؟».
به گفته داوری، آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی، یکی دیگر از مراجع تقلید نیز قرار گرفتن چنین سرویسی روی گوشی‌های موبایل در دست جوانان اعم از دختر و پسر را دارای مفاسد زیادی دانسته و تصریح کرده است که «باید از خرید و فروش آن جلوگیری شود و نباید دولت چنین امکاناتی را در اختیار مردم قرار دهد و فواید جزیی در مقابل این مضرات بسیار کوچک است».
وی تاکید کرد: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی نیز با بیان اینکه در صورت استفاده از این خدمات، امکان از هم گسستن اساس خانواده‌ها نیز وجود دارد، اظهار کرده است که «با توجه به اینکه مفاسد این کار بسیار زیاد است، عفت عمومی را مورد تهدید قرار می‌دهد و بنابراین اقدام به انجام آن جایز نیست».
به گفته داوری، به نظر مخالفان با استفاد از این وسیله به راحتی می‌توان تصاویر مخاطبان را ضبط و از آنها سوءاستفاد کرد که این تهدید بسیار جد‌ی برای امنیت و احساس امنیت خانواد‌‌ه‌هاست.
رضایت به دیده شدن تصویر
کارشناس حقوق فرهنگی اظهار کرد: هر چند دارنده سیمکارت، مشاهده تصویر خود را اجازه داده است، اما ممکن است تصویر سایر افراد حاضر در محل استقرار مکالمه‌کنندگان نیز هنگام برقراری مکالمه تصویری دیده شود و در این وضعیت احتمال دارد افراد دیگر راضی به دیده شدن تصویر خود توسط مکالمه کنندگان نباشند.
وی افزود: در کنار مکالمات صوتی رایج در کشور، این مکالمه که به صورت تصویری انجام میشود جدید است و البته این خدمات جدید نگرانی‌هایی را نیز در جامعه به همراه داشته است. از جمله این نگرانی‌ها، نقض حریم خصوصی افراد است.
به گفته داوری، حق بر تصویر افراد از جمله حقوق بشر است یعنی افراد می‌توانند اجازه دیدن تصویر خود توسط دیگران را ندهند. البته بنا به قاعده فقهی اقدام، کسانی که این خدمت را در اختیار دارند، در حقیقت از این حق خود گذشته‌اند. موافقان استفاده از این سیستم معتقدند این سیستم قبلاً نیز در سیستم‌های رایانه‌ای کاربرد داشته است. مخالفان معتقد به نقض حریم خصوصی افراد و سوءاستفاده از تصویر مخاطبان هستند.
در پایان باید تاکید کرد که استفاده‌کنندگان از این فناوری‌های جدید باید دقت لازم برای پیشگیری از جرم را انجام دهند و با بی‌احتیاطی خود را قربانی و در دسترس جرم قرار ندهند. باید توجه داشت که حریم خصوصی افراد فقط و صرفاً توسط دولت و سازمان‌های دولتی نقض نمی‌شود.
افراد خود ممکن است اقدام به نقض حریم خصوصی یکدیگر کنند با این تفاوت که هرگاه حریم خصوصی یک شهروند مورد تجاوز شهروند دیگری قرار گیرد می‌توان به قوانین موجود و نظم اجتماعی پناه برد و از دولت و قوه قضاییه استمداد جست و فرد متجاوز را مجازات کرد. البته این کار نیز دردسرهای فراوانی دارد بنابراین استفاده‌کنندگان از مکالمات تصویری تلفن‌های همراه و ابزارهای مکالمه تصویری در اینترنت بخصوص در جامعه ایرانی باید مواظب سوءاستفاده‌های احتمالی باشند. با نگاهی به ستون حوادث روزنامه‌ها با بسیاری از جرایم که به دلیل اهمال و سهل‌انگاری مخاطب واقع شده است روبه‌رو می‌شویم.