مروری بر مشکلات رشد اقتصاد دیجیتال در کشور
سایه افشار: دستیابی به آماری دقیق در زمینه سهم ایران از تجارت اینترنتی را نمی‌توان به راحتی پیدا کرد اما براساس آماری که‌سال گذشته مدیرعامل کانون تجارت الکترونیک ایران اعلام کرد، ایران ۲صدم‌درصد از معاملات تجارت اینترنتی دنیا را انجام می‌دهد. درحالی‌که در برنامه پنجم توسعه تعیین شده باید ۴۰درصد تجارت خارجی ایران به صورت الکترونیکی انجام شود. این در حالی‌است که کارشناسان درباره رشد پایین تجارت از طریق اینترنت صحبت می‌کنند اما فعالیت بخشی از کسب و کارها ازجمله فروشگاه‌های اینترنتی در این فضا قابل توجه است. براساس آمارهای ارایه شده توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، درحال‌حاضر بیش از ۱۳هزار فروشگاه اینترنتی در کشور مشغول به فعالیت هستند. درحالی‌که رشد فروشگاه‌های اینترنتی روز به روز درحال افزایش است اما رشد پیشرفت و موفقیت دراین زمینه آهنگ کندی دارد.
موج راه‌اندازی کسب و کار آنلاین
فضای رقابتی در اقتصاد جهان با گسترش اقتصاد دیجیتالی، بیشتر از گذشته شده است. اقتصاد دیجیتال توانسته موانع ورود به بازار را بردارد و این امکان را فراهم کند که هر فردی به راحتی از طریق شبکه اینترنت وارد اقتصاد جهانی شود. درحالی‌که کسبوکار آنلاین در دنیا روز به روز درحال رشد است، اما سهم ایران از این بازار بسیار اندک و به باور فعالان بازار، هنوز در ابتدای راه است. کارشناسان اقتصادی و فناوری‌اطلاعات، رشد کسب و‌کار آنلاین در کشور را منوط به بازنگری در ساختار‌های سنتی اقتصاد و انطباق آنها با فناوری‌های روز می‌دانند تا درنهایت رشد اقتصاد دیجیتال باعث دموکراسی اقتصادی بر مبنای شفافیت اطلاعات، امکان دسترسی برابر همه به فرصت‌های اقتصادی و توسعه اقتصاد رقابتی و حذف اقتصاد انحصارگرا و دولتی است.
محمود بشاش، کارشناس درحوزه تجارت الکترونیک، درخصوص وضع کشور در حوزه کسب و کار آنلاین می‌گوید: «درحال حاضر در کشور شاهد شکل‌گیری انواع و اقسام تجارت‌هایی هستیم که به دلیل این‌که راه‌اندازی آنها بر بستر اینترنت، بسیار ساده و سریع است، روزبه‌روز درحال افزایش هستند. اما متاسفانه این تجارت‌ها پس از مدت کوتاهی به دلیل عدم رعایت استانداردهای ابتدایی و پایه هر نوع تجارتی، به سرعت شکست خورده و از بین می‌روند.» براساس اظهارات وی در یک محدوده زمانی، کسب و کارهای آنلاین در ایران در قالب فروشگاه‌های آنلاین خودنمایی کرده و موج نا میمونی به نام ارایه انواع خدمات، فروشگاه سازهای آنلاین را شکل داده‌اند. این موج به دلیل نگرش منفعت‌طلبانه سازندگان این ابزارها به نوعی در بین کاربران ایرانی این نگرش را ایجاد کرد که راه‌اندازی یک کسبوکار آنلاین یعنی خرید یک سیستم فروشگاه سازه به دنبال این شرایط بود که تاکنون هزاران وب‌سایت مشابه، بی‌کیفیت و خارج از استاندارد شکل گرفتند که پس از مدت کوتاهی هم شکست خوردند. وی تاکید می‌کند که موج شکل گرفته یکی از عوامل کند شدن یا بدبین شدن به اصل کسبوکار آنلاین در ایران شده که برای رفع این نگرش منفی و سرخوردگی‌های ایجاد شده، باید زحمت‌های زیادی کشیده شود.
مزیت‌های کسب و کار اینترنتی
اما با تمام اینها اگر یک کسبوکار اینترتی به صورت استاندارد راه‌اندازی شود می‌تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد. پارسا فاتحی، فعال در بخش فروشگاه‌های اینترنتی با اشاره به مزایای کسبوکار اینترنتی می‌گوید: «از مزایای کسب و کارهای اینترنتی یاشرکت‌های نوپا (Startup) که اخیرا هم در جامعه فناوری اطلاعات ایرانی محبوب شده‌اند هزینه پایین برای شروع و رشد سریع در فضای مجازی است. البته این موضوع دلیل آن نیست که همه می‌توانند موفق شوند چرا که این کسب وکارها سختی‌ها و مشکلات خود را در ادامه راه دارند. یکی از شاخه‌های کسبوکار اینترنتی، راه‌اندازی فروشگاه‌های اینترنتی است که این روزها به راحتی و با کمک نرم‌افزارهای متن باز و رایگان، اجاره دامنه و فضای میزبانی وب بدون نیاز به فضای فیزیکی به راحتی راه‌اندازی می‌شوند». به گفته وی درحال حاضر حتی فروشگاه‌ها براساس شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته و با استفاده از امکانات موجود در این شبکه‌ها و بدون صرف هزینه‌ای، کاربران را تبدیل به مشتریان خود می‌کنند و در همین زمینه نمونه‌های ایرانی موفق را هم در زمینه‌های پوشاک و لوازم زینتی و دیگر صنعت‌ها می‌توان یافت. به باور فتاحی یکی دیگر از مزایای کسبوکار اینترنتی و مخصوصا فروشگاه‌های اینترنتی امکان ارتباط راحت و بدون هزینه با بازار جهانی و توسعه کسبوکار است. براساس اظهارات وی اینترنت حد و مرزی ندارد و بسیاری از فروشگاه‌ها می‌توانند خدمات و محصولات خود را به تمام مردم جهان عرضه کنند. مزیتی که البته در کشور ما به دلایل مختلف ازجمله تحریم و مسائل اقتصادی تجربه‌ای را برای فعالان این عرصه به دنبال نداشته است.
پیش نیازهای لازم
اما پیشنیازهای راه‌اندازی یک کسبوکار آنلاین موفق چیست؟ بشاش، کارشناس تجارت الکترونیک، در این خصوص می‌گوید: «راه‌اندازی کسبوکار اینترنتی برخلاف این‌که در اذهان، به‌عنوان یک کار ساده به نظر می‌آید که با داشتن یک وب سایت، قابل انجام است، دقیقا تمام پیشنیازهای یک کسب و‌کار در دنیای واقعی را دارد.» وی در ادامه می‌افزاید: «داشتن یک دیدگاه تجاری سازمانی، تیم کامل و دارای دانش کافی تجاری، ابزارها و لوازم اجرایی، موارد حقوقی و قانونی و مسائل مالی و بانکی، پیشنیازهای هر نوع کسب‌وکاری هستند. علاوه بر این‌که در یک کسبوکار آنلاین، پارامترهای دیگری هم می‌تواند دخیل باشد. مثلا در کسبوکار آنلاین، گستره مخاطبان شما، اندازه بازار هدف، مسائل قانونی و موارد مشابه دیگری را می‌توان نام برد که کاملا با یک کسبوکار سنتی، متفاوت خواهند بود و باید به‌طور خاص به آنها رسیدگی کرد. »
براساس اظهارات کارشناسان اگر محصولی دارید که دارای بازار خاصی است و مشتریان خاص خود را هم دارد، شما می‌توانید با قیمت‌گذاری صحیح، تبلیغ و معرفی آن محصول به روشی استاندارد، پایه‌های کسبوکار خود را بسازید. همچنین پارسا فاتحی، ازجمله پیشنیازهای یک کسب و‌کار اینترنتی موفق را به رعایت حقوق مشتریان ارتباط می‌دهد. به باور وی مواردی چون پایداری شرایط و قابل اطمینان‌بودن فروشگاه، استفاده از کانال‌های پشتیبانی مناسب و به موقع، نمایش مزایای استفاده یا خرید خدمات و محصولات، برندسازی نام فروشگاه و… دیگر فاکتور‌های مهم یک فروشگاه خوب است.
اما شاید یکی دیگر از پیشنیازهای اصلی برای راه‌اندازی کسبوکار آنلاین، فراهم بودن امکانات پرداخت آنلاین باشد. پیش‌نیازی که در کشور با اما و اگر‌های بی‌شماری همراه است. کارشناسان حوزه تجارت الکترونیک بر این باورند که بانک‌های کشور برای توسعه این خدمت، باید تعامل بیشتری با فعالان این حوزه داشته باشند و با فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب، اقدام به کاهش مشکلات در این بخش کنند. شاید به همین دلیل باشد که بانک مرکزی برای کاهش اختلال در سیستم پرداخت اینترنتی و امنیت بیشتر طرح دوم شبکه شاپرک (شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی )را به اجرا گذاشته است. این یعنی تا اوایل‌سال ۹۳ مسیر پرداخت اینترنتی از بانک‌ها و شتاب قطع و به شبکه شاپرک منتقل میشود و از این پس کاربران با قطعی کمتر و امنیت بیشتری پرداخت‌های اینترنتی خود را انجام می‌دهند. مهم‌ترین عامل موفقیت در تجارت آنلاین، شروع صحیح و حساب‌شده است و برای یک شروع خوب، تغییر نگرش فکری (Mind Set) بسیار ضروری است. موفق‌ترین افراد در تجارت‌های آفلاین ممکن است در یک تجارت آنلاین، به راحتی شکست بخورند. پس قبل از هرچیز باید فضای حاکم بر کسب‌و‌کارهای آنلاین را خوب بشناسید و خود را برای تغییر رویکرد فکری آماده کنید. اگر این مرحله را با موفقیت سپری کنید، بقیه راه، بیشتر ابزارهایی خواهد بود که باید آنها را در کسب و کار خود به خدمت بگیرید.