متنباز چیست؟
محمد تشکری
@mtashackori
متنباز (به انگلیسی Opensource) در مقابل متن‌‌بسته (closed Source) درواقع روشی برای تولید و انتشار نرم‌افزار است. اغلب به این‌گونه نرم‌افزارها «نرم‌افزارهای آزاد. متنباز» (FOSS: Free.Opensource Software)گفته میشود.
به زبان ساده هر برنامه رایانه‌ای که اجرا می‌کنیم قبلا توسط یک یا چند برنامه‌نویس تولید میشود (کد منبع) و پس از طی مراحل ترجمه به زبان ماشین (Compile) به یک برنامه قابل‌اجرا در محیط یک سیستم‌عامل تبدیل میشود.
در ابتدای تولید نرم‌افزار (دهه ۷۰ میلادی) برنامه‌های رایانه‌ای به همراه کد منبع منتشر می‌شدند و استفاده‌کنندگان از نرم‌افزارها مشکلی برای تغییر آنها نداشتند.
از اواخر دهه ۷۰ میلادی تولیدکنندگان نرم‌افزار شروع به بستن کدهای منبعشان کردند و به مشتریان گفتند که نمی‌توانید کد را ببینید و برای هر تغییری که در نرم‌افزار لازم دارید باید از ما سرویس بگیرید. (مایکروسافت اولین شرکت با ایده نرم‌افزارهای اختصاصی -Properietary software – بود)
در نرم‌افزارهای آزاد.متنباز که تکیه اصلی بر «آزادی» است، برای تولید نرم‌افزار از سیستم مشارکتی براساس تاییدیه‌های سلسله‌مراتبی استفاده و برای انتشار نرم‌افزار نیز مجوزهایی درنظر گرفته میشود. آزادی‌های نرم‌افزارهای آزاد. متنباز را ریچارد استالمن- بنیان‌گذار جنبش نرم‌افزارهای آزاد در سال ۱۹۸۴- در ۴ مورد خلاصه کرده است:
آزادی صفرم: آزادی برای اجرای برنامه به هر قصدی
(در اغلب نرم‌افزارهای اختصاصی حق اجرای برنامه به هر قصدی وجود ندارد و کاربر فقط برای کاربردی که نرم‌افزار را تهیه کرده می‌تواند نرم‌افزار را اجرا کند.)
آزادی یکم: آزادی مطالعه کد منبع برنامه و ایجاد تغییرات دلخواه در آن
آزادی دوم: آزادی انتشار مجدد برنامه که می‌تواند رایگان یا به‌ازای دریافت پول باشد.
(درواقع کلمه Free در FOSS به معنی «مجانی» نیست بلکه معرف «Freedom» یا آزادی است.)
آزادی سوم: آزادی تکثیر و نسخه‌برداری از برنامه
(نرم‌افزارهای آزاد. متنباز این اجازه را به استفاده‌کننده می‌دهد که از نرم‌افزار موردنظر به هر تعداد و هر منظوری که می‌خواهد نسخه‌برداری کند.)
به عنوان یک نمونه از نرم‌افزارهای اختصاصی می‌توان به سیستم‌عامل Windows اشاره کرد و به‌عنوان یک نمونه از نرم‌افزارهای آزاد. متنباز می‌توان از سیستم عامل Linux نام برد.
در مقالات بعدی جزییات بیشتری از نرم‌افزارهای آزاد. متنباز به همراه مزایا و معرفی انواع آنها را به بحث خواهیم گذاشت.