حقوق شهروندی در شبکه‌های اجتماعی چطور رعایت میشود؟
فاطمه پورمعصوم | fpoor۱۹۸۴@ – روزنامه شهروند : محیط جذاب شبکه‌های اجتماعی، کاربران آنلاین را هر روز بیشتر از دیروز، درگیر خود کرده است، به‌صورتی که امکان به اشتراک‌گذاری عکس، پسندیدن و بیان نظر، با ایجاد وابستگی خاصی به این شبکه‌ها، فعالیت‌های روزمره کاربران را در شبکه بازتاب می‌دهد و تمامی لحظه‌های تلخ و شیرین زندگانی آنها را در فضای مجازی ثبت می‌کند. در این بین، تمایل به حضور مداوم چند برابر شده و می‌رود تا زندگی مجازی انواع کاربران را در شبکه‌های اجتماعی شکل دهد. زندگی که چارچوب‌های تعامل اجتماعی آن، در قالب یک دنیای شیشه‌ای، نقش بسته است و بسیار شکننده‌تر از فضای مدون و خط‌کشی‌شده دنیای واقعی است.
در این دنیای جدید، زندگی مجازی می‌تواند تجربه‌های فراوانی کسب کند. به اشتراک‌گذاری عکس‌های خصوصی و خانوادگی، درج اطلاعات شخصی و خانوادگی، بیان ارتباطات خصوصی در قالب پست‌های عمومی و حتی سفارشی‌ساز شده، یک تصور را تداعی می‌کند که جذابیت‌های این فضا، بر رعایت نکات ایمنی و حریم خصوصی غالب شده است. چنان که به راحتی در شبکه‌های اجتماعی، با وب‌گردی که می‌توان انجام داد، امکان دسترسی به حریم خصوصی افراد و وارد شدن به حریم خانوادگی افراد به آسانی میسر میشود. درواقع اطلاعات و محتوای بصری ارایه شده در این شبکه‌ها، مساله‌ای است که با توجه به شرایط فرهنگی جامعه ایرانی به سختی در فضای واقعی اتفاق می‌افتد و حساسیت خاصی برای حفظ آن وجود دارد و این درحالی است که این اطلاعات به‌راحتی در فضای مجازی عرضه می‌شوند.
بنابراین، با افزایش میزان خودگشودگی افراد در این فضا، افزایش امنیت حریم شخصی افراد نیز اهمیت پیدا می‌کند. در واقع، افزایش شفافیت درباره افراد، نیازمند تدابیری است که مساله تجاوز به حقوق دیگران را کنترل کند و آن را کاهش دهد. برای نمونه با جهانی‌شدن شبکه اینترنت و فعالیت‌های مبتنی بر وب، قوانین و مقررات ویژه‌ای در جهت حمایت از حریم خصوصی، توسط سازمان‌هایی مانند شورای اروپا، پارلمان اروپا و دولت‌های مختلفی چون آمریکا و حتی ایران، اتخاذ شدند. این مقررات به‌عنوان تکلیفی جهت ساماندهی مناسب فضای مجازی و پیشگیری از تخطی افراد سودجو وضع می‌شوند.
به این ترتیب، دولت‌ها برای دسترسی عامه مردم به فضای ارتباطی گسترده، خود را ملزم می‌دیدند که شرایط را مهیا کنند و از سوی دیگر به دلیل ناامنی که در فضای مجازی وجود داشت، حقی بر مردم داشتند تا از حریم خصوصی افراد محافظت کنند. لذا با ظهور رسانه‌های نوین ارتباطی و فعالیت جهانیان در شبکه‌های اجتماعی، باز بحثی در این رابطه مطرح میشود که چگونه می‌توان از حریم خصوصی افراد در محیط چندسویه این شبکه‌ها حفاظت کرد. در واقع، همین مساله به‌عنوان بزرگترین چالش پیش‌روی شبکه‌های اجتماعی است که از سوی جامعه‌شناسان، دولتمردان و حقوقدانان مطرح میشود. البته در شبکه‌های اجتماعی بزرگی چون فیس‌بوک، قوانین داخلی وجود دارد که برای حمایت از کاربران و تنظیم ارتباطات درون شبکه‌ای تدوین شده است. به صورتی که کاربران می‌توانند در تنظیمات فیس‌بوک خود، میزان دسترسی افراد مختلف به محتوای چندرسانه‌ای خود را محدود کنند و از سوء‌استفاده افراد غریبه و ناآشنا، جلوگیری به عمل آورند. البته هرچند که تنظیم‌کردن این حریم خصوصی گاهی شاید سخت باشد.
با این حال، انتقادی که بر شبکه‌های اجتماعی رواست، می‌تواند به چند صورت مطرح شده یا قابلیت حل مساله را داشته باشد. صورت اول متوجه سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌هاست که مسئول حفظ حقوق شهروندان هستند و حریم خصوصی را برعهده دارند، در این زمینه، مطالعه ساختار شبکه‌های اجتماعی و تشکیل کارگروه‌های لازم، تلاشی برای تدوین قوانینی است که شبکه‌های اجتماعی را ملزم به رعایت قوانینی خواهند کرد که امکان استفاده از داده‌ها، اطلاعات و محتوای درج شده توسط کاربران را نداشته باشد. صورت دوم، متوجه قوانین داخلی است که کاربران طبق حدود و ثغور آنها به فعالیت‌های ارتباطی و درج محتوا می‌پردازند. صورت سوم نیز مرتبط با میزان اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی است که فعالان فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ها وظیفه دارند تا با تکیه بر رعایت ایمنی کاربری، از وقوع تجاوز به حریم خصوصی افراد پیشگیری کنند.
در جمع‌بندی می‌توان گفت، لزوم آگاهی افراد از چگونگی فعالیت در فضای مجازی در اولویت قرار دارد، عدم آشنایی با فضای مجازی، ذوق‌زدگی و بی‌ملاحظگی در درج محتوا و به‌ویژه عکس‌ها و اطلاعات خانوادگی، مساله‌ای است که متاسفانه به دلیل فیلترینگ شبکه اجتماعی چون فیس‌بوک و عدم امکان اطلاع‌رسانی رسمی و فرهنگی در این زمینه، منجر به استفاده نادرست ایرانیان در بهره‌مندی از قابلیت‌های این شبکه شده است.
بنابراین نیاز است تا همراه با هموار کردن زمینه ارتباط تعاملی میان مردم، اقدامات فرهنگی مناسب جهت پیشگیری از تجاوز به حریم خصوصی افراد در شبکه‌های اجتماعی اتخاذ شود و نحوه صحیح بهره‌مندی از فضای مجازی به صورت کاملا غیرمستقیم آموزش داده شود. در واقع، با درپیش گرفتن روش درست در برخورد با چالش‌‌های پیش‌روی شبکه‌های اجتماعی، می‌توان از ظرفیت‌های بالقوه و توانمند این شبکه‌ها برای ارتباطات و تعاملات استفاده کرد و با تکیه بر ابزارهای فرهنگی، اطلاع‌رسانی و آموزشی، شرایط مناسبی را در جهت کاربری سالم این شبکه‌ها ایجاد کرد.