تحلیلی بر اکوسیستم تلفن همراه در ایران و جهان; چشم‌انداز مثبت صنعت موبایل در ایران
مهدی ملکی : ارتباطات امروزه یکی از مهم‌ترین عوامل و مزایای رقابتی در رشد و توسعه بنگاه‌ها و حتی اشخاص است و حتی میزان مشترکان خطوط همراه و ثابت و دسترسی به پهنای باند ارتباطی به عنوان شاخص‌های توسعه یافتگی مطرح میشود.
حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و صنایع وابسته به آن بسیار متنوع و گسترده‌اند، اما به گواه آمار و ارقام از رشد شاخص‌ها، یکی از جذاب‌ترین و پویاترین آنها فناوری GSM (تلفن همراه) است. امروزه با ورود صنعت تلفن همراه به نسل 3و 4، قابلیت ارائه سرویس‌های دیتای باند وسیع همراه با ویژگی‌های منحصربه‌فرد همچون امکان حرکت (Mobility) برای کاربران فراهم شده است. با تجاری شدن فناوری نسل چهارم موبایل سرعت تحول در این حوزه به مراتب بیشتر شده و به‌خصوص افزوده شدن امکانات جدیدی چون رایانش ابری چشم‌انداز صنعت موبایل و کسب و کار در این عرصه بسیار روشن و پرامید است. امروزه به فناوری‌هایی که بتوانند نیازمندی‌های دولتمردان و مردم را همزمان برآورده کنند، لقب فناوری امید (Hope Technology) می‌دهند فناوری که می‌تواند شاخص امید را به مثابه یک سرمایه گرانسنگ اجتماعی ارتقا دهد.
صنعت موبایل و منافع اقتصادی و اجتماعی
توسعه فناوری‌های موبایل منافع اجتماعی – اقتصادی فراوانی دارد و به گواه مطالعات انجام‌شده بین ضریب نفوذ (Penetration) موبایل و رشد اقتصادی رابطه مستقیمی وجود دارد و به‌ازای هر 10 درصد افزایش ضریب نفوذ موبایل در کشورهای درحال توسعه، تولید ناخالص داخلی (GDP) بین 8/0 تا 2/1 درصد افزایش می‌یابد. همچنین مطالعات جدیدتر نشان می‌دهد جایگزینی هر 10 درصد موبایل نسل دوم با نسل سوم یا 10 درصد افزایش ضریب نفوذ موبایل نسل سوم، تولید ناخالص داخلی را 15/0 با رشد مواجه می‌کند. همچنین دوبرابر شدن مصرف دیتا در موبایل نسل سوم موجب رشد 5/0 درصدی در تولید ناخالص داخلی میشود. سهم اکوسیستم موبایل در تولید ناخالص داخلی و نیز اشتغالزایی از بارزترین منافع اقتصادی و اجتماعی است که مورد‌توجه محققان و نیز سیاست‌گذاران قرار دارد.متوسط ضریب نفوذ موبایل در ابتدای سال 2013 به 96 درصد رسیده است. امروزه ضریب نفوذ موبایل در کشورهای توسعه یافته به 128درصد و در کشورهای درحال توسعه 89درصد است.
از سوی دیگر درآمد اکوسیستم موبایل در پایان سال 2012 به 1551 میلیارد دلار رسیده است که معادل 2/2 درصد کل تولید ناخالص داخلی جهان است. سهم اپراتورهای موبایل از کل درآمد اکوسیستم 65 درصد یعنی 1008 میلیارد دلار و سهم آنها در تولید ناخالص داخلی جهان 62/1 درصد است. همچنین از نظر تاثیر موبایل در بهره‌وری نیز مطالعات نشان می‌دهند هر 10 درصد افزایش ضریب نفوذ موبایل موجب رشد 2/4 درصد در شاخص بهره‌وری کل(Total Factor Productivity یا TFP) شده است.
با توجه به بررسی‌های انجام شده اخیر در هند، میزان درآمد کارگرانی که دارای تلفن همراه هستند، به‌طور متوسط 10 درصد بیشتر از درآمد کارگرانی است که از این فناوری استفاده نمی‌کنند.
ایران و نسل سوم موبایل
کاهش نرخ تورم و توسعه نسل‌های جدید تلفن همراه باعث رشد صنعت موبایل ایران در سال‌های آینده میشود
روند رشد مشترکین موبایل در ایران و دنیا نشان برآن دارد که این فناوری به عنوان یکی از بسترهای ارتباطی اصلی در بازار کسب و کار آینده و همچنین تعاملات اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای در بین تمامی مردم و بنگاه‌ها خواهد داشت. لذا محروم بودن از این پدیده و سرویس‌های بروز مرتبط با آن نه تنها باعث کاهش فرصت‌های رشد توسعه افراد حقوقی و حقیقی شده، بلکه منجر به افزایش ارقام شاخص‌های عقب ماندگی و کاهش شاخص‌های توسعه یافتگی در بین کشورهای منطقه و جهان می‌گردد. لذا به نظر می‌رسد دولت نیز در راستای رشد و ارتقای این صنعت در کشور، خود سهم بسزایی دارد.
امروزه با توجه به پیدایش برنامه‌های کاربردی تحت موبایل برای هر قشر و هر سنی موبایل یکی از ابزارهای اصلی کاری، تحصیلی، ارتباطی و زندگی است.
بنابراین بسیاری از دولت‌ها که در دهه اول قرن 21 به توسعه خدمات دولتی از طریق بستر اینترنت با نام دولت الکترونیک (e-Goverment) پرداخته بودند، امروزه سعی دارند توسعه این‌گونه خدمات را روی بستر موبایل (m-Government) فراهم کنند.همچنین سرویس‌های ارزش افزوده روی موبایل (MVAS) مانند آموزش همراه (m-Learning)، بهداشت همراه (m-Health)، تجارت همراه (m-Commerce) یا تفریحات همراه می‌تواند علاوه‌بر ارتقای کیفیت زندگی عمومی مردم، در ایجاد اشتغال و اشتراک دانش و همچنین محافظت از محیط زیست و صرفه‌جویی از مصرف سوخت به جهت جلوگیری از ترددهای اضافی موثر واقع شود.
امسال در ایران با پایان یافتن دوره حفاظت از سرمایه‌گذاری اپراتور سوم (رایتل) و زمینه برای ورود دو اپراتور پرمشترک به بازار نسل سوم تلفن همراه فراهم میشود. این موضوع احتمالا باعث علاقه‌مندی سرمایه‌گذاران فعال در حوزه فاوا چه از حوزه داخلی و چه خارجی به بازارخواهد شد.
کاهش شکاف دیجیتالی
توسعه نسل سوم تلفن همراه موجب افزایش دسترسی به اینترنت پرسرعت نیز میشود. این موضوع به‌خصوص به ترمیم شکاف دیجیتالی بین کشورهای در حال توسعه منجر میشود. از سوی دیگر توسعه در این بخش درآمدهای مبتنی بر سرویس‌های دیتا را به نحو چشمگیری در مقابل درآمدهای مبتنی بر صوت افزایش می‌دهد. امروزه با توجه به نیاز سرمایه‌گذاری کمتر در توسعه فناوری‌های نسل سوم و چهارم پیش‌بینی میشود که تعداد مشترکان سرویس‌های پرسرعت موبایل از مشترکان اینترنت پرسرعت ثابت (مبتنی بر فناوری‌های سیمی) پیشی بگیرد.
اپراتورهای موبایل بخشی از اکوسیستم بزرگ‌تر موبایل هستند که شامل تامین‌کنندگان گوشی، شرکت‌های زیر ساخت، توزیع‌کنندگان، ارائه‌کنندگان محتوا و سرویس‌های ارزش افزوده هستند. این بخش‌ها در کنار هم، محصولات و خدمات ارتباط موبایل را به مصرف‌کنندگان عادی و تجاری ارائه می‌کنند. درآمد این اکو سیستم متشکل از ارزشی است که در داخل زنجیره ارزش موبایل ایجاد میشود.