فناوری‌هراسی و زیان‌هایی که به بار می‌آورد; فناوری در خانه مردم و مسوولان هنوز در جدل
پریسا سجادی – فناوران : "فناوری هراسی" معضلی است در کشور ما که در پی ورود هر محصول فناورانه همچون کوهی انعطاف ناپذیر در برابر این محصول، موضع مقاومت و بد گمانی به خود می‌گیرد و شکستن این مقاومت چه بسا سال‌ها زمان ببرد و هزینه‌های سنگینی برای کشور و مسیر توسعه به بار آورد. مثال روشنی که در این خصوص بارها آورده شده، برخورد با دستگاه فکس است. علی جنتی، وزیر ارشاد دولت تدبیر و امید از جمله افرادی است که ضمن مخالفت با رویکرد مقاومت و بدگمانی نسبت به پدیده‌های فناورانه این خاطره را نقل می‌کند و می‌گوید: «وقتی استاندار خراسان بودم آقای غرضی وزیر ارتباطات بودند. در آن زمان یک‌سری دستگاه فکس فرستاده بودند برای وزیران و استاندارها و نامه محرمانه هم همراهش بود که این فکس فقط در اتاق شما باشد و کس دیگری به آن دسترسی نداشته باشد.» وی می‌افزاید: «ظاهرا ما باید اول با هر پدیده نو مقابله کنیم و آب که از سر گذشت، آن را بپذیریم. همیشه می‌خواهیم 20 سال با دنیا فاصله داشته باشیم.» البته مقاومت در برابر ابزارهای فناورانه تا زمانی که هر از گاهی ابزاری به دنیا معرفی می‌شد مثل دستگاه فکس، چندان خسارت بار نبود؛ اما با وقوع انقلاب دیجیتال و پیدایش و گسترش انفجاری ابزارهای فناورانه این مقاومت عوارض زیادی در پی داشته است.
گسست دیجیتال میان ملت و حاکمیت
با وقوع انقلاب دیجیتال، ظهور شبکه جهانی اینترنت پرواز ماهواره‌ها در آسمان و دسترسی عموم مردم به این شبکه و ابزارهای مختلف و متنوع اطلاع رسانی شکل زندگی مردم، ارتباطات و سلیقه‌شان در مدت کوتاهی تغییر پیدا کرد و در شرایطی که متولیان امنیت و فرهنگ کشور، وحشت زده از تولد فناوری‌ها و ورود آن به کشور، در پی چاره می‌گشتند، مردم با آغوش باز این ابزارها را در خانه‌ها و حتی خصوصی ترین فضای زندگی شان پذیرفتند. در واقع انقلاب دیجیتال صرفا گسترش ابزارهای نوین فناورانه نبود؛ بلکه تغییری اساسی در سبک زندگی مردم ایجاد کرد. این‌گونه بود که چالش میان وحشت‌زدگان فناوری و شیفتگان فناوری شکل گرفت که محصول آن هم پدیده‌هایی همچون فیلترینگ، پارازیت و در مقابل، فیلترشکن و روش‌های مختلف برای گریز از پارازیت بوده است.
پارازیت
صدا و سیمای ملی با اتخاذ سیاست‌های بسته و هدف قرار دادن سلیقه‌ای خاص از میان مخاطبان، همچنان مردمانی را در مقابل نگاه مخاطب قرار می‌دهد که به شیوه سنتی زندگی می‌کنند و رخداد‌های انقلاب دیجیتال تغییری در رفتار و شرایط زندگی آنها نگذاشته است. به این ترتیب در برنامه‌ها و سریال‌هایش شخصیت‌ها و نوع زندگی را به تماشا می‌گذارد که شباهت و نقطه اشتراک چندانی با مخاطب ساکن در دهکده جهانی ندارد و روز به روز تماشاگران‌اش کمتر و کمتر میشود. در مقابل شبکه‌های ماهواره‌ای که خیلی خوب و سریع این تغییر ذایقه مخاطبان را دریافته‌اند، تماشاچیان رسانه ملی را به خود جذب می‌کنند. اما رسانه ملی همچنان تصمیمی بر تغییر محتوا ندارد و پیام انقلاب دیجیتال را جور دیگری دریافت کرده است؛ استفاده از فناوری برای افزایش کانال‌ها راهکاری است که برگزیده؛ اما چون محتوا همچنان با سلیقه مخاطبان نمی‌خواند این روش راه به جایی نبرده است. در نتیجه راهکار مبارزه منفی یعنی ارسال پارازیت روی فرکانس‌های ماهواره‌ای و اقدام انتظامی جمع‌آوری دیش‌های ماهواره به عنوان راهکار حمایتی از رسانه ملی که محبوبیت‌اش را از دست داده، برگزیده شده است.
70 درصد تهرانی‌ها ماهواره می‌بینند
به این ترتیب سالیان متوالی است که چالش جمع‌آوری ماهواره و ارسال پارازیت میان مردم و مسوولان ادامه دارد و در نهایت آمارها از میزان مخاطبان ماهواره و صدا و سیمای ملی نشان می‌دهد که حاصل این جنگ و گریز، سود و درآمد بیشتر برای دلالان قاچاق دیش و ال‌ان‌بی ماهواره و حاصل پارازیت، وحشت و بار منفی روانی ارسال فرکانس‌های زیان بار بر سر مردم بوده است. حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی رییس جمهور با بیان اینکه در زمینه رفع نگرانی‌های فرهنگی جامعه راه‌های متفاوتی وجود دارد، در خصوص راه حل انتخاب شده در کشور ما می‌گوید: تلاش‌هایی که صورت گرفته تلاش‌هایی از جنس منع بوده است. وی می‌افزاید: برای حل مشکل نگرانی فرهنگی رفته‌ایم به سمت منع، پارازیت و جلوگیری برای حراست از دریافت کننده‌ها. ما قوی‌ترین فیلترینگ را بعد از چند کشور داریم. عضو هیات علمی‌دانشگاه امام صادق(ع) می‌گوید: بالای 70 درصد مصرف‌کننده‌های رسانه در تهران از ماهواره استفاده می‌کنند و نیز درصد مصرف کننده‌های فیلترشکن نیز واضح و روشن است. ما در مسیری رفتیم که برخلاف هزینه‌های بالا،اما دستاورد فرهنگی پایینی داشته است. مساله زیان بار بودن و عوارض ارسال پارازیت، مساله‌ای است که در سال‌های اخیر به دغدغه و نگرانی روزمره مردم تبدیل شده است. جدای از صحت و سقم زیان بار بودن این تشعشعات، صرف انتشار اخبار خطرناک بودن آن موج منفی روانی در میان مردم ایجاد کرده و در نتیجه حکومت را در معرض انتقاد قرار داده است. با این اوصاف دولت حسن روحانی از ابتدای شکل‌گیری، بررسی مساله پارازیت‌ها را در دستور کار قرار داد و در یک سال گذشته اخباری مبنی بر بررسی میزان خطرناک بودن این تشعشعات منتشر شده است.
بررسی پارازیت در دولت
معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت از محیط زیست، فردی است که آشکارا از زیان بار بودن این تشعشعات سخن گفته و پیگیر این موضوع بوده است. وی در آخرین اظهار نظر خود با یادآوری تشکیل کمیته‌ای در وزارت ارتباطات برای بررسی موضوع پارازیت‌ها می‌گوید: در این رابطه جلساتی با مسوولان و کارشناسان در ارتباط با امواج و پارازیت‌ها داشته‌ایم و همچنان پیگیری‌ها تا حصول نتیجه ادامه خواهد داشت.
ابتکار با بیان اینکه بررسی موضوع امواج و پارازیت‌ها در وزارت ارتباطات با ابهاماتی همچون چگونگی اندازه‌گیری، منابع، آثار و عوارض آن و بحث ابعاد مختلف موضوع همراه است، می‌افزاید: تا زمانی که ابهامات این موضوع مشخص نشود، نمی‌توان گامی در راستای مقابله با پارازیت‌ها برداشت. وی می‌گوید: خوشبختانه در جلسه با مسوولان وزارت ارتباطات به این نتیجه رسیدیم که موضوع بررسی پارازیت‌ها و راه مقابله با آن در سطح وزرا با تشکیل جلسه بررسی شود.
دولت نیازمند همراهی
اگرچه دولت تمام همت خود را گذاشته که وضعیت پارازیت را به سرانجام مطلوبی برساند. اما شواهد حاکی از آن است که اراده دولت به تنهایی از پس این مساله بر نمی‌آید و این موضوع نیازمند همکاری و توافق کل حاکمیت است. با نزدیک شدن به پایان دوران ریاست ضرغامی بر صدا و سیما انتظار می‌رود در انتخاب رییس بعدی، تغییر در سیاست‌های به بن بست خورده رسانه ملی و اتخاذ رویکردی نوین در این رسانه مد نظر قرار گیرد. با روی کار آمدن دولت روحانی، نشانه‌هایی مبنی بر تغییر نگاه دولت از رویکرد وحشت از فناوری و مقابله با آن به رویکرد پذیرش و بهره‌وری از آن ملاحظه میشود. گفته‌های رییس جمهور منتخب در روز جهانی ارتباطات، نمادی از تغییر رویکرد بخشی از حاکمیت در قبال عصر دیجیتال است. با وجود اینکه نگاه وحشت زده از فناوری در بخشی از حاکمیت تغییر کرده است. اما این تغییر به همت دولت به تنهایی ممکن نخواهد بود؛ چرا که دقیقا پس از اظهارات روحانی بخش‌های مختلفی از قوه قضاییه مخالفت و اعتراض‌شان را نسبت به این رویکرد دولت ابراز کردند. مقاومت دولتی‌ها در کمیته فیلترینگ نسبت به مسدود سازی واتس‌اپ و در نهایت دستور رییس جمهور مبنی بر جلوگیری از فیلترینگ واتس‌اپ نشانه دیگری از رویکرد موافق جریان آزاد اطلاعات دولت است که با سلیقه قوه قضاییه در تضاد قرار گرفته است.
اختلاف بر سر جزییات است
در زمینه فیلترینگ و بود و نبود آن، می توان گفت که تمامی مسوولان و فعالان فاوا بر ضرورت آن تاکید دارند اما مساله بر سر روش اجرای پالایش فضای مجازی و مصادیق آن است که به اختلاف کشیده شده چنان که علی جنتی٬ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره می‌گوید: ماهیت و اصل فیلترینگ را تمام کشورهای دنیا قبول دارند و از طریق فیلترینگ مانع نفود فرهنگ‌های بیگانه می‌شوند. اختلافی که امروز وجود دارد مربوط به جزییات است، این اختلاف نظر حتی در بین کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ نیز وجود دارد. به گفته وزیر ارشاد: در هر کشوری مسایل امنیتی وجود دارد و از طرف دیگر برخی سایت‌ها مطالبی دارند که با فرهنگ و ارزش‌های
ما منافات دارد. ما نباید اجازه دهیم با استفاده از این مساله مردم را فریب دهند.
تلاش برای تغییر اعضای کمیته فیلترینگ
با وجود تغییر ترکیب کمیته فیلترینگ با تغییر دولت و سنگین شدن کفه دولتی‌های مخالف فیلترینگ اما خبرها حاکی از آن است که اخیرا یک جریان خاص سیاسی تصمیم گرفته با نفوذ سیاسی خود، کمیته فیلترینگ را به سمت انسداد و ایجاد تضییقات گسترده پیش ببرد. به گزارش خبر‌آنلاین، جریان مزبور که با روی کارآمدن دولت یازدهم و تغییر اعضای کمیته فیلترینگ، نمی‌تواند مانند گذشته به روش‌های خود ادامه دهد و به فیلترینگ سلیقه‌ای بپردازد، تلاش می‌کند راهکاری قانونی برای رسیدن به هدف خود بیابد. در این راستا گفته میشود که قرار است پیشنهاد جدیدی در قالب طرح جمعی از نمایندگان مجلس ارایه شود و ترکیب اعضای کمیته فیلترینگ تغییر یابد.
سخن آخر
انقلاب دیجیتال و دستاوردهای آن همچون سونامی در حال پیش روی است و دم به دم محصولی تازه رو میشود که دسترسی به اطلاعات را ساده‌تر و تحقق دهکده جهانی را ملموس‌تر می‌کند. با این اوصاف رویکرد وحشت زده و اتخاذ سیاست ممنوعیت و مسدودیت نه تنها در مواجهه با این سونامی کارساز نیست؛ بلکه عوارض و هزینه‌های بسیاری برای کشور در برخواهد داشت. در حالی که مواجهه منطقی و پویا با فناوری، کشف سریع قابلیت‌ها، به روزرسانی و به خدمت گرفتن آن از جمله حضور فعالانه نهادهای دولتی و حاکمیتی همراه با مردم در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و تولید محتوای به روز و مطابق با فرهنگ و سلیقه روز مخاطبان چه در فضای مجازی و چه در شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای می‌تواند کشور را در مسیر رقابت با فرهنگ‌های بیگانه و نا‌متناسب با مصالح کشور قدرتمند سازد.