شفافیت اقتصادی با سوئیچ مالی دولت
شهرام شریف : با حمیدرضا احمدیان معاون مرکز نوسازی و تحول اداری وزارت اقتصاد و مدیر دفتر فناوری اطلاعات این وزارتخانه در جریان اجلاس جامعه اطلاعاتی در سوییس آشنا شدم. در فاصله هتل تا محل اجلاس در مورد وضعیت ICT در وزارت اقتصاد صحبت کردیم که یک شب بعد به این مصاحبه منجر شد. راه‌اندازی سوئیچ مالی دولت و بهبودهایی در زیرساخت‌های اطلاعاتی وزارت اقتصاد موضوع بحثمان بود. بحثی که به گفته او به شفافیت بسیار عملکرد مالی دولت منجر میشود چیزی که حتی به‌رغم راه‌اندازی انبوهی از شبکه‌های اطلاعاتی در ایران از آن فاصله داریم.
خوب است برای آغاز مصاحبه تصویری از وضعیت فعلی ICT در وزارت اقتصاد ارائه کنید.
همان‌طور که می‌دانید گستره وزارت اقتصاد بسیار بزرگ و ذی‌نفعان آن متعددند. یعنی اگر سازمان‌های اقتصادی، بانک‌ها و بیمه‌ها را حساب کنیم می‌بینیم نرخی بالای ۶۰ درصد دولت را این وزارتخانه تشکیل می‌دهد، این بزرگی و وسعت در نیروی انسانی هم هست. زیاد شدن سازمان‌ها مدیریت و رویه خودش را دارد، اما این مدیریت لزوما به معنای حضور مستقیم نیست. مایکسری زیرساخت‌ها داریم و یکسری برنامه‌ها که مشغول اجرای آن هستیم.
الان سازمان‌های زیرمجموعه شما چگونه به هم متصل هستند؟
ما چیزی بیش از ۲۵۰ خط MPLS و چندین ارتباط فیبری با سازمان‌های مختلف زیرمجموعه داریم.
این از نظر اتصال در واقع فیزیکی است. از نظر ارتباط نرم‌افزاری چطور؟
مساله نرم‌افزار متناسب با نیاز است. هم بحث مقاومت وجود دارد و هم فقدان توجیه . برای مثال اتصال بیمه و بورس به هم نیاز به یک توجیه دارد. ما الان روی چندین سیستم بزرگ مثل سامانه اموال یا سامانه بودجه و خزانه کار می‌کنیم. بخشی ایجاد شده و بخش بزرگی هم در شرف ایجاد است و الان مشغول ایجاد فرآیندها و رویه‌ها هستیم.
الان مکاتبات در داخل وزارت اقتصاد اتوماسیون شده است؟
بله ما به سمت سازمان الکترونیکی بدون کاغذ رفته‌ایم. روزی ما این را به همه بانک‌ها و بیمه‌ها اعلام کردیم که دیگر هیچ نامه فیزیکی را قبول نمی‌کنیم. این کار را کردیم و نامه‌ها را برگشت زدیم و بسیاری از سازمان‌ها را مجبور کردیم مکاتبات خود را به صورت الکترونیکی با این وزارتخانه انجام دهند.
یعنی الان هیچ نامه غیرالکترونیکی در وزارت اقتصاد نیست؟
معدودسازمان‌هایی هستند که هنوز به دلایل مختلف این ارتباط با آنها برقرار نیست. بعضی سازمان‌ها، شبکه داخلی‌شان در اینترنت هم هست. وزارت اصلا شرط دارد. می‌گوید من سازمان‌هایی را می‌گذارم به من وصل شوند روی بستری که به من وصل میشود، اینترنت نباشد. چرا! چون وزارت جزو دستگاه‌های حساس است. دستگاه حساس هم تکلیف دولت است که این شبکه‌ها جدا باشد و جدا است.
یک نگاه کلی به توسعه ICT در ایران نشان می‌دهد که نهادهای اصلی ما مثل وزارت اقتصاد هنوز نه خودشان از نظر دسترسی به IT بالغ شده‌اند و نه ارتباط الکترونیکی مناسبی با یکدیگر برقرار کرده‌اند و عمده پیشرفت‌ها روی بحث‌های پایه‌ای نرم‌افزاری مثل اتوماسیون و مکاتبات است، روی توسعه این بخش برنامه‌ای دارید؟
ابتدا باید نیازهای اطلاعاتی مشخص شود، اینکه هدف از این تبادل اطلاعاتی چیست. اتوماسیون اداری برای ما یک تمرین بود برای اینکه مفهوم با هم حرف زدن را یاد بدهیم. بحث‌های مربوط به سازمان الکترونیکی چیز جدیدی نیست و برای 15 سال پیش است.
از آن موقع تنها کاری که کردیم این بود که اتوماسیون را آوردیم با این حال همین ارتباط اتوماسیونی هم در کشور شکل نگرفته است.
ما در وزارت اقتصاد یک برنامه استراتژیک نوشتیم که هفت بخش دارد یکی توسعه هدفمند سرمایه انسانی و دیگری ایجاد و یکپارچه‌سازی سازمان‌های اطلاعاتی، مدیریتی و عملیاتی است.
همین الان در وزارت اقتصاد دو سامانه بزرگ داریم که عملیاتی شده، یکی سامانه گزارشها است که هر نوع گزارشی را دسته‌بندی می‌کند تا بعدا قابل ارجاع و دسترسی باشد.
برای چه کسی قابل رجوع کردن است؟ به نظر می‌آید که بیشتر آرشیو داخلی باشد.
نه. آرشیو نیست. ببینید! گزارش اقتصادی را چه کسی استفاده می‌کند؟ تیم اقتصادی و ممکن است که برای دفعات بعد هم نیاز بشود. حالا! در این سامانه نوعی مدیریت دانش اتفاق می‌افتد یعنی اطلاعات می‌آید، در آنجا تحلیل‌هایی روی اطلاعات می‌آید و دسته‌بندی اطلاعات مشخص میشود. لینک دادن ارتباطات به هم مشخص میشود. این ارتباطات نه تنها فقط یک کتابخانه که دانشی از اطلاعات است، یک مجموعه تحلیلی فضای اقتصاد هم هست.
و آن یکی؟
«سما». سامانه مدیریت استراتژیک. ما در وزارتخانه روی یک نقشه راهبری اصلی توسعه ICT کار کردیم و این را با نقشه استراتژیک وزارتخانه همراستا کردیم.
پس می‌توانیم بگوییم شما همزمان با توسعه IT مشغول تغییر ساختارها و فرآیندهای قدیمی وزارت اقتصاد هم هستید.
قطعا همین طور است.
در سازمان‌های ایرانی معمولا آوردن کامپیوتر و ایجاد شبکه و ریختن اطلاعات داخل یک دیتابیس را به توسعه IT تعبیر می‌کنند، در حالی که نوع استفاده از اطلاعات مهم است. شما چطور از اطلاعات در این وزارتخانه استفاده کنید، چه پردازشی روی آن صورت می‌دهید آیا اساسا تحلیل اطلاعات وجود دارد؟
ما باید اول خودمان را درست می‌کردیم و بعد به سراغ دیگران می‌رفتیم. الان در زمینه فرآیندها که اشاره کردید ما یک سند فرآیندهای فناوری اطلاعات داریم که شرایط هر کاری مرتبط با IT را در داخل سازمان مشخص می‌کند. دیگر نیاز نیست هر کس برای هر چیزی زنگ بزند و سوال کند.
خیلی وقت‌ها شکست‌های پروژه‌ها به خود سیستم ربط داده میشود، در حالی که آمادگی خود سازمان یا میزان انطباق‌پذیری آن در نظر گرفته نمی‌شود.
دقیقا. به همین دلیل ما در این وزارتخانه یک دفتر PMO داریم که هر اقدامی که در فضای IT انجام می‌دهیم میلی‌متر به میلی‌متر رصد میشود.
شما روی لپ‌تاپتان به من گزارشی از وضعیت حاضر نشان دادید و یک چشم‌انداز که قرار است با چند پروژه پیش‌برده شود. این پروژه‌ها اما چگونه به هم متصل می‌شوند و آیا اساسا در قالب یک برنامه کلی قرار می‌گیرند؟ طبیعتا برای ما که بیرون از وزارتخانه هستیم تاثیر بیرونی موضوع مهم است.
این پروژه‌هایی که من مثال زدم شاید تاثیری در روند اقتصادی مملکت نداشته باشد، اما یک فرهنگ، یک روش کار و یک مهندسی در تحقق انجام یک کار است. ما لازم بود که در این وزارتخانه مسیر ریل‌گذاری توسعه IT را ترسیم کنیم، ما باید این آمادگی را در داخل سازمان انجام می‌دادیم.
شما بیشتر از آمادگی صحبت می‌کنید. من از یک برنامه صحبت می‌کنم. می‌گویم برنامه‌ای که این پروژه‌ها به هم مربوط شود، حالا نه این پروژه‌هایی که لزوما شکل آماده‌سازی دارد، پروژه‌هایی را می‌گویم که کارکرد عملیاتی دارند، سامانه‌هایی که به هم متصلند و تغییرهای بزرگی ایجاد می‌کنند که مردم از بیرون آن را حس می‌کنند.
در وزارت اقتصاد در این 12-۱0 سالی که کار سیستمی شده جزیره‌های زیادی تولید شده، مثلا در حوزه خزانه‌داری الان ۲۶ سیستم داریم که بیش از ۹۰ درصد با هم ارتباط ندارند، به همین دلیل پروژه یکپارچه خزانه‌داری الکترونیک کشور را راه‌اندازی کردیم. ما الان یک سیستم خزانه در ستاد وزارتخانه داریم و ۳۱ سیستم هم در استان‌ها داریم که با هم ارتباط ندارند.
ما به سمت سامانه جامع مدیریت خزانه پیش رفتیم که هر چه ذی‌حسابی در سراسر کشور وجود دارند با آن کار کنند. در انتهای کار ما پنج سامانه و پنج زیرسیستم داریم که همه به هم متصلند این موضوع مهم‌ترین مزیتش شفافیت است. وقتی گردش اطلاعات بدون عامل انسانی صورت بگیرد، بالاترین حد شفافیت اتفاق می‌افتد.
دو سازمان زیرمجموعه وزارت اقتصاد یعنی گمرگ و سازمان امور مالیاتی مالیات یک نوع جنس کار را دارند، برای این دو سازمان مهم و رابطه‌شان با هم مسیری دیده شده است؟
ایجاد رابطه سیستماتیک بین این دو سازمان وظیفه وزارت اقتصاد است که هم اکنون در مراحل انتهایی کار قرار دارد.
چه مزیتی ایجاد می‌کند؟
الان وضع بغرنجی داریم، ارتباطات به این گونه است که هر کس با هر کس ارتباط دارد و چون سیاست بر گردش اطلاعات نیست نمی‌توان اطلاعات را تحلیل و رصد کرد. ما می‌خواهیم یک سوئیچ دولت راه‌اندازی کنیم که وظیفه نظارت بر ارتباط سازمان‌ها را برعهده دارد.
توافق‌نامه‌های ارتباطی را تعیین می‌کنیم و SLA هم می‌گذاریم. بنابراین سطح و نوع اطلاعات رد و بدل مشخص میشود و تمام اطلاعات هم در خود وزارت اقتصاد قابل رصد کردن میشود.
الان سوئیچ در چه مرحله‌ای است؟
کارهای مطالعاتی و مقدماتی اولیه‌اش درواقع استارت خورده است. ما درواقع بنا داریم یکسری سازمان‌های پایلوت را تا پایان شهریور به هم متصل کنیم و اینها را عملیاتی کنیم. سازمان پایلوت ما چهار تا سازمان کلیدی هستند؛ یعنی بین مالیات، گمرک، بورس و بیمه.
شما از کجا به این مدل رسیدید؟
ببینید! ما تجربه موفق در این زمینه، در کشور داشتیم و داریم. شبکه شتاب. کاری که شبکه شتاب انجام می‌دهد، همین مساله رگولاتوری گردش اطلاعات بین بانک‌ها است و امروز تقریبا یک رضایت نسبی از آن هست.
انتظار دارید همه سازمان‌ها و نهادها به این سوئیچ وصل شوند، نهادهایی حتی خارج از وزارت اقتصاد؟
بله. ببینید! ما تا پشت در سازمان می‌رویم. ما اصلا با بیزینس و هیچ سازمانی هم کار نداریم. اینکه سازمان چه اطلاعاتی و چه حجم اطلاعاتی دارد، برای ما مهم نیست و کاری نداریم. هدف ما ایجاد گردش اطلاعات در کشور است، البته گستردگی سازمان‌ها و جنس سازمان‌ها متفاوت است.
انتظارتان در راه‌اندازی این سوئیچ گردش چه نوع اطلاعاتی است؟
فقط اطلاعات مالی
فکر می‌کنید واقعا توسعه ICT چقدر می‌تواند جلوی ضعف‌های اقتصادی ما را بگیرد؟ جلوی بحران‌های اقتصادی یا مثلا سوءاستفاده‌های کلان ؟
من عددش را می‌گویم 100. چون این کار را در عرض یک سال و نیم گذشته تست کردیم. اگر ما از اطلاعات اقتصادی درست استفاده کنیم، با ابزار ICT، شما شک نکنید که یک جهش اتفاق می‌افتد در مملکت ما، نه یک گام به جلو. یک جهش و خیلی از مسائل و مشکلات بین‌المللی ما را حل می‌کند.
خیلی از مسائل و مشکلات بین‌المللی ما به خاطر این است که این اتفاق نیفتاده است. تبادل نداریم، تهاتر نداریم. تعامل نداریم. هیچ کدام از اینها را نداریم. وقتی نداریم، پس نمی‌توانیم از دیتا خوب استفاده کنیم. ما الان دنبال این هستیم که از دیتا خوب استفاده بکنیم.