اپراتور مجازی؛ چالش‌ها و مزیتها
مدتی است که صحبتهایی درخصوص راه‌اندازی اپراتورهای مجازی تلفن همراه شنیده میشود. حتی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی(رگولاتوری) در آبان ماه سال جاری از تدوین قوانین برای فعالیت اپراتورهای مجازی موبایل خبر داد و در این راستا نیز نظرخواهی درباره اصول حاکم بر فعالیت این اپراتورها آغاز شد.
راه‌اندازی اپراتورهای مجازی تلفنهمراه، همچون اکثر طرح‌های حوزه ICT موافقان و مخالفان خود را دارد. موافقانی که معتقدند ورود این اپراتورهای مجازی می‌تواند مشکلات چند سال اخیر در بخش تلفنهمراه را کاهش دهد و فضای رقابت را داغ کند و مخالفانی که بر این باورند ورود سازمان تنظیم به این طرح با توجه به ضعف این سازمان در نظارت فعالیت اپراتورها، می‌تواند تجارب تلخ فعالیت اپراتورهایی نظیر تالیا و رایتل را زنده کند. اینکه نظر کدام یک از این دو گروه درست است، گذر زمان مشخص می‌کند. پیش از این «دنیای اقتصاد» در همین صفحه گزارشی درخصوص نیاز کشور به اپراتورهای مجازی تلفن همراه منتشر کرده بود؛ اما اخیرا در خصوص مزایا و نقش اپراتورهای مجازی تلفن همراه در کشور مرکز پژوهشهای مجلس گزارشی تهیه کرده و نتیجهگیری کرده که آیا کشور نیازی به فعالیتهای این اپراتورهای مجازی دارید یا خیر؟
مزایا و چالش‌ها
ایجاد اپراتورهای مجازی تلفن همراه در کشورهای مختلف با راه‌اندازی و توسعه شبکههای نسل سوم و چهارم تلفنهمراه مطرح شده است. این دسته از اپراتورها که با نام MVNOMobile Virtual Network Operator نیز شناخته میشوند، بدون نیاز به زیرساختهای شبکه و با استفاده از بستری که اپراتورهای اصلی تلفن همراه در اختیارشان میگذارند، به ارائه خدمات به کاربران میپردازند. همچنین این اپراتورها نیازی به دریافت مجوز طیف فرکانسی ندارند. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش تحلیلی خود در این خصوص با اشاره به اینکه ایران در ابتدای راه ورود به نسل سوم و چهارم تلفن همراه قرار دارد، اعلام کرده که با توجه به این شرایط، کشور بازار مناسبی برای فعالیت اپراتورهای مجازی تلفن همراه دارد. به باور تحلیلگران، این گزارش خصوصیاتی چون ایجاد فضای رقابتی در عرصه ارتباطات، ایجاد فرصت‌های شغلی ارائه سرویسهای ارزش افزوده جدید و درآمدزایی از عواملی به حساب میآیند که اهمیت بررسی شروع به فعالیت اپراتورهای مجازی تلفن همراه در کشور حیاتی جلوه می‌دهند. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش خود بعد از معرفی ساختار فنی و شبکهای اپراتورهای مجازی تلفن همراه، به جذابیتها و توانمندیهای اپراتورهای مجازی تلفن همراه پرداخته است. براساس این گزارش یکی از مهم‌ترین محرک‌های حرکت به سمت اپراتور مجازی شدن، دسترسی به بخش بزرگی از کاربران تلفنهمراه به عنوان مشتریان خدمات قابل ارائه توسط اپراتور مجازی است. اما در کنار این مزیتها، اپراتورهای مجازی چالشهایی را نیز با خود به دنبال دارند. مرکز پژوهشهای مجلس در بخش چالشهای فعالیت اپراتورهای مجازی در گزارش خود آورده است: «چالشهایی که اپراتورهای مجازی تلفنهمراه با خود به دنبال دارند به‌دلیل فراهم نبودن زیرساختهای ارتباطی لازم و مستقل است. چالش دوم خوشایند نبودن فعالیت این اپراتورها برای اپراتورهای اصلی تلفن همراه است. چرا که راه‌اندازی هسته شبکههای ارتباطی بیسیم و سیار بسیار پرهزینه است بنابراین اپراتورها علاقهای به بهاشتراکگذاری زیرساختهای خود با این اپراتورهای مجازی ندارند. »
استفاده از تجربیات جهانی
با توجه به تمامی نکات گفته شده اما سالها است که اپراتورهای مجازی تلفنهمراه در کشورهای مختلف جهان در حال فعالیت هستند. به باور تحلیلگران مرکز پژوهشهای مجلس به همین خاطر بهترین راهحل برای گرفتن تصمیم ورود به این عرصه، استفاده از تجربیات جهانی است. بررسی‌های صورت گرفته، نشان می‌دهد که ارائه سرویسهای ارزش افزوده از دیدگاه اقتصادی می‌تواند با سرمایهگذاری بیشتری در این بازار همراه باشد و رونق صنعت مخابرات را به همراه داشته باشد. از این رو بازار اپراتورهای مجازی تلفن همراه در تلاش است تا در پایان سال 2017 به تعداد 300 میلیون مشترک در سراسر جهان دست پیدا کند. از دیدگاه انتشار جغرافیایی، اروپا بزرگ‌ترین بازار اپراتورهای مجازی تلفن همراه را به خود اختصاص داده و پس از آن نیز ایالات متحده آمریکا قرار دارد. همچنین در رتبه سوم نیز کشورهای آسیایی و اقیانوسیه دیده میشوند. براساس گزارش‌های منتشر شده، درآمد حاصل از فعالیتهای اپراتورهای مجازی در کشور آلمان(که بیشترین تعداد اپراتور مجازی تلفنهمراه جهان را دارد) مبلغی نزدیک به 6/ 186 میلیون دلار بوده است. اگر بخواهیم به فعالیت کشورهای اطراف ایران نگاهی بیندازیم باید بگوییم، در بین کشورهای منطقه، ترکیه بیشترین تعداد اپراتورهای مجازی تلفن همراه را دارد. از سوی دیگر، عربستان در سال 2013 مجوز راه‌اندازی 3 اپراتور مجازی تلفن همراه را با هدف ایجاد رقابت، کاهش قیمتها، افزایش کیفیت خدمات و افزایش درآمدهای حاصل از اپراتورهای مجازی صادر کرده است.
اپراتورهای مجازی در ایران
در ادامه این گزارش به بررسی فعالیتهای اپراتورهای تلفن همراه در ایران پرداخته شده است. دراین گزارش به این نکته اشاره شده که استقبال از تمامی اپراتورهای همراه کشور به صورت یکسان نیست به نحوی که عدم استقبال از یک اپراتور (به‌دلیل عدم پوشش مناسب، عدم ارائه سرویسهای مطلوب و ارائه سرویس با هزینه بالاتر) باعث شکست اپراتورها در بازار رقابت شده است. از سوی دیگر، با مطرح شدن نسل‌های جدید تلفنهمراه، اپراتورهای فعال کشور، به‌روزرسانی شبکه ارتباطی را در اولویت قرار داده و به سرعت به نسل سوم و چهارم تلفنهمراه مهاجرت کردهاند. همین مهاجرت، باعث شده ارائه محتوای لازم و متناسب با این نسل به دغدغه اپراتورها تبدیل شود. ارتقای نسل تلفنهمراه در کشور بحث فعالیت اپراتور چهارمی با عنوان اپراتورهای مجازی را از سوی رگولاتوری مطرح کرد. براساس اطلاعات اشاره شده در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌ها در خصوص مزایا و نقش اپراتور مجازی در کشور، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، تاکنون بررسی‌های اولیه در زمینه بازاریابی و پیشبینی بازار فعالیت این اپراتورهای مجازی را انجام داده و براساس تحقیقاتش اعلام کرده که اپراتورهای مجازی در کشور بازار مناسبی دارند. اما با وجود این بررسی‌های صورت گرفته از سوی رگولاتوری، هنوز سیاست‌ها و اصول حاکم بر صدور پروانههای اپراتورهای مجازی در کشور مشخص نشده است. به همین دلیل رگولاتوری در این خصوص اقدام به برگزاری نظرسنجی تخصصی کرده است. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش خود در خصوص این نظرسنجی آورده است: «در نظرسنجی تخصصی رگولاتوری برای سیاست‌ها و اصول حاکم بر صدور پروانه اپراتورهای مجازی تلفن همراه، تنها به مسائل اولیه اپراتورهای مجازی تلفن همراه پرداخته شده و مواردی چون ارائه خدمات به کاربران سایر اپراتورهای تلفنهمراه به‌جز اپراتور اصلی یا میزبان، در قالب استفاده از رومینگ داخلی مورد بررسی قرار نگرفته است. همچنین در این نظرسنحی به واگذاری شماره به اپراتورهای مجازی اشاره شده اما مساله تعدد سیم‌کارت‌های کاربران مورد توجه قرار نگرفته است. از سوی دیگر، با اتمام دوره فعالیت اپراتور مجازی و نیز عدم تمایل اپراتور مجازی به ادامه همکاری با اپراتور پایه یا توقف فعالیت تا یافتن بازاری مناسب توجه نشده است.»
پیشنهادها
مرکز پژوهشهای مجلس در بخش انتهایی گزارش خود با جمعبندی شرایط کشور و استفاده از تجربیات کشورهای دنیا پیشنهادهایی را در 8 بند مطرح کرده است. از جمله این پیشنهادها میتوان به سرعت دادن در تهیه پروانههای لازم به متقاضیان این بخش توسط رگولاتوری، تدوین قوانین و مقررات دقیق و استاندارد، ورود اپراتورهای تلفن ثابت برای ایجاد رقابت و ماندن در بازار و… اشاره کرد.