سرگذشت پروژه شبکه ملی اطلاعات ایران
طبق گفته کارشناسان فناوری در دوره گذشته 10 میلیارد اعتبار به این پروژه اختصاص یافت اما طرح همچنان برروی کاغذ ماند
سونیتا سراب پور-ایران: «کارت زرد مجلس به وزیر ارتباطات»، تیتر خبری بود که آخرین روزهای فروردین ماه بر خروجی اکثر خبرگزاری‌ها قرار گرفت. از جمله دلایل کشیده شدن پای محمود واعظی به مجلس بلاتکلیفی پروژه شبکه ملی اطلاعات بود. برخی نمایندگان مجلس با انتقاد از کارکرد وزارت ارتباطات در خصوص انجام طرح شبکه ملی اطلاعات ادعا کرده بودند که این طرح تنها پنج درصد پیشرفت داشته است. هرچند وزیر ارتباطات پاسخ این انتقادها را داد اما این پاسخ‌ها به قانع شدن این نمایندگان منجر نشد و یازدهمین کارت زرد مجلس به وزیران دولت روحانی، به نام وی ثبت شد. دراین میان خبرها حکایت از ادامه جلسات وزیر ارتباطات با مجلسیان دارد وی روز سه‌شنبه هفته جاری نیز در جلسه‌ای با کمیسیون صنایع مجلس به بررسی برخی مشکلات از جمله شبکه ملی اطلاعات پرداخت. حال این سؤال برای افکار عمومی و کاربران اینترنت مطرح است که واقعیت ماجرای شبکه ملی اطلاعات چیست؟ پیش‌بینی کارشناسان ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور از سرمایه‌گذاری یک هزار و ۵۵۳ میلیارد ریالی برای زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات و مدیریت یکپارچه این شبکه حکایت دارد. اما بسیاری این سؤال را مطرح می‌کنند آیا با چنین بودجه‌ای می‌توان انتظار داشت این شبکه همانند مدل‌های خارجی شروع به کار کند؟ آیا اساساً چنین طرحی نیاز به این سرمایه‌گذاری دارد؟ در گزارش زیر به دنبال پاسخی برای این سؤال‌ها هستیم.
سرگذشت پرفراز و فرود شبکه ملی اطلاعات
در حالی این روزها شبکه ملی اطلاعات و پیشرو نبودن آن مورد توجه مجلسیان قرار گرفته که کلید راه‌اندازی این شبکه را دولت‌های گذشته زده‌اند. زمزمه‌های راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات که ابتدا به نام اینترنت ملی مشهور بود، در زمستان سال 85 شنیده شد. این طرح همزمان با بحث بودجه سال 86 در مجلس کلید خورد و در نهایت نیز کمیسیون صنایع ومعادن، بودجه‌ای 10 میلیارد تومانی برای اینترنت ملی کشور درنظرگرفت. البته بعد از بررسی‌های کمیسیون تلفیق به دلیل مبهم بودن مفهوم اینترنت ملی، این طرح در مجلس به تصویب نرسید. اما این به معنی بسته شدن پرونده شبکه ملی اطلاعات نبود، چرا که درست چند ماه بعد، یعنی در خرداد سال 86 هیأت وزیران دولت نهم، برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری این شبکه را طی سال‌های 86 تا88 تصویب کرد. براساس این برنامه، به شرکت مخابرات ایران به همراه شرکت‌های مخابراتی وابسته و شرکت‌های مخابراتی استانی تکلیف شد که درطول سال‌های 86 تا 87 تا مبلغ 5660 میلیارد ریال، ازمنابع داخلی خود را برای ایجاد شبکه ملی اینترنت سرمایه‌گذاری کنند.
در ادامه این تصمیم، در مرداد ماه سال 86 شورای اقتصاد با درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در آن زمان، درخصوص سرمایه‌گذاری در طرح شبکه ملی اینترنت، به مبلغ 350میلیارد تومان موافقت کرد. همچنین در قانون برنامه پنجم توسعه، اینترنت ملی به عنوان یکی از زیرساخت‌ها و شاخص‌های توسعه فناورانه و تکنولوژیک در کشور مطرح شد. طبق ماده دهم قانون برنامه پنجم توسعه، تقویت رسانه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی ملی و همسو، به منظور مقابله با رسانه‌های معارض خارجی، تهاجم فرهنگی و جرایم و ناهنجاری‌های رسانه‌ای به عنوان تکلیف برعهده دولت گذارده شده است. همچنین در ماده 46 این برنامه، دولت و در رأس آن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف شده است تا شبکه ملی اطلاعات را ایجاد کند و توسعه دهد. این شبکه اطلاعاتی باید امن و پایدار، متناسب با موازین شرعی باشد و پهنای باندی در حد استانداردهای جهانی داشته باشد تا در پرتوی آن در پایان برنامه ایران در رتبه دوم منطقه قرار گیرد. برنامه پنجم توسعه کلیتی از ایده اینترنت ملی را مطرح می‌کند و تهیه آیین‌نامه اجرایی و مشخصه‌های عملیاتی آن را برعهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گذارد.
براساس برنامه پنجم توسعه، این شبکه باید تا پایان این برنامه و در سه فاز اصلی اجرا شود. . فاز اول این شبکه شامل تفکیک شبکه‌های اینترنت و اینترانت است. فاز دوم تمامی میزبانی‌های سایت‌های اینترنتی را به داخل کشور منتقل می‌کند که باید تا پایان سال 92 به اتمام می‌رسید و در نهایت در فاز سوم و پایانی، مدیریت بومی شبکه اینترنت در داخل کشور شکل می‌گیرد. تا پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم اظهارات گوناگونی در خصوص زمان راه‌اندازی و وضعیت شبکه ملی اطلاعات شنیده شد که هیچ‌کدام از این شنیده‌ها به واقعیت تبدیل نشد با روی کار آمدن محمود واعظی به عنوان وزیر دولت یازدهم مسئولان وزارت ارتباطات در سال 92 با اعلام اینکه این شبکه معماری خاصی ندارد اعلام کردند در تلاش برای ارائه یک معماری مفهومی در خصوص شبکه ملی اطلاعات هستند. مدل مفهومی که از زمان مطرح شدن آن تاکنون مناقشه‌ای بین وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی تبدیل شده است. در حالی که محمود واعظی در گفت‌و‌گوهای مختلف خود خبر از تهیه مدل مفهومی و ارائه گزارش‌هایی برای تصمیم‌گیری در خصوص شبکه ملی اطلاعات به این شورا می‌دهد دبیر شورای عالی فضای مجازی در گفت‌و‌گویی در آخرین روزهای سال 93 اعلام کرد که گزارش وزارت ارتباطات در خصوص این شبکه در حد پاورپوینت و بسیار کلی بوده و نمی‌توان در خصوص آن قضاوت کرد.
بخش خصوصی وارد شود
در یک سال و چند ماه گذشته وزارت ارتباطات برای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات از دوطرف یعنی مجلس و شورای عالی فضای مجازی مورد انتقاد قرار گرفته است. انتقاد از عملکرد وزارت ICT در خصوص راه‌اندازی این شبکه آنقدر افزایش پیدا کرد تا در نهایت واعظی در پاسخ به این انتقادها در مجلس اعلام کرد که بحث شبکه ملی اطلاعات از سال‌ها پیش مطرح شده و سؤال من این است که در این مدت چرا هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. چرایی به نتیجه نرسیدن شبکه ملی اطلاعات بعد از سال‌ها سؤالی است که از طرف کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات نیز مطرح میشود. عباس صالحی، کارشناس حوزه مخابرات در گفت‌و‌گو با «ایران» و در پاسخ به چرایی به نتیجه نرسیدن این طرح، می‌گوید: «اصطلاح شبکه ملی اطلاعات مربوط به دهه 80 میلادی است و با این همه تأخیر که ما روی این طرح کار کرده‌ایم هنوز نتوانسته‌ایم آن را در کشورمان راه‌اندازی کنیم. دلیل این تأخیر هم این است که همه کارهای این طرح را دولت می‌خواهد انجام دهد.»
به باور وی، کشور نیاز به شبکه ملی اطلاعات دارد اما این شبکه باید با مشارکت بخش خصوصی راه‌اندازی شود. چرا که در کشورهای مختلف دنیا نیز چنین طرحی با حمایت دولت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به نتیجه رسیده است.
صالحی تنها پیشنهاد به نتیجه رسیدن طرح شبکه ملی اطلاعات را به مشارکت بخش خصوصی و ایجاد شبکه براساس IP ارتباط می‌دهد. به گفته وی در حال حاضر شبکه ملی اطلاعات بر پایه شبکه MPLS پایه‌ریزی شده است، تکنولوژی منسوخ شده‌ای که تنها هزینه‌های این طرح را بالا می‌برد. در همین زمینه علی توسلی، فعال حوزه اینترنتی نیز در گفت‌و‌گو با «ایران»، با اعلام اینکه هنوز و بعد از سال‌ها، کارکرد شبکه ملی اطلاعات مشخص نیست می‌گوید: «شبکه ملی اطلاعات از همان اول با مفهومی اشتباه وارد کشور شد. افرادی زمانی در این فکر بودند که شبکه اینترنتی جدا از شبکه اینترنت جهانی در کشور راه بیندازند، اما بعدها و با صرف هزینه بالا متوجه شدند چنین کاری امکان پذیر نیست و باید در کشور اینترانت داخلی داشته باشیم.» وی در ادامه می‌‌افزاید: «برای استفاده از اینترانت داخلی نیز نیاز به محتوا است که همان‌طور که می‌دانید در فضای وب کشور محتوای فارسی قابل توجهی وجود ندارد. هرچند که وزارت ارتباطات طی برنامه‌هایی ویژه در حال افزایش میزان محتوای فارسی فضای مجازی است.
به باور این کارشناس هنوز و بعد از گذشت سال‌ها شبکه ملی اطلاعات به صورت منطقی تعریف نشده است و همه با یک تعریف کلی روبه رو هستیم. توسلی نیز معتقد است به نتیجه رسیدن شبکه ملی اطلاعات نیاز به دخالت بخش‌خصوصی دارد. چرا که این بخش با سرمایه‌گذاری و تولید محتوا روی این شبکه می‌تواند جای خالی نمایندگان شرکت‌های خارجی سرویس‌دهنده اینترنتی نظیر گوگل، فیس‌بوک و… را در کشور پر کند. به هرحال بعد از گذشت سال‌ها از زمان مطرح شدن بحث شبکه ملی اطلاعات و صرف بودجه‌های هنگفت اینک مسئولیت پیشبرد و اصلاح و به روزرسانی این طرح بردوش دولت یازدهم افتاده است.