آمار رسمی از کاهش پیامک اپراتورها/ چند سناریو برای قانونمند شدن پیام‌رسان‌های رایگان موبایلی
نخستین نشانه‌های پیش‌بینی جهانی کاهش 20 درصدی درآمد پیامک، در ایران نمودار شده؛ در یک بازه زمانی یکسان در اپراتور اول تعداد پیامک‌ها از 11.5 میلیون به 10 میلیون و در اپراتور دوم از 16 میلیون به 8.5 میلیون کاهش یافت؛ کاهش درآمد پیامک مسئولان را به فکر قانونمند کردن پیام‌رسان‌ها انداخته است.
در سال 93 استفاده از پیام‌رسان‌های موبایلی (OTTها) و اینترنت همراه رشد قابل توجهی بین مشترکان تلفن همراه ایران داشت.
به ویژه اینکه ارائه خدمات نسل 3 توسط دو اپراتور غالب موبایل، استفاده از خدمات اینترنت همراه را تسهیل کرد و تغییر عادت‌های استفاده از داده همراه از جمله رواج پیام‌رسان‌های موبایلی، فقط در یک مورد رشد هزار برابری مصرف دیتا مشترکان اپراتور اول موبایل در طول یک سال را رقم زد.
امروزه بحث OTTها یک موضوع جهانی است؛ مرکز تحقیقاتی Strategy Analytics در گزارشی اعلام کرده: به دنبال افزایش رقابت اپراتورهای تلفن‌همراه برای عرضه خدمات پیام‌رسان با شرکت‌های عرضه‌کننده سرویس‌های اینترنتی رایگان پیامکی از جمله WhatsApp، Line Messenger و WeChat درآمد اپراتورهای جهانی از سرویس پیام‌های متنی و چند رسانه‌ای تا سال 2017 میلادی 20 درصد کاهش می‌یابد. اگرچه پیامک و پیام OTT دو سرویس متفاوت هستند؛ اما تجربه‌های عینی نشان می‌دهد استقبال کاربران موبایل از این سرویس تاثیر به‌سزایی بر ترافیک سرویس پیام کوتاه و درآمدزایی اپراتورها در کشورهایی از جمله اسپانیا، هلند و کره‌جنوبی داشته است.
اما سوی دیگر احساس خوشایند پیام‌رسان‌های رایگان برای مشترکان، نگرانی بابت توسعه زیرساخت‌های کشوری است؛ زیرا اپراتورها سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی را انجام می‌دهند و شرکت‌هایی مانند OTTها بدون سرمایه‌گذاری سنگین بر بستر فراهم کرده اپراتورها کسب و کارهای بزرگ ایجاد می‌کنند؛ از این رو دلسردی اپراتورها از سرمایه‌گذاری و مشکل در روند توسعه به عنوان یک نگرانی مطرح است.
*آغاز کاهش سهم پیامک در مقابل پیام‌رسان‌های رایگان در ایران
در حالی که اقبال روزافزون پیام‌رسان‌های موبایلی بین کاربران ایرانی به شدت قابل لمس و اثرات آن قابل پیش‌بینی بود، نخستین نتیجه رسمی در فروردین‌ماه 94 بروز پیدا کرد. در حالی که هر ساله در ایام نوروز میزان مبادله پیامک‌های نوروزی نسبت به سال گذشته افزایش می‌یافت، برای نخستین بار حجم پیامک‌ها در نوروز 94 با کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبه‌رو شد؛ تا پیش‌بینی موسسات تحقیقاتی درباره آینده بازار پیامک و OTTها در ایران نیز محقق شود.
به این ترتیب طی 14 روز اول سال 94 مجموع پیامک‌های مبادله شده توسط 3 اپراتور سیار 18 میلیارد و 962 میلیون و 750 هزار پیامک بود؛ در حالی که سال گذشته این 3 اپراتور با تعداد مشترکان کمتر 28 میلیارد پیامک مبادله کرده بودند. همچنین آمار پیامک‌های رد و بدل شده در 13 روز تعطیلات نوروز 93، نسبت به 13 روز تعطیلات نوروز 92 حدود 65 درصد افزایش یافته بود.
طبق اعلام اپراتورها، در نوروز 94، همراه اول 10 میلیارد، ایرانسل 8.5 میلیارد و رایتل 500 میلیون پیامک ارسال کرده‌اند.
در تعطیلات نوروز 93 مشترکان همراه اول 11.5 میلیارد و مشترکان ایرانسل 16 میلیارد پیامک ارسال کرده بودند. آمار مشترکان رایتل نیز قابل توجه نبود.
در این میان کاهش قابل توجه آمار پیامک‌های انبوه بر بستر اپراتور دوم تامل برانگیز است.
وزیر ارتباطات با پذیرش این کاهش آمار، اظهارداشت: سهم پیامک‌ها برای 3 اپراتور نسبت به سال گذشته چندان تفاوتی نداشته است؛ سهم پیامک‌های انبوه تغییر کرده و همچنین سهم قابل توجهی از پیام‌ها نیز روی شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی مبادله شده است.
*کاهش 7 درصدی پیامک‌های نوروزی همراه اول/ پیامک ایرانسلی‌ها نصف شد
مدیرعامل همراه اول درباره تاثیر پیام‌رسان‌ها بر درآمد اپراتورهای موبایل، می‌گوید: کم شدن میزان ارسال پیامک نوروزی در شبکه ما حدود 6 تا 7 درصد بود اما اپراتور رقیب تا 50 درصد کاهش در پیامک انبوه داشته است.
وی افزود: وقتی شبکه های اجتماعی به صورت رایگان و آزادانه سرویس ارائه می کنند، طبیعی است که برخی از مشترکان ما به این خدمات روی آورند؛ این امر در اروپا از دو سال قبل شروع شده و آنها نیز سالاانه با کاهش 20 درصدی ارسال پیامک روبرو هستند. اما در کشورهای دیگر این آزادی عمل برای پیام‌رسان‌های رایگان وجود ندارد تا آنجا که حتی بتوانند پیامک انبوه ارسال کنند.
مدیرعامل ایرانسل نیز می‌گوید: سیاست دولت برای کاهش یا تثبیت تعرفه‌های بخش موبایل از یک سو و ظهور OTTها از سوی دیگر، کاهش قابل ملاحظه درآمد اپراتور از محل مکالمه یا پیامک را رقم زده است.
وی تأکید کرد: از این‌رو باید آرام آرام فکری به حال عدم وصول درآمدها و کاهش مدت زمان برگشت سرمایه شود.
*راهی که پیام‌رسان‌ها در ایران رفتند؛ از مسدودسازی تا اختلال
اما اقبال تدریجی پیام‌رسان‌های موبایل، فراز و نشیب‌هایی متعددی را نیز پشت سرگذاشته است؛ پس از یک دوره مسدود سازی پیام‌رسان رایج وی‌چت که در نتیجه کاربران راه شبکه های دیگر را در پیش‌گرفتند، در برهه‌ای از زمان نیز دسترسی به این نرم‌افزارها با محدودیت‌های غیرمسئولانه روبه‌رو بود.
در حالیکه وزیر ارتباطات بارها تاکید می‌کرد: اگرچه استفاده از این شبکه‌ها از نظر اقتصادی و درآمدی به ضرر وزارت ارتباطات و دولت است، اما دولت بنا ندارد، به دلایل مالی شبکه‌هایی که مردم از آنها استفاده مناسب می‌کنند، را فیلتر کند؛ اما در برهه‌ای از زمان، امکان ارتباط اولیه با برخی از این برنامه‌ها از جمله وایبر، لاین و واتس‌آپ و ثبت‌نام در آنها مسدود بود.
به این ترتیب در حالی که یک اپراتور تلفن همراه امکان استفاده از برخی نرم‌افزارها را برای مشترکان خود فراهم کرده بود، اما اپراتور دیگری به صورت سلیقه‌ای از فراهم کردن این امکان خودداری می‌کرد و پیامک حاوی کد فعال‌سازی به دست مشترک نمی‌رسید.
در نهایت مشترکان ناچار بودند برای فعال‌سازی برنامه‌ها از روش‌هایی مانند استفاده از وای فای یا تغییر سیمکارت استفاده کنند تا پیامک فعال‌سازی به دست‌شان برسد یا از طریق تماس صوتی کد فعال سازی را دریافت کنند. علیرغم وجود شواهد بسیاری که بر وجود این اختلال را صحه می‌گذاشت، اما همواره از سوی وزارت ارتباطات و اپراتورهای تلفن‌همراه رد شد. هم‌اکنون نیز اختلا‌ل‌های تایید نشده متفاوتی در دسترسی به برخی پیام‌رسان‌ها وجود دارد.
*دولت درصدد مقررات‌گذاری برای پیام‌رسان‌ها
توسعه پیام‌رسان‌ها همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، خیلی زود توجه قانون‌گذاران را به خود جلب کرد.
همچنان که صادق عباسی معاون رگولاتوری تدوین مقررات حاکم بر خدمات دهندگان OTT (پیام رسان‌ها) را به یکی از مقررات مهمی دانست که حتما باید در سال 94 تعیین تکلیف شوند.
همچنین علی اصغر عمیدیان معاون وزیر ارتباطات درباره رقابت اپراتورهای موبایل با سرویس‌دهندگان OTT تصریح می‌کند: دولت برای سرمایه‌گذاری اپراتورها و صنعت ارتباطات کشور اهمیت زیادی قایل است.
وی تصریح کرد: باید راهی برای به حداقل رسیدن آسیب‌پذیری OTT ها پیدا شود. باید مقررات گذاری به نحوی باشد که OTT های داخلی نسبت به نمونه‌های خارجی ارجحیت داشته باشند در این باره رگولاتوری از سال گذشته مشاوری انتخاب کرده و مطالعات اقتصادی مربوطه را انجام داده است که در نهایت این پروژه به جمع‌بندی رسیده است.
*همراه اول: دولت متضرر اصلی فعالیت بی‌ضابطه OTTها/ ایرانسل: نگران لو رفتن اطلاعات مشترکانمان هستیم
مدیرعامل همراه اول دراین باره معتقد است: باید عدالتی در بازار اپراتورها و OTT ها برقرار و فضایی ایجاد شود که به نفع اپراتورها و OTTها باشد. صدوقی می‌گوید: بسته به سیاست وزارت ارتباطات، برای رگولاتوری این امکان وجود دارد که اپراتورها نرخ دیتاهای متفاوتی را برای محصولات تولید داخل یا محصولات خارجی (در حوزه OTTها) اعمال کنند.
وی ادامه داد: در صورت ضرر اپراتورها از محل فعالیت بی‌ضابطه OTTها، وزارت ارتباطات بیش از اپراتورها ضرر می‌کنند. در قانون بودجه 94، رگولاتوری باید 5 هزار میلیارد تومان به خزانه واریز کند و این رقم از محل درآمد اپراتورها است. بنابراین اگر درآمد اپراتورها کاهش یابد تامین این درآمد نیز دچار مشکل خواهد شد.
وی اضافه کرد: دولت مطمئنا به کاهش درآمد خود عکس العمل نشان می دهد و در این باره تصمیماتی می گیرد که ما از آنها بی خبریم.
علیرضا قلمبر دزفولی مدیرعامل ایرانسل نیز در رابطه با این موضوع تاکید می‌کند: وزارت ارتباطات و رگولاتوری باید درباره نحوه فعالیت و قوانین حاکم بر OTT ها تصمیم گیری کنند و راهکاری برای فعالیت آنها در نظر بگیرند. برخی از این اپلیکیشن ها در کشور ما به صورت آزاد فعالیت دارند که در برخی از کشورها مسدود یا محدود هستند. البته کاهش ارسال پیامک تنها پیامد OTT ها نیست و بیشترین نگرانی ما، لو رفتن اطلاعات شخصی و محرمانه مشترکانمان است. زیرا سرورهای اکثر این برنامه ها که در ایران فعالیت دارند و کاربران در آن فعالند، خارج از کشور است.
*تغییر رویه پیام‌رسان‌ها در نیمه دوم سال
اظهارات دولتی معان وزیر ارتباطات و برنامه‌های سازمان تنظیم مقررات، نشان می‌دهد موضوع پیام‌رسان‌ها علاوه بر اپراتورها برای دولت نیز قابل توجه است. پیشنهاد مدیرعامل همراه اول درباره امکان اعمال نرخ متفاوت دیتا برای پیام‌رسان‌های رایگان داخلی و خارجی شاید یکی از چند راه‌حلی باشد که هنوز نهایی نشده‌اند.
پیگیری‌های خبرنگار فارس درباره مراحل پیشرفت فاز مطالعاتی دراین باره نیز حاکی از به نتیجه رسیدن این موضوع شاید در نیمه دوم سال 94 است. از سوی دیگر احتمال کاهش درآمد وزارت ارتباطات که در سال 94 موظف به تامین 5 هزار میلیارد تومان برای خزانه کشور است، احتمال توجه به این موضوع را افزایش می‌دهد. همچنان که تنگنای درآمدی دولت توانست در مدت کوتاهی موضوع چندین ساله سیم‌کارت‌های بی‌هویت را حل کند؛ زیرا این اواخر قاچاق مکالمه به درآمدهای رسمی دولت خدشه وارد کرده بود. به گفته معاون رگولاتوری، یکی از نتایج جهانی به دست آمده در این رابطه، لزوم مقررات‌گذاری برای OTT ها از سوی دیگر و تسهیل قوانین اپراتورها از سوی دیگر است.
همچنین موسسات بزرگ تحقیقاتی که پژوهش‌هایی را در سطح دنیا انجام داده‌اند، بر همکاری اپراتورها و پیام‌رسان‌ها تاکید دارند و اعلام کرده‌اند: یکی از گزینه‌های مناسب پیشروی اپراتورها، همکاری با بازیگران بزرگ OTT به جای نادیده گرفتن آنها است. راه دیگر نیز تولید برنامه‌های ارسال پیام توسط خود اپراتورها است که این راه‌کار پیش از این در دستور کار دو اپراتور اول و دوم ایران قرار گرفته بود.
سابقه این راه‌کار، در برنامه Tu Me وجود دارد. شرکت تلفونیکا در سال 2012 برنامه Tu Me را راه‌اندازی کرد و به صورت رایگان به مشترکان تلفونیکا و حتی مشترکان تلفن همراه سایر شبکه‌ها و خارج از بازارهای تلفونیکا ارایه شد و موفق بود.
آنچه قطعی است تغییر حتمی رویه فعلی پیام‌رسان‌ها است؛ زیرا رویه فعلی مسیر خام ورود یک فناوری به کشور است که با گذشت زمان پخته‌تر و دست‌‌خوش تغییر خواهد شد.