آمار رسمی از کاهش پیامک اپراتورها
نخستین نشانههای پیشبینی جهانی کاهش 20 درصدی درآمد پیامک در ایران نمودار شده است. در یک بازه زمانی یکسان در اپراتور اول تعداد پیامکها از 5/ 11 میلیون به 10 میلیون و در اپراتور دوم از 16 میلیون به 5/ 8 میلیون کاهش یافت؛ کاهش درآمد پیامک مسوولان را به فکر قانونمند کردن پیامرسانها انداخته است.
در سال 93 استفاده از پیامرسانهای موبایلی (OTTها) و اینترنت همراه رشد قابل‌توجهی بین مشترکان تلفن همراه ایران داشت. به‌ویژه اینکه ارائه خدمات نسل 3 توسط دو اپراتور غالب موبایل، استفاده از خدمات اینترنت همراه را تسهیل کرد و تغییر عادتهای استفاده از داده همراه از جمله رواج پیامرسانهای موبایلی، فقط در یک مورد رشد هزار برابری مصرف دیتا مشترکان اپراتور اول موبایل در طول یک سال را رقم زد.
امروزه بحث OTTها یک موضوع جهانی است. مرکز تحقیقاتی Strategy Analytics در گزارشی اعلام کرده: به دنبال افزایش رقابت اپراتورهای تلفنهمراه برای عرضه خدمات پیامرسان با شرکت‌های عرضهکننده سرویسهای اینترنتی رایگان پیامکی از جمله WhatsApp، Line Messenger و WeChat درآمد اپراتورهای جهانی از سرویس پیامهای متنی و چند رسانهای تا سال 2017 میلادی 20 درصد کاهش مییابد. اگرچه پیامک و پیام OTT دو سرویس متفاوت هستند؛ اما تجربههای عینی نشان میدهد استقبال کاربران موبایل از این سرویس تاثیر بسزایی بر ترافیک سرویس پیام کوتاه و درآمدزایی اپراتورها در کشورهایی از جمله اسپانیا، هلند و کرهجنوبی داشته است.
اما سوی دیگر احساس خوشایند پیامرسانهای رایگان برای مشترکان، نگرانی بابت توسعه زیرساختهای کشوری است؛ زیرا اپراتورها سرمایهگذاریهای زیرساختی را انجام میدهند و شرکت‌هایی مانند OTT بدون سرمایهگذاری سنگین بر بستر فراهم کرده اپراتورها کسب و کارهای بزرگ ایجاد میکنند؛ از این رو دلسردی اپراتورها از سرمایهگذاری و مشکل در روند توسعه به‌عنوان یک نگرانی مطرح است.
آغاز کاهش سهم پیامک در مقابل پیامرسانهای رایگان در ایران
درحالیکه اقبال روزافزون پیامرسانهای موبایلی بین کاربران ایرانی به شدت قابل لمس و اثرات آن قابل پیشبینی بود، نخستین نتیجه رسمی در فروردینماه 94 بروز پیدا کرد. درحالیکه هر سال در ایام نوروز میزان مبادله پیامکهای نوروزی نسبت به سال گذشته افزایش مییافت، برای نخستین بار حجم پیامکها در نوروز 94 با کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبهرو شد تا پیشبینی موسسات تحقیقاتی درباره آینده بازار پیامک و OTTها در ایران محقق شود. به این ترتیب طی 14 روز اول سال 94 مجموع پیامکهای مبادله شده توسط 3 اپراتور سیار 18 میلیارد و 962 میلیون و 750 هزار پیامک بود؛ درحالیکه سال گذشته این 3 اپراتور با تعداد مشترکان کمتر 28 میلیارد پیامک مبادله کرده بودند. همچنین آمار پیامکهای رد و بدل شده در 13 روز تعطیلات نوروز 93، نسبت به 13 روز تعطیلات نوروز 92 حدود 65 درصد افزایش یافته بود. طبق اعلام اپراتورها، در نوروز 94، همراه اول 10 میلیارد، ایرانسل 5/ 8 میلیارد و رایتل 500 میلیون پیامک ارسال کردهاند.
در تعطیلات نوروز 93 مشترکان همراه اول 5/ 11 میلیارد و مشترکان ایرانسل 16 میلیارد پیامک ارسال کرده بودند. آمار مشترکان رایتل نیز قابل توجه نبود. در این میان کاهش قابل توجه آمار پیامکهای انبوه بر بستر اپراتور دوم تامل برانگیز است. وزیر ارتباطات با پذیرش این کاهش آمار اظهار کرد: سهم پیامکها برای 3 اپراتور نسبت به سال گذشته چندان تفاوتی نداشته است؛ سهم پیامکهای انبوه تغییر کرده و همچنین سهم قابل توجهی از پیامها نیز روی شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی مبادله شده است.
راهی که پیامرسانها در ایران رفتند؛ از مسدودسازی تا اختلال
اما اقبال تدریجی پیامرسانهای موبایل، فراز و نشیبهایی متعددی را نیز پشت سرگذاشته است؛ پس از یک دوره مسدودسازی پیامرسان رایج ویچت که در نتیجه کاربران راه شبکه‌های دیگر را در پیشگرفتند، در برههای از زمان نیز دسترسی به این نرمافزارها با محدودیتهای غیرمسوولانه روبهرو بود.
درحالیکه وزیر ارتباطات بارها تاکید میکرد: اگرچه استفاده از این شبکهها از نظر اقتصادی و درآمدی به ضرر وزارت ارتباطات و دولت است، اما دولت بنا ندارد، به دلایل مالی شبکههایی که مردم از آنها استفاده مناسب میکنند، را فیلتر کند اما در برههای از زمان، امکان ارتباط اولیه با برخی از این برنامهها ازجمله وایبر، لاین و واتسآپ و ثبتنام در آنها مسدود بود.
به این ترتیب درحالیکه یک اپراتور تلفن همراه امکان استفاده از برخی نرمافزارها را برای مشترکان خود فراهم کرده بود، اما اپراتور دیگری به صورت سلیقهای از فراهم کردن این امکان خودداری میکرد و پیامک حاوی کد فعال‌سازی به دست مشترک نمیرسید.
در نهایت مشترکان ناچار بودند برای فعال‌سازی برنامهها از روشهایی مانند استفاده از وای فای یا تغییر سیمکارت استفاده کنند تا پیامک فعال‌سازی به دستشان برسد یا از طریق تماس صوتی کد فعال‌سازی را دریافت کنند. به‌رغم وجود شواهد بسیاری که وجود این اختلال را صحه میگذاشت، اما همواره از سوی وزارت ارتباطات و اپراتورهای تلفنهمراه رد شد. هماکنون نیز اختلالهای تایید نشده متفاوتی در دسترسی به برخی پیامرسانها وجود دارد.
دولت درصدد مقررات‌گذاری برای پیامرسانها
توسعه پیامرسانها همانطور که پیشبینی میشد، خیلی زود توجه قانون‌گذاران را به خود جلب کرد؛ همچنان‌که صادق عباسی معاون رگولاتوری تدوین مقررات حاکم بر خدمات دهندگان OTT (پیام رسانها) را یکی از مقررات مهمی دانست که حتما باید در سال 94 تعیین تکلیف شوند.
همچنین علی‌اصغر عمیدیان، معاون وزیر ارتباطات درباره رقابت اپراتورهای موبایل با سرویسدهندگان OTT تصریح میکند: دولت برای سرمایهگذاری اپراتورها و صنعت ارتباطات کشور اهمیت زیادی قائل است.
وی تصریح کرد: باید راهی برای به حداقل رسیدن آسیبپذیری OTTها پیدا شود. باید مقررات‌گذاری به نحوی باشد که OTTهای داخلی نسبت به نمونههای خارجی ارجحیت داشته باشند، در این باره رگولاتوری از سال گذشته مشاوری انتخاب کرده و مطالعات اقتصادی مربوطه را انجام داده است که در نهایت این پروژه به جمعبندی رسیده است.