معاون بررسی‌های فنی رگولاتوری: افزایش تعرفه تلفن ثابت کارایی ندارد؛ سال‌های ۹۰ و ۹۳ افزایش داشتیم
افزایش تعرفه‌های تلفن ثابت از موضوعاتی است که گاهی وجهی از آن از سوی رسانه‌های مختلف بررسی میشود؛ گاهی این موضوع از منظر اختلاف نظر حاکمیت و نهاد خصوصی پررنگ میشود و گاهی از منظر عامل توسعه یا عدم توسعه زیرساخت‌های ارتباطی.
صادق عباسی شاهکوه -معاون بررسی‌های فنی و صدور پروانه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی- جوانب مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار داده است.
وی در پاسخ به این سوال که مبنای مشروط شدن افزایش تعرفه‌های شرکت مخابرات ایران به ارائه طرح توسعه چیست؟، گفت: اصولاً بحث افزایش تعرفه به دلیل اینکه بخش تلفن ثابت درآمدزایی کافی ندارد و توسعه آن امکانپذیر نیست، مطرح شد. با این فرض وزارت ارتباطات قبول کرد که برنامه توسعه مخابرات ارائه شود تا متناسب با برنامه توسعه، در صورتیکه برای تامین منابع مالی لازم باشد، تعرفه افزایش یابد. به این دلیل بود که افزایش تعرفه به ارائه طرح توسعه منوط شده است.
عباسی شاهکوه در پاسخ به اینکه آیا شرکت مخابرات ایران طرح توسعه خود را ارائه کرده است؟، نیز گفت: براساس مصوبه 184 کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات که در اسفند 92 ابلاغ شد شرکت مخابرات موظف بود تا 31 شهریور 93 همکدسازی را به پایان برساند و برنامه سرمایه‌گذاری و توسعه کمی و کیفی شبکه‌اش را ارائه کند؛ اما تا آن تاریخ برنامه‌ای ارائه نشد و پس از پایان اجرای همکدسازی تلفن ثابت در آذرماه 93، از شرکت مخابرات درخواست شد که این کار را انجام دهد.
*مردم هزینه خدمات خوب را می‌پردازند*
او افزود: در تعاملات با شرکت مخابرات، نسخه اولیه‌ای را در بهمن 93 ارائه کردند که در جلسات حضوری و مکاتبات به دنبال آن بودیم که به صورت روشن و شفاف، جزئیات طرح توسعه ارائه شود و مهم‌تر از آن برای اینکه مطمئن شویم این طرح توسعه اجرا میشود، درخواست کرده بودیم این طرح در مراجع قانونی شرکت مخابرات از جمله هیات مدیره و مجمع عمومی مصوب شود تا پس از آن بتوان به آن استناد و بر آن نظارت کرد. از آنجاییکه هدف اصلی این است که مردم خدمات مناسب‌تری دریافت کنند، باید مطمئن شویم بواسطه طرح، مردم خدمات بهتری دریافت می‌کنند و طبعاً وقتی خدمات بهتری عرضه شود مردم هم آمادگی دارند هزینه آن را بپردازند.
معاون رگولاتوری خاطر نشان کرد: نکته دیگر اینکه براساس روش‌های استاندارد تعیین تعرفه، یکی از پارامترهای موثر، بهبود بهره‌وری شرکت‌هاست. لذا لازم است وضعیت ساختاری و اداره شرکت‌ها نیز بهتر شود و برخی از هزینه‌ها کاهش پیدا کند. یعنی قرار نیست تمام هزینه شرکت‌ها از مردم دریافت شود، به همین دلیل از سوی وزارت ارتباطات از شرکت مخابرات خواسته شد از نظر ساختاری هم بهینه‌سازی انجام دهد و برنامه مربوط به اصلاحات ساختاری هم ارائه شود.
*تغییر رفتار مردم با تعرفه بازی حل نمی‌شود*
عباسی شاهکوه درباره اینکه آیا افزایش تعرفه راهکار منطقی برای جبران کاهش درآمدهاست؟، اذعان کرد: بررسی تحلیل درآمدی در هشت استانی که در نیمه اول 93 در شرکت مخابرات همکد شده بود نشان می‌داد درآمد این شرکت آنقدر که بر اساس مصوبه 184 انتظار می‌رفت، افزایش پیدا نکرده است که دلایل مختلفی داشت. از جمله تغییر حجم ترافیک شبکه ثابت به سمت تلفن همراه -در واقع تغییر فرهنگ مصرف مردم- بود که یکی از دلایل آن تعریف بسته‌های مختلف بر روی تلفن همراه به صورت داخل شبکه‌ای بود و با توجه به اینکه بسیاری از مردم سیم‌کارت‌های همه اپراتورها را دارند، مکالمات از شبکه ثابت به سمت تلفن همراه کاهش پیدا کرد و در واقع بخش عمده‌ای از کاهش درآمد شرکت مخابرات ناشی از این تغییر رفتار مشترکان بود که این موضوع با افزایش تعرفه قابل حل نیست.
وی اضافه کرد: دلیل دیگر امکاناتی است که بر روی شبکه تلفن همراه در دسترس مشترکان است و آنها را به استفاده از آن ترغیب می‌کند که اگر شبکه ثابت با تکنولوژی روز توسعه می‌یافت، بعضی از امکانات روی آن فراهم می‌شد و مشترکان بیشتر به استفاده از آن ترغیب می‌شدند. لذا اعتقاد داریم که افزایش تعرفه راه حل چندان موثری برای جبران کاهش درآمد مخابرات نیست. بهتر است به جای تغییر تعرفه به روش‌های جدید ایجاد درآمد توجه شود و راه‌هائی پیدا شود که ترافیک شبکه کاهش پیدا نکرده و از شبکه به صورت بهینه استفاده شود.
او تصریح کرد: ضمنا باید توجه داشت که قابلیت شبکه ثابت شرکت مخابرات محدود به ارائه سرویس مکالمه به مردم نیست و می‌تواند انواع سرویس‌ها را به دیگر اپراتورها ارائه کند. شاید بهتر باشد شرکت مخابرات بیشتر به کسب درآمد از دیگر اپراتورها تکیه کند. اینها موضوعاتی است که باید بعنوان اصلاح و بهبود ساختار این شرکت اتفاق بیفتد. ضمن آنکه در برخی بخش‌های تعرفه، اصلاً کششی برای افزایش وجود ندارد به عنوان مثال در تعرفه بین استانی که دقیقه‌ای 33 تومان است معتقدیم افزایش آن به نفع مخابرات نیست چرا که همین الان بسته‌هائی در تلفن همراه ارائه میشود که ارزان‌تر از تلفن ثابت بین استانی است و به محض افزایش این تعرفه، کل ترافیک بین استانی به تلفن همراه منتقل و مجدداً باعث کاهش درآمد در بخش تلفن ثابت میشود.
*افزایش تعرفه تلفن ثابت خیلی کارایی ندارد*
معاون سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ابراز کرد: مخابرات شرکت بزرگی است و همه اپراتورهای دیگر به شبکه آن متکی هستند و این یک فرصت درآمدزائی برای مخابرات است که به جای اینکه درآمدش را به بخش تلفن ثابت متکی کند به استفاده از ظرفیت سایر بخش‌ها مانند عمده‌فروشی به سایر اپراتورها متکی کند، در آن بخش‌ها مخابرات درآمد و بازدهی بالاتری خواهد داشت چون در آنجا، این شرکت نسبت به بقیه اپراتورها، مزیت نسبی انحصاری دارد.
وی عنوان کرد: در تلفن ثابت ما به حدی رسیدیم که افزایش تعرفه خیلی کارائی ندارد. البته ادعا نمی‌کنیم که در همه بخش‌ها اینطور است و افزایش تعرفه‌ها در برخی بخش‌ها می‌تواند موثر باشد ولی این راهکار مشکل را بصورت ریشه‌ای حل نمی‌کند و مشکل باید بصورت ریشه‌ای در قالب اصلاح ساختارها و ارائه سرویس‌های جدید ارزش افزوده بر روی شبکه فعلی حل شود، البته برای این کار بایستی شبکه توسعه یافته و بروز شود.
*مخابرات باید از اپراتورها سهم درآمدی بگیرد*
عباسی شاهکوه افزود: این را هم در نظر بگیریم که شرکت مخابرات متشکل است از شبکه تلفن ثابت، تلفن همراه و شبکه ارتباطات داده و در بحث درآمدزایی باید مجموع این حوزه‌ها را در نظر بگیریم. ما نمی‌توانیم از نظر سوددهی یا ضرردهی فقط یک بخش کوچک را در نظر بگیریم. باید مخابرات را از نظر ساختاری در قالب مجموعه منسجم در نظر بگیریم که بخش ثابت از بخش همراه یا انتقال داده مجزا نیست.
او گفت: در حال حاضر نیز شبکه ثابت به شبکه همراه سرویس ارائه می‌کند و دلیلی ندارد که از درآمد بخش همراه سهمی نداشته باشد. اگر شرکت مخابرات سهم بیشتری از درآمد خود را براساس سرویس‌های ارزش افزوده و خدمات انتقال یا نگهداری برای سایر اپراتورها بنا کند، وابستگی خود را به تعرفه و رفتار ترافیکی کاهش می‌دهد و می‌تواند رضایت مشترکان را هم بیشتر کند و برای شرکت بزرگی مثل مخابرات دارایی اصلی مشترکان رضایتمند است.
*همکدسازی هزینه‌بر بود*
وی در پاسخ به این سوال که اشاره کردید شرکت مخابرات ادعا می‌کند که با همکدسازی تعرفه‌ها کاهش پیدا کرده است، این ادعا چقدر درست است که حتی عنوان میشود تمایل بازگشت به تعرفه‌های پیش از همکدسازی وجود دارد؟، گفت: همکدسازی هزینه‌هائی برای اجرا داشت که یکبار انجام شده است. در اسفند سال 90 افزایش تعرفه‌ای برای شرکت مخابرات انجام شده بود که در مصوبه 184 کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات نیز به رسمیت شناخته شد؛ در واقع تعرفه‌های شرکت مخابرات با 14 درصد افزایش از پالس 44.7 ریال به 51.03 ریال تغییر یافت.
او افزود: در همان زمان عنوان شد که در هر استانی که همکدسازی انجام شود 15 درصد دیگر به این تعرفه اضافه شود یعنی تعرفه پالس از 51.03 ریال به 58.71 ریال در استان‌های همکد شده تغییر پیدا کرد که این افزایش 15 درصدی اختصاصاً برای جبران هزینه‌های همکدسازی پیش‌بینی و از اسفند سال 90 اجرائی شد. بنابراین بخشی از هزینه‌های همکدی با افزایش تعرفه در اسفند سال 90 در استان‌های همکد شده جبران شد.
*آبونمان 30 تومانی 760 تومان شد*
عباسی شاهکوه یادآور شد: بخش دیگر هم در زمان تغییر رویکرد تعرفه از پالس به دقیقه و حذف زون‌های بین استانی با افزایش آبونمان جبران شد. توضیح اینکه آبونمان از حدود 30 تومان به متوسط 760 تومان افزایش یافت که بخشی از آن برای جبران حذف حداقل کارکرد 100 پالس و حذف گرد کردن زمان مکالمات (ثانیه‌ای کردن) و بخشی برای جبران هزینه‌های همکدی بود.
معاون بررسی‌های فنی رگولاتوری ابراز کرد: ما در آن مقطع وضعیت درآمدی شرکت مخابرات را قبل از مصوبه 184 (تغییر پالس به دقیقه) و بعد از آن و بعد از همکدی معادل‌سازی کردیم و با توجه به آمار ترافیکی که آن زمان خود شرکت مخابرات ارائه کرد، شرکت مخابرات نباید درآمدی را از دست می‌داد. یعنی با فرض اینکه روش تعرفه را تغییر دادیم، همکدی را هم اجرا کردیم. با آن آمار ترافیکی، درآمد مخابرات نه تنها نباید کاهش پیدا می‌کرد بلکه براساس دستورالعمل Price Cap، حتی افزایش 15 درصدی هم پیش‌بینی شده بود.
باید تاکید کنم که تمام محاسبات بر مبنای آمارهای ترافیکی و درآمدی بود که توسط شرکت مخابرات ارائه شده بود البته متاسفانه به دلیل عدم وجود زیرساخت IT روزآمد در بخش ثابت شرکت مخابرات، کمبود اطلاعات دقیق و بروز مقداری خطا در محاسبات ایجاد می‌کند که ایجاد این زیرساخت یکی از ملزوماتی است که لازم است در طرح توسعه مخابرات دیده شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا در روند این پیش‌بینی‌ها و تغییر تعرفه، شرکت مخابرات ایران نیز مشارکت داشت؟، گفت: ما در تمام مراحل، اطلاعات ترافیکی شبکه را از خود مخابرات گرفتیم. ترکیب ترافیک، توزیع ترافیک بین شبکه‌ها و آمار درآمدی را از مخابرات دریافت کرده و بر آن مبنا محاسبات را انجام دادیم و بصورت مشارکتی البته با کمی اختلاف نظر به جمع‌بندی رسیدیم و حتی در کمیسیون هم نمایندگان مخابرات حضور داشتند و حتی کمیسیون بر اساس نظرشان تغییراتی هم در پیشنهاد اولیه ما داد.
*تعرفه‌های مخابرات سال‌های 90 و 93 افزایش یافت*
عباسی شاهکوه سوال "در صحبت‌هایتان اشاره کردید در سال 90 تغییر تعرفه داشتید در حالیکه شرکت مخابرات اعلام کرده است که در 12 سال گذشته، تعرفه‌های مخابراتی تغییر نکرده است؟" را اینگونه پاسخ گفت: از ابتدای اسفند سال 90 تعرفه‌های مخابرات تغییر کرده است و پالس 44.7 ریال به 51.03 ریال افزایش پیدا کرد.
این افزایش نهایتاً از سوی کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات از همان تاریخ به رسمیت شناخته شد و با مصوبه 184، عملاً از ابتدای اسفند سال 90 این افزایش 15 درصدی تعرفه نسبت به قبل انجام شد و علاوه بر آن از ابتدای سال 93 نیز با تغییر روش تعرفه‌گذاری افزایش درآمد 15 درصدی برای مخابرات دیده شد که البته با تغییر رفتار ترافیکی کاربران این افزایش درآمد، به طور کامل به آن شکلی که پیش‌بینی شده بود، محقق نشد.
دلیل اصلی این است که وضعیت تعرفه‌ها به گونه‌ای شده است که شبکه موبایل با شبکه ثابت در حال رقابت است و اگر شبکه ثابت در طرح‌های توسعه خود خدمات ارزش افزوده‌ای ایجاد نکند که بتواند نسبت به شبکه‌های موبایل مزیت رقابتی ایجاد کند وضعیت از این هم می‌تواند بدتر شود.
وی درباره دلایل تغییر رویکرد تعرفه‌گذاری از پالس به دقیقه هم گفت: به هر حال رویکرد قبلی یک روش قدیمی و بسیار پیچیده بود که باید به روز می‌شد و روش محاسبه پالس در زون‌های مختلف و ساعات مختلف شبانه‌روز، پیچیدگی خاصی داشت که با تغییر رویکرد، ساده‌سازی کردیم و زون‌ها را هم کم کردیم، چون دلیلی نداشت که مناطق دورافتاده هزینه‌های بیشتری را در مقایسه با بقیه بپردازند به هر حال سیاست این بود که در کشور باید تعادلی بین مناطق مختلف وجود داشته باشد.
*اگر زون‌ها را حذف نمی‌کردیم، ترافیک استان‌ها سمت موبایل می‌رفت*
او اضافه کرد: این تغییر رویکرد به نفع مناطق دورافتاده و روستائی و محروم‌تر بود. بر اساس این رویکرد وظیفه ما بود که در درجه اول برای مردم فکر کنیم اما از طرف دیگر منافع اپراتور را هم باید در نظر می‌گرفتیم که این کار را هم کردیم تمام این تغییرات را در بسته‌ای، طوری تنظیم کردیم که در مجموع درآمد مخابرات نه تنها کاهش پیدا نکند که حدود 15 درصد نیز افزایش پیدا کند.
معاون رگولاتوری خاطر نشان کرد: محاسبات بر مبنای آمار آن روز شرکت مخابرات بود اما به هیچ وجه در هیچ زمانی نمی‌توانیم بگوئیم رفتار ترافیکی مردم به همین شکل امروز باقی می‌ماند. دلیل آن هم گسترش شبکه‌های موبایل و ورود اپلیکیشن‌های جدید است و طبیعی است که نتوان رفتار ترافیکی مردم را به طور دقیق پیش‌بینی کرد. اگر در تغییر رویکرد، زون‌ها را حذف نمی‌کردیم، ممکن بود ترافیک استان‌های دورافتاده به سمت موبایل برود چون در جاییکه تعرفه بین شهری آن دقیقه‌ای 90 تومان بود وقتی تعرفه موبایل کمتر از 60 تومان است کسی از تلفن ثابت استفاده نمی‌کند.
*تعرفه، رفتار مشترکان را تغییر می‌دهد*
وی معتقد است گاهی اوقات تعرفه هم رفتار مشترکان را تغییر می‌دهد اگر همان زون‌ها را حفظ می‌کردیم شاید شرایط از این هم بدتر می‌شد.
معاون رگولاتوری افزود: البته بازار حالت دینامیکی دارد و همه رفتار خود را متناسب با بازار تنظیم می‌کنند. به هر حال بازارهای رقیب برای شرکت مخابرات وجود دارد و اگر مخابرات چابکی کافی نداشته باشد نمی‌تواند در مقابل تغییرات سریع رقبا ایستادگی کند. چابکی با تغییر در ساختار اداره شرکت، طراحی بهتر شبکه، بروز کردن عناصر شبکه و ایجاد زیرساخت IT مناسب بوجود می‌آید.
شاهکوه در ارتباط با راهکار پوشش هزینه‌های تلفن ثابت که موجب کاهش درآمد مخابرات شده است نیز عنوان کرد: البته همانطور که می‌دانید معمولا خطوط تلفن غیر اقتصادی در پروژه‌های USO توسط حاکمیت ایجاد میشود که هزینه‌های آنها به اپراتورها تحمیل نمی‌شود. با این حال خطوط تلفنی وجود دارند که کارکرد آنها کم است و ممکن است سودآور نباشند. معمولا در شرکت‌های بزرگی با مقیاس شرکت مخابرات، بصورت کلان برنامه‌ریزی میشود و لزومی ندارد که برای تک تک مشترکان ریزبینی کنیم.
*مخابرات باید روی ایجاد درآمد باثبات از تلفن کار کند*
وی ابراز کرد: باید توجه داشت که یک تلفن با کارکرد پایین هم یک مشترک است و برای یک شرکت سرمایه محسوب میشود و اگر از دیگر اپراتورها به آن تلفن هم زده شود مخابرات می‌تواند از محل هزینه‌های اتصال متقابل درآمد کسب کند. با این حال افزایش آبونمانی که در مصوبه 184 در نظر گرفته شده بود تا حدودی این مشکل را کمتر کرد. موضوع ایجاد درآمد با ثبات برای بخش تلفن ثابت موضوعی است که باید شرکت مخابرات روی آن کار کند و البته اگر اصلاح مقرراتی لازم باشد می‌توانیم با هم روی آن کار کنیم.
او گفت: در پایان تاکید می‌کنم از آنجاییکه رفتار ترافیکی بسیار متغیر است بهتر است برای ایجاد درآمد با ثبات در بخش تلفن ثابت، عمده درآمد مخابرات به مولفه‌های با ثبات‌تر متکی باشد. البته شرکت مخابرات با توجه به پروانه خود که سبد کاملی از سرویس‌ها را دارد می‌تواند با ترکیب سرویس‌های خود و ایجاد خدمات جدید، در صورت رعایت اصول رقابت سالم، درآمدهای پایداری را ایجاد کند.