۱۳ سال با WSIS از زبان دکتر شکرخواه / شاید پهنای باند شاخص حقوق بشر شود
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی درباره جمع‌بندی نهایی نتایج اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS) طی سیزده سال گذشته، گفت: مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر ۲۰۱۵ طی یک نشست دو روزه در نیویورک، اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی را تحت عنوانWSIS+۱۰ بررسی می‌کند.
دکتر یونس شکرخواه در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در نشست تخصصی «مسیر جهانی جامعه اطلاعاتی»، در تشریح اهداف بررسی نتایج اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اظهار داشت: تعیین تکلیف چگونگی اداره اینترنت، ترسیم نقش تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان در توسعه، حقوق بشر آنلاین و … از اهداف نشست دسامبر 2015 مجمع عمومی سازمان ملل است.
عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: آنچه در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب میشود، آینده همه ما است و نهایی شده سندهایی است که طی سیزده سال گذشته برای کلمه به کلمه‌اش جنگیدیم. همراه با آنچه که در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب میشود، قواعد جدیدی در دنیا شکل می‌گیرد؛ مانند اینکه ممکن است «پهنای باند» شاخص حقوق بشر شود.
دکتر شکرخواه، نگاه آکادمیک و استراتژیک پژوهشگران حوزه‌های جامعه‌شناسی، ارتباطات و مطالعات فرهنگی به تعیین نسبت این رشته‌ها با فناوری اطلاعات را نشانه ریشه‌دار شدن موضوع جامعه اطلاعاتی در کشور دانست و در ارائه گزارش روند و نتایج نشست‌های WSIS از 2003 تا 2015 ، گفت: این روند از 10 تا 12 دسامبر 2003 در ژنو کلید خورد که محصول آن در قالب دو سند قابل دسته‌بندی است؛ یکی «اعلامیه اصول، ایجاد و ساخت جامعه اطلاعاتی ؛ چالش جهانی هزاره جدید» بود که تحت عنوان سند بینش شناخته میشود و دیگری «سند طرح اقدام» که یازده خط عمل هم در آن جای دارد که به عنوان سند مأموریت نامیده میشود.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، در یادآوری موقعیت هیأت ایرانی در جهت‌دهی به تصمیمات اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی در ژنو (2003)، از قید «دست بالا» برای سطح نقش‌آفرینی و تصمیم‌سازی هیأت ایرانی در این اجلاس استفاده کرد و گفت: در اجلاس 2003 جمعی از کارشناسان زبده ایرانی توانستند 11 خط عمل را به طرح اقدام اضافه کنند که به دنبال آن آمریکا این کار را کار کمونیست‌ها دانست. در نهایت نیز در شب پایانی اولین اجلاس WSIS در ژنو، اتحادیه اروپا یکباره کنار کشید.
شکرخواه، در ارائه تصویری از فضای فلور و وردینگ‌ها در اجلاس‌های جهانی برای جامعه اطلاعاتی، چنین گفت: «جنگ است؛ بدون توپ و گلوله؛ پشت ادکلن و کراوات. کشورها با یکدیگر لابی‌گری می‌کنند وهر کسی می‌خواهد سیاست ملی خود را به دنیا تحمیل کند».
وی در ادامه تشریح روند نشست‌های WSIS پس از 2003 ، به یادآوری برگزاری اجلاس دوم در 16 تا 18 نوامبر 2005 در تونس پرداخت و به تدوین سند تعهد تونس با 40 ماده، سند دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی با 122 ماده و باقی ماندن 11 خط عمل در دستور کار کشورها اشاره کرد و گفت: سه موضوعی که در دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی قرار گرفت شامل مکانیزم‌های مالی برای مواجهه با چالش‌های ICT در توسعه (بندهای 3 تا 28)، حاکمیت اینترنت (بندهای 29 تا 82) و اجرا و تعقیب (بندهای 83 تا 122) بود.
شکرخواه با یادآوری اینکه حاکمیت اینترنت در حال حاضر در دست آیکان است، خاطرنشان کرد: آیکان یک نهاد خصوصی در کالیفرنیا است که حاکمیت اینترنت را در دست دارد. وقتی بحث حق کشورها در حوزه حاکمیت اینترنت پیش آمد، آمریکا به اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که آیکان به منزله خط قرمز برایشان است و اینجا بود که کل اتحادیه اروپا یکباره از بحث حق حاکمیت کشورها بر اینترنت کنار کشیدند. او در این بخش به نقش تازه آیانا برای تغییر وضعیت آیکان پرداخت.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در بخش دیگر سخنانش به برشماری 11 خط عمل جامعه اطلاعاتی پرداخت که در ادامه آمده است:
نقش مسئولان دولتی عمومی و تمامی ذینفعان در تصویب تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان برای توسعه
زیرساخت اطلاعات و ارتباطات
دسترسی به اطلاعات و دانش
ظرفیت‌سازی
ایجاد اعتماد و امنیت در بکارگیری تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان
فعال‌سازی محیط
کاربردهای تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان
تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبان و محتوای محلی
رسانه‌ها
جوانب اخلاقی جامعه اطلاعاتی
همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی
دکتر شکرخواه از خطوط دسترسی به اطلاعات و دانش، آموزش الکترونیکی، تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبان و محتوای محلی، رسانه‌ها و جوانب اخلاقی جامعه اطلاعاتی به عنوان 5 خط از یازده خطوط عمل جامعه اطلاعاتی نام برد که برای کلیه کشورها حائز اهمیت است.
به گفته وی، دفاع از توسعه پایدار، حمایت از حقوق آنلاین و آفلاین وایجاد فرصت‌های برابر برای مردان و زنان در رسانه از جمله موارد مورد تأکید در خط عمل مربوط به رسانه‌ها است.
عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران همچنین از بخش خصوصی، نهادهای مدنی و دولت ها به عنوان سه ذی‌نفع در اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی نام برد که دارای حقوق برابر برای فلور گرفتن و شرکت در وردینگ‌ها هستند.
نهاد وابسته به اکوسوک که هدف آن رسیدگی به مسائل مربوط به علم و فناوری و کاربردهای آن در توسعه، بهبود درک سیاست‌های مربوط به علم و فناوری به خصوص در رابطه با کشورهای در حال توسعه و فرموله کردن توصیه‌های مربوط به موضوعات علم و فناوری در سازمان ملل است.
اکوسوک جولای 2006 قطعنامه پیگیری اجلاس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی را تصویب کرد و مرور و پیگیری آن را به CSTD سپرد. در این رابطه کمیسیون باید:
وی سپس به نقش کمیسیون علم و فناوری برای توسعه (CSTD) پرداخت و گفت این کمیسیون پیشرفت خطوط عمل و تعهدات WSIS در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی را ارزیابی و مرور می‌کرد.
موانع و اقدامات لازم برای غلبه بر موانع و اجرای بهتر نتایج WSIS را مشخص می‌کرد و دیالوگ و همکاری با سایر نهادهای سازمان ملل، برای نیل به اهداف WSIS را دنبال می‌کرد.
با دولت‌ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی، سازمان ملل و سایر سازمان های بین المللی طبق مسئولیت‌ها و نقش‌های مختلف همکاری می‌کرد که این موارد همه دنبال و اجرا شد
شکرخواه در همین حال به نقش گروه سازمان ملل درباره جامعه اطلاعاتی (UNGIS) اشاره کرد و گفت گروه سازمان‌ملل درباره جامعه‌اطلاعاتی در آوریل 2006 توسط هیات اجرائی کل سازمان ملل (CEB) مورد تصویب قرار گرفت. این گروه به این دلیل شکل گرفت تا همه مسائل مرتبط با تعقیب اهداف دو WSIS را دنبال کند. این گروه ماموریت داشت با فراخواندن اعضای هیات اجرائی کل سازمان ملل، به ارتقای برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های مربوط به جامعه اطلاعاتی بپردازد و راهبر سازمان‌ملل در زمینه موضوع جامعه اطلاعاتی باشد.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی سپس به پدیده ویژه وسیس به نام ذینفعان (Multi-stakeholderism) اشاره کرد و افزود بخش خصوصی و جامعه مدنی در روند وسیس در کنار دولت‌ها قرار گرفتند. این دوبخش ظاهرا در کنار دولت‌ها قرار گرفته و بهstakeholder تبدیل شده‌اند؛ اما آیا اساسا می‌توان بین آنها همگرائی ایجاد کرد.؟ مضمون این همگرائی چیست؟
وی گفت: به نظر می‌رسد یکی از دشواری‌های سال‌های فراسوی سال 2015 هم ترسیم مرزبندهای دقیق بین این سه جریان باشد. چنین وظیفه‌ای به خصوص بر دوش نهادهای آموزشی، رسانه‌ای و مدنی بیشتر سنگینی می‌کند. بخش دولتی اقتدار می‌خواهد، بخش خصوصی سود می‌خواهد و بخش مدنی استقلال.
شکرخواه سپس روندهای اصلی وسیس را تا وسیس+10 به این شکل برشمرد:
اول: وسیس
دوم: نتایج وسیس مشتمل بر جامعه مردم محور،فراگیر و توسعه‌گرا، اهداف وسیس (رفع شکاف دیجیتال)، خطوط عمل، مکانیزم‌های مالی برای مواجهه با چالش‌هایICT در توسعه حاکمیت اینترنت، نظام مبتنی برذینفعان
سوم: فعالیت‌های تعقیبی آژانس‌های سازمان ملل مثل یونسکو، کمیسیون علم و فناوری برای توسعه، گروه سازمان‌ملل درباره جامعه‌اطلاعاتی و همچنین فعالیت‌های تعقیبی ذینفعان
چهارم: تکنولوژی‌های ارتباطی در خدمت توسعه (ICT4D) و تکیه بر اهداف توسعه هزاره
پنجم: جامعه اطلاعاتی و حقوق بشر مشتمل بر تاکید بلوک غرب بر ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب 10 دسامبر 1948): "هر فردی حق آزادی عقیده و بیان دارد و این حق مستلزم آن است که کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی نداشته باشد و در کسب و دریافت و انتشار اطلاعات و افکار ، به تمام وسایل ممکن بیان و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد."
و تاکید کشورهای رو به توسعه بر ماده 19 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) (1966):
1. هیچ کس را نمی‌توان به مناسبت عقایدش مورد مزاحمت و اخافه قرار داد.
2. هر کس حق آزادی بیان دارد. این حق شامل آزادی تفحص و تحصیل و اشاعه اطلاعات و افکار از هر قبیل بدون توجه به سرحدات خواه شفاهاً یا به صورت نوشته یا چاپ یا به صورت هنری یا بهر وسیله دیگر بانتخاب خود می‌باشد.
3. اعمال حقوق مذکور در بند 2 این ماده مستلزم حقوق و مسئولیت های خاص است و لذا ممکن است تابع محدودیتهای معینی بشود که در قانون تصریح شده و برای امور ذیل ضرورت داشته باشد:
الف ـ احترام حقوق با حیثیت دیگران.
ب ـ حفظ امنیت ملی یا نظم عمومی یا سلامت یا اخلاق عمومی.
ششم: فروم‌های وسیس که این فروم‌ها از سال 2006 آغاز شد و تا 2013 ادامه یافت و به این ترتیب هشت فروم برگزار شد و پس از سال 2013 فروم‌ها در شکل گسترش یافته‌تری تحت عنوان وسیس پلاس تن (WSIS+10) تعقیب شد.
هفتم: روش‌شناسی و نهادها که از قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل (UNGA resolution 68/302) آغاز شد و آن رویدادهای شش مرحله‌ای سطح بالای وسیس+10برای مرور اجرای مصوبات وسیس پس ازتونس بود.
مرحله اول روزهای جولای 2013 به آغاز روند مشورت‌های باز اختصاص داشت.
مرحله دوم روزهای 7 و 8 اکتبر 2013 در قالب نخستین نشست فیزیکی برگزار شد.
مرحله سوم در روزهای 16 تا 18 دسامبر 2013 در قالب دومین نشست فیزیکی دنبال شد.
مرحله چهارم در روزهای 17 و 18 فوریه 2014 به صورت سومین نشست فیزیکی دنبال شد.
مرحله پنجم در روزهای 14 تا 17 آوریل 2014 به صورت چهارمین نشست فیزیکی در این زمینه دنبال شد که به بررسی دستاوردها و چالش‌های ده ساله پس از نشست 2005 تونس پرداخت
مرحله ششم روزهای 28 تا 31 مه 2014 بود که در بردارنده پنجمین نشست فیزیکی بود.
و بالاخر حاصل نشست‌های سطح بالای وسیس +10 این بود که در پایان نشست‌های وسیس + 10 چهار سند مصوب سران جهان در سال‌های 2003 و 2005 در جلسات کارشناسی تیم‌های تخصصی کشورهای شرکت کننده، ادغام و به دو سند تازه تبدیل شد:
– سند بیانیه وسیس+ 10 درباره اجرای نتایج وسیس (WSIS+10 Statement on the Implementation of WSIS Outcomes)
با سه بخش: مقدمه با 7 اصل و 8 بند، مرور اجرای خطوط عمل با 21 بند، چالش‌های حین اجرای خطوط عمل و چالش‌های تازه ظهور با 30 بند
– سند بینش وسیس+ 10 برای وسیس فراسوی 2015 (WSIS+10 Vision for WSIS Beyond 2015 )
با سه بخش: مقدمه با 7 اصل و 12 بند، عرصه‌های دارای اولویت که باید برای اجرای وسیس فراسوی 2015در نظر گرفته شود با 36 بند، بخش خطوط عمل مشتمل بر مقدمه، تاکید بر تقویت بیشتر خطوط و خطوط عمل فراسوی 2015: نگاهی به آینده
دکتر شکرخواه در پایان گفت مجمع عمومی سازمان ملل در دسامبر 2015 طی یک نشست 2 روزه در نیویورک اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی یا همان وسیس را این بار و برای همیشه تحت عنوان وسیس+10 بررسی می‌کند: سند بیانیه وسیس+ 10 درباره اجرای نتایج وسیس و سند بینش وسیس+ 10 برای وسیس فراسوی 2015 و همچنین 11 خط عمل را.
و هدف این نشست تعیین تکلیف برای موارد مهمی چون چگونگی اداره اینترنت؛ ترسیم نقش تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان در توسعه، حقوق بشر آنلاین و آینده دیجیتال بشر در قالب جامعه اطلاعاتی است.
بر طبق این گزارش، دکتر داود زارعیان نایب رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی نیز در آغاز نشست تخصصی «مسیر جهانی جامعه اطلاعاتی»، از دکتر شکرخواه به عنوان تنها چهره شاخصی نام برد که از ابتدای بحث جامعه اطلاعاتی به طور علمی، عملی و فیزیکی درگیر این موضوع بوده است و به نقش راهبری شکرخواه در کنار زنده یاد دکتر معتمدنژاد برای راهبری برنامه‌ها و همایش‌های جامعه اطلاعاتی اشاره کرد.
دکتر زارعیان با انتقاد از افول مباحث جامعه اطلاعاتی در یک بازه رمانی شش تا هفت ساله در ایران، توضیح داد: در دو اجلاس 2003 ژنو و 2005 تونس در ایران خیلی کار صورت گرفت اما در بقیه نشست‌هایی که درباره جامعه اطلاعاتی در دنیا برگزار شد، خیلی توجهی از سوی ایران صورت نگرفت و در یک بازه زمانی شش تا هفت ساله موضوع جامعه اطلاعاتی در ایران کمی عقب رفت. اما در دو سه سال اخیر دوباره تحرکات خوبی در این باره شروع شده است.
نشست تخصصی «مسیر جهانی جامعه اطلاعاتی» با حضور اعضای هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و جمعی از دانشجویان و پژوهشگران در محل این پژوهشکده برگزار شد.