پشت پرده سود هنگفت در “دلالی اینترنت”/اینترنت ما شبکه ملی اطلاعات آمریکاست
راحت و بدون تعارف باید بگوییم یقیناً کسانی هستند که از "دلالی اینترنت" در کشور سودهای هنگفتی می‌برند؛ اگر این امر حذف شود، این جریان سود بسیار هنگفت خود را از دست می‌دهد؛ معروفترین شرکت در این بخش، شرکت …
با توجه به گسترش بسیار سریع و پردامنه اینترنت و فضای مجازی در کشور و استفاده روزمره بیش از نیمی از جمعیت کشورمان از اینترنت در وجوه و اشکال مختلف، ضرورت شناسایی گلوگاه‌ها و چالش‌های کلان این فضا، بسیار حیاتی است.
از سوی دیگر با توجه به اینکه تاریخچه ورود اینترنت به ایران به سال 1370 باز می‌گردد و کشورمان جز 10 کشور اول دنیا در این زمینه محسوب می‌شده، برخورداری از زیرساخت‌های لازم در بستر فضای مجازی، رسیدن به استقلال نسبی در حوزه سیاست‌گذاری، برخورداری از رگلاتوری و شبکه ملی اطلاعات مستقل، حداقل توقعی است که امروز در این حوزه وجود دارد اما بررسی آماری و میدانی این حوزه‌ها و نیازمندی‌ها حیاتی آن، حکایت از وضعیت بسیار فاجعه‌‌باری در کشور دارد.
چرایی سرعت بسیار پایین و قیمت بسیار بالای اینترنت در کشور، دلایل وجود انحصار در حوزه‌های کلیدی آی‌تی کشور، پشت‌پرده افراد و جریاناتی که از "دلالی اینترنت" در کشور سودهای هنگفتی را به جیب می‌زنند، چگونگی افزایش بیش از 200 درصدی سرعت اینترنت با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، چرایی به سرانجام نرسیدن شبکه ملی اطلاعات، اجرای کاپیتولاسیون تمام‌عیار در حوزه اپلیکیشن‌های موبایلی، چرایی عدم رگولاتوری مستقل در کشور، فراهم بودن تمام شرایط برای اینکه ایران تبدیل به "هاب بین‌المللی" شود، حجم دیتای پورنوگرافی تبادل شده در بستر اینترنت و … از جمله موضوعاتی است که در گفتگوی تفصیلی تسنیم با "روح‌الله مومن‌نسب" کارشناس برجسته فضای مجازی بحث و بررسی شده است؛ در ادامه مشروح بخش نخست این گفتگو تقدیم مخاطبان ارجمند میشود:
تسنیم: جناب آقای مومن‌نسب! به عنوان سوال نخست، درباره چگونگی انعقاد نطفه اینترنت چه توضیح مختصری ارائه می‌کنید؟
"فضای مجازی" از لحظه ایجاد تا همگانی شدن و توسعه آن با جزء به جزء ابزارها می‌تواند بسترساز "نفوذ" باشد؛ نطفه اینترنت در پنتاگون بسته شده و کامپیوتر عنوان شغلی یا درجه‌ای در ارتش آمریکا بوده است به این صورت که در جنگ جهانی دوم خانم‌هایی که وظیفه آنها "گرا" گرفتن بود، گرا می‌گرفتند و به توپخانه می‌دادند که کجا رو بزن، به اینها می‌گفتند کامپیوتر یا همان پردازشگر.
سپس یک دستگاهی برای این افراد اختراع کردند که بتوانند دقیق‌تر گرا بگیرند؛ عنوان شغلی این دسته از افراد یعنی کامپیوتر بر این دستگاه قرار گرفت؛ در ادامه مشاهده شد که گراهایی که این افراد می‌گیرند یا بخش‌های مختلفی که در جنگ با هم فعالیت می‌کنند چون به هم اتصال مستقیمی ندارند، گراهایی که مثلا این خانم‌ها می‌گیرند تا به توپخانه برسد، ممکن است دشمن جابجا شده باشد لذا کامپیوترها را به هم متصل کردند و نخستین بستر اینترنت به این شکل به وجود آمد که سریعتر گراها گرفته شده به توپخانه برسد.
تسنیم: تاریخ ورود اینترنت به ایران چه سالی است؟
در سال 70 و 71، اینترنت وارد کشور شد و نخستین شبکه اینترنت در دانشگاه تهران ایجاد شد و در ادامه دانشگاه مازندران مستقیما به اینترنت متصل شد یعنی اولین بستر اینترنت در کشور مردمی نبود و برای اتصال دانشگاه‌ها بود و ایران اولین یا دومین کشور آسیای غربی بود که به اینترنت متصل شد و ؛ در ادامه اینترنت با سرعت عجیبی در کشور توسعه یافت.
در واقع اینترنتی که در حال حاضر از آن استفاده می‌کنیم "شبکه ملی اطلاعات آمریکاست" و به مدل استار همه ارتباطات به مرکزی در آمریکا متصل می‌شوند و براساس اسناد اسنودن، تمام "سند و ریسوها" در بستر اینترنت وارد یک نقطه در آمریکا میشود و حتما از آن "بک‌آپ" گرفته میشود و براساس اسناد منتشره توسط اسنودن، یک کپی در آژانس امنیت ملی آمریکا و یکی هم در اف بی آی و یک کپی هم به اسرائیل ارسال میشود؛ جالب اینکه آمریکا اطلاعات مردم و مسؤلان خود را هم در اختیار رژیم صهیونیستی قرار می‌دهد.
در هر پدیده‌ای چند نکته کلیدی وجود دارد؛ نخست اینکه حاکمیت آن در دست کیست؟ دوم اینکه مدیریت داخلی آن دست کیست و سوم اینکه بهره‌برداری و مقررات‌گذاری آن در دستان کیست و نهایتاً اینکه محصول و نتیجه استفاده از این ابزار چیست؟
با مدل استار، مرکز اینترنت جهان، آمریکاست؛ موسسات مقررات‌گذاری نظیر "آیکن" و "دبیلو تری سی" هم در آمریکاست؛ اینها مراکز کار مقررات‌گذاری را عهده‌دار هستند و کشورهای دیگر تابع این مقررات هستند و در واقع اجراکننده این قوانین هستند.
تسنیم: مراحل مقررات‌گذاری در ایران به چه صورت است و آیا کشورمان در این حوزه استقلال دارد؟
در ایران جایی به نام "سازمان تنظیم مقررات رادیویی" داریم که این سازمان همانطور که از عنوانش هم برمی‌آید کار "رگولاتوری" یا تنظیم مقررات را انجام می‌دهد و نه تعیین مقررات را؛ در واقع کار این سازمان تنظیم مقررات داخلی کشور براساس مقرراتی است که در آیکن یا دبیلو‌آی‌اس تصویب میشود، تازه این سازمان مهم‌ترین مرکز مقررات در کشور است البته به دلیل موازی‌کاری‌های که وجود دارد این سازمان براساس دستور رهبری باید منحل شود و به جای آن کمیسیون عالی تنظیم مقررات که هم‌اکنون در شورای عالی فضای مجازی وجود دارد، فعال شود تا زیرساخت‌ها، استانداردها و سیاستگذاری‌ها را این شورا برای کشور ایجاد کند نه آیکن و … .
به گفته رئیس قبلی سازمان تنظیم مقررات، در میان کشورهای جهان، تنها ایران بود که مقررات آیکن و … را مستقیم و بی‌کم و کاست اجرا می‌کردو نیاز به هیچ‌گونه تطبیق با قوانین داخلی نداشت؛ این را مقایسه کنید با اسرائیل که مرکزی دارند به نام "آی‌سی‌سی‌اف" که قوانین سازمان‌های جهانی ذکر شده را ابتدا تصویب و تنها در اینصورت آن را به سازمان تنظیم مقررات خود ارجاع می‌دهد که متأسفانه روند گذشته هنوز هم ادامه دارد.
ایران جز 10 کشور آخر دنیا در رتبه‌بندی آی‌تی!
در ابتدای بحث گفتم وقتی اینترنت وارد کشور شد، ایران جز 10 کشور نخست دنیا بود؛ چه اتفاقی افتاده که هر چه می‌گذرد و با وجودی که تعداد کاربران اینترنت از تعداد بسیار محدود حدود 2 میلیون نفر در سال 88 به یک تعداد انبوه و عجیب و غریب 48 میلیون نفر رسیده، به لحاظ رتبه‌بندی آی‌تی در دنیا جز 10 کشور آخر هستیم! تعداد گوشی‌ها و کیفیت آنها هم آنقدر افزایش یافته که به طور مثال کاپیتان تیم ملی والیبال آمریکا هم از مترجم تیم پرسید "شرکت اپل ایرانیه؟! یا کارخانه اپل ایرانیه؟" مترجم علت را پرسید گفت که اینقدر که من در ایران گوشی اندروید و اسمارت دیدم در آمریکا ندیدم!
در کشور ما براساس آمار معاون وزیر ارتباطات، 40 میلیون نفر از نسل سوم یا "تری‌جی" استفاده می‌کنند یعنی تقریباً 50 درصد مردم ما از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند در صورتیکه در خود آمریکا که خودش مخترع این گوشی‌هاست، اینقدر استفاده نمی‌کنند.
تسنیم: آمریکا به عنوان خواستگاه اینترنت دنیا چه رتبه‌ای دارد؟
بر اساس این آمار، آمریکایی‌ها در توسعه آی‌تی رتبه شانزدهم دنیا را دارندو ما جزء 10 کشور اول در این شاخص هستیم؛ در این شاخص، کره جنوبی اول است علیرغم اینکه مرکز اینترنت در جهان آمریکا است؛ حال سؤال اینجاست که خوب پس چطور کره در دنیا رتبه نخست را دارد و آمریکا شانزدهم دنیاست؟! این چراها خیلی مهم است.
مقام معظم رهبری در جایی به دانشجوها گفتند "بپرسید، پرسش‌گر باشید" نهضت سوال و نهضت مطالبه یک کار بزرگی است که باید انجام شود و ما با پرسشگری استعمار قدیم را از کشور بیرون کردیم الان هم باید پرسشگری را شروع کنیم؛ همین چراها خیلی جواب‌های درست و دقیق و راه‌های درستی را به ما نشان می‌دهند.
همین کشور کره جنوبی که بنده به عنوان یک نمونه به صورت دقیق بررسی کردم، رضایت مردم کره در سرعت، خدمات، کیفیت و امنیت اینترنت از آمریکا هم بیشتر است؛ برای اینکه آنها یک توافقی با آمریکا دارند و زیرساخت‌هایشان خیلی متفاوت با آمریکا نیست؛ می‌خواهم بگویم وقتی کشورهای مختلف را بررسی می‌کنیم مثل کشور آلمان یا … همه این کشورها در حوزه آی‌تی به این دلیل پیشرفت کردند که تولیدکننده بودند نه مانند ایران صرفا مصرف‌کننده.
تسنیم: رتبه کشورها در حوزه IT بر اساس چه شاخصه‌هایی تعیین میشود؟
در رابطه با پیشرفت آی‌تی، 15 شاخص وجود دارد که در همه این شاخص‌ها، کره جنوبی جزء اولین یا سه رتبه اول است و از این بابت جزء بهترین و قویترین کشورها در حوزه آی‌تی است؛ درآمد کره از محل اینترنت چندین برابر درآمد ما از فروش نفت است.
یک نمونه‌اش شرکت سامسونگ است که براساس آمار یکی دو سال پیش، 475 هزار کارگر مستقیم در این شرکت مشغول به کار هستند، فقط در سال 93 بیش از 80 هزار میلیارد ریال برای خرید گوشی‌های هوشمند سامسونگ ارز از کشورمان خارج شده است که تراکنش بزرگی در حوزه آی‌تی محسوب میشود؛ علت این پیشرفت کره به این دلیل است که همه محصولات فناوری را در کشور خود تولید می‌کنند و حتی کار تا جایی پیش می‌رود که بازار آمریکا که مخترع گوشی تلفن همراه است توسط شرکت‌هایی مانند سامسونگ و ال جی و … تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
ولی ما در حوزه آی‌تی از موس، کی‌برد و حتی بالاتر از آن، مقررات، پهنای باند، اینترنت و حتی آی پی که یک عدد است تا دامین که چهار حرف انگلیسی است، همه چیز را می‌خریم، تازه نمی‌خریم بلکه در برخی موارد اجاره می‌کنیم؛ دقت کنید به عبارت، اصلاً معامله در فضای فناوری اطلاعات در حوزه زیرساخت‌هایش وجود ندارد؛ شما مثلاً یک ماه پهنای باند می‌خرید یعنی یک ماه آن را اجاره می‌کنید؛ ماه دیگر ممکن است در اختیار کس دیگری باشد؛ دامنه و آی‌پی‌ها را و همه چیز در زیرساخت‌های مخابراتی را در کشور اجاره می‌کنیم؛ آنها مالکیت رو به کسی انتقال نمی‌دهند.
رهبری در جلسه‌ای با شورای عالی فضای مجازی به این نکته اشاره کردند و فرمودند آمریکایی‌ها در واقع تصدی همه زیرساخت‌های فضای مجازی را در دست خودشان گرفتند و حتی حاضر نیستند با شرکای راهبردی خودشان آن را به شراکت بگذارند، آنها حتی با انگلستان هم حاضر نشدند در این حوزه شریک شوند.
حالا اگر نگاهی به زیرساخت‌های کشور در این حوزه داشته باشیم، تاکنون حتی در "مقررات‌گذاری" نیز هیچ ورودی نداشتیم؛ یک تحقیق‌نگاشت نهادی انجام دادیم که در آن به 15 نهاد سیاست‌گذاری در فضای مجازی کشور اشاره شده است؛ در همه جای دنیا، سیاست‌گذاری به صورت واحد و توسط یک سازمان یا نهاد انجام میشود.
در کشورمان 14 نهاد در حوزه فناوری اطلاعات، وظیفه مجوزدهی، 16 محل برای مقررات‌گذاری و 17 مرکز، تصدی یا انحصار خدمت دارند به طور مثال در حوزه فروش ترافیک به صورت انحصاری شرکت ارتباطات زیرساخت وظیفه فروش و خرید و در واقع دلالی ترافیک را در کشور در اختیار دارد و همین باعث شده که ما پیشرفت نکنیم؛ وقتی بخش خصوصی و بخش مردمی رقیبی به بزرگی دولت و با انحصار وقژه‌ای در مقابل خودش دارد، مشخص است که نمی‌تواند پیشرفت کند.
تسنیم: چرا "شبکه ملی اطلاعات" هنوز راه‌اندازی نشده است؟
این به خاطر این است که دولت انحصار برای خودش قائل شده در صورتیکه شبکه ملی اطلاعات یک حوزه عظیمی است که بدون همکاری دولت، بخش مردمی و خصوصی اصلاً قابلیت اجرا ندارد که رهبری هم اتفاقاً به این نکته تأکید داشتند؛ در واقع ایشان معتقدند همه بخش‌ها و وزارتخانه‌ها از جمله وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما، دستگاه‌های فرهنگی، نهادهای مردمی، بخش خصوصی همه اینها باید همکاری کنند تا شبکه ملی اطلاعات راه بیافتد.
درباره موضوع "نفوذ از بستر فضای مجازی و اینترنت" که مطرح شد باید بگویم که در حال حاضر از لحظه مقررات‌گذاری وابستگی داریم؛ در نقشه "خرید ترافیک" اینترنت کشورمان از 11 کشور دنیا می‌گذرد تا به سوئیچ ایران برسد که این باز مساله بعدی ماست؛ همین کشورهایی که واسطه ما هستند، می‌توانند اینترنت ما را مختل یا قطع کنند یا سرعت ما را پایین بیاورند، آنها امکان کپی اطلاعات را هم دارند، یکی از این کشورها ترکیه است یا یک سری هم کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هستند و خصوصاً عمان، که مهم‌ترین آنهاست.
شبکه ملی اطلاعات در کشورهای مختلف و با الگویی که ایران در ابتدا داده بود، راه اندازی شد حتی کشوری مثل بلژیک اینترنت آمریکا رو قطع کرد و طی یک مراسم رسمی اعلام کرد که دیگر نیازی به اینترنت آمریکایی ندارد؛ یا آلمان در حوزه شینگن، بعد از انتشار اسناد اسنودن مرحله به مرحله و به طور کامل اینترنت آمریکا را قطع کرد.
تسنیم: چرا ایران نتوانسته مرکزی برای صدور اینترنت در منطقه باشد؟
اگر به نقشه توزیع ترافیک اینترنت در کشور توجه کنید، هیچ فیبر بین‌المللی از ایران رد نمی‌شود چرا که در کشورمان زیرساخت آن را نداریم مثل اینکه ترانزیت جاده‌ای از ایران انجام نمی‌شود چون ما جاده استاندارد آن را نداریم؛ درباره اینترنت هم چون ما کابل‌کشی و زیرساخت‌هایمان ضعیف است فقط به اندازه اینکه واردکننده اینترنت باشیم نه صادرکننده آن، توان داریم؛ ما هنوز نتوانستیم مراکز داده یا "دیتا سنتر" قوی در کشور راه بیاندازیم به همین جهت هیچ کشوری ریسک نمی‌کند تا ترافیکش را از کشور ما عبور دهد.
با این اوضاع اسفناک، ترکیه از این نقص ما بیشترین سود را می‌برد؛ سوئیچ ترکیه از فعال‌ترین سوئیچ‌های بین‌المللی است و کار تا جایی پیش می‌رود که 59 درصد ترافیک منطقه را ترکیه جابجا می‌کند؛ در این بین سهم ایران 2 درصد است؛ خوب این هم طبیعتاً مصرف خود ماست و چیز خاصی نیست؛ کشوری مثل عربستان 11 درصد و یا امارات 10 درصد توانسته جابجایی داشته باشد؛ بالا رفتن آمار این کشورها همانطور که گفته شد به خاطر مشکلات زیرساخت ایران و در عین حال خرید قابل توجه ترافیک توسط ایران است.
تسنیم: نیاز واقعی ترافیک داخل کشور نسبت به خارج چه میزان است؟
وزرات ارتباطات آماری را به مجلس اعلام کرده که تصریح می‌کند "نیاز ترافیکی داخل نسبت به خارج 95 درصد به 5 درصد است" یعنی در 95 درصد موارد، یک ایرانی می‌خواهد با یک ایرانی ارتباط برقرار کند؛ بنابراین وقتی که یک ایرانی می‌خواهد برای یک ایرانی ایمیل ارسال کند اصلاً نیازی نیست که ترافیکش از کشور خارج شود؛ ولی این رویه برعکس است و ما در حال حاضر 95 درصد ترافیک را از خارج وارد و تنها 5 درصد ترافیک تولید می‌کنیم.
یقیناً کسانی هستند که از دلالی اینترنت سود هنگفتی می‌برند
علت این امر را هم اگر بخواهیم خیلی ساده، راحت و بدون تعارف بگوییم این است که یقیناً کسانی هستند که از دلالی اینترنت سودهای هنگفت می‌برند، اگر این امر حذف شود، این جریان سود بسیار هنگفت خود را از دست می‌دهد؛ معروفترین شرکت در این بخش، شرکت پ ک ی است که تقریباً واسطه نزدیک به صد در صد خرید ترافیک برای کشور است؛ این شرکت به ظاهر خصوصی در دولت آقای خاتمی و با افرادی از اعضای همان دولت به وجود آمد و تا امروز با همان اعضا در حال فعالیت است.
علاوه بر این شرکت، در داخل کشور 10 یا 11 تا "پپ" وجود دارد که اینها در واقع عمده فروش‌های اینترنت هستند؛ اگر ما ترافیک را روی مدل شبکه ملی اطلاعات توزیعی در کشور بفروشیم، درآمد این شرکت‌ها کم میشود و یا به صفر می‌رسد یعنی الان اینها درآمدشان در این است که ترافیک را از خارج وارد کنند و در داخل بفروشند مثل اینکه فرض کنید وزرات جهاد کشاورزی درآمدش در این باشد که گندم وارد کند، در اینصورت دیگر نخواهد گذاشت هیچ کس گندم بکارد، کشاورز تا بخواهد گندم بکارد، مزرعه‌اش را به هر بهانه‌ای شده تعطیل خواهد کرد؛ الان وزرات ارتباطات ما به همین شکل عمل می‌کند یعنی وزارت ارتباطات جمهوری اسلامی به جای اینکه ترافیک تولید کند در حال دلالی ترافیک است؛ در نتیجه وزرات ارتباطات به هیچ عنوان زیر بار اینکه ترافیک در داخل تولید شود، نخواهد رفت.
آیا شما تا به حال شنیدید وزیر ارتباطات اعلام کند ما جلوی قاچاق ترافیک را گرفتیم یا می‌گیریم و برخورد می‌کنیم؟! البته قاچاقچی ترافیک از نظر وزیر ارتباطات شاید همین کسانی هستند که در کشور تولید ترافیک می‌کنند یعنی از ترافیک آمریکایی استفاده نمی‌کنند البته این آمار تولید ترافیک که عرض کردم ما به آن خوش‌بین نیستیم، به نظر ما 99 درصد ترافیک وارد میشود.