رویش شکوفه های دیجیتال
طی دو دهه گذشته صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) نه تنها مستمراً دچار تحول ماهوی شده و به سرعت فرایند تکامل را طی کرده، بلکه موجب تحولات ساختاری و ایجاد دگردیسی در دیگر صنایع و تغییرات اساسی در سبک زندگی و کسب و کار مردم شده است.
تاثیرات عمیقی که توسعه سریع اینترنت، تلفن همراه و گوشیهای هوشمند بر صنایع چاپ، فیلم و سرگرمی، عکاسی، آموزش، پزشکی، بورس و غیره بر جای گذاشته و آثار توسعه و ترویج «اقتصاد مشارکتی» (Shared Economy) در سالهای اخیر بر ایجاد تحول بنیادی در حملونقل مانند Uber، هتلداری مانند airbnb و بانکداری مانندkickstarter بر اقتصاد و صنایع مربوطه و از همه مهمتر فراگیر شدن انفجاری کاربرد شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک، توییتر و تلگرام بر سبک زندگی،کسب و کار و نحوه ارتباطات مردم و بنگاهها و ایجاد تحولات اساسی در مناسبات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در جوامع توسعه یافته نمونه هایی از این تحولات بنیادی در عصر انقلاب اطلاعاتی است.
امروز«دگرگونی دیجیتال»(Digital Transformation) به نماد شاخصی از تحول آفرینی و نوآوریهای فناوری اطلاعات در کسب و کارهای سنتی و نوپا مبدل شده و‌اندیشکده های جهانی و مراکز معتبری از قبیل بانک جهانی همنوا با بازیگران عرصه اقتصاد و صنعت در تبیین این مهم میکوشند. به دنبال موفقیت کشورهای پیشرفته در این عرصه، اکنون کشورهای در حال توسعه یکی پس از دیگری «سند ملی تحول دیجیتال» خود را تدوین و منتشر میکنند تا از قافله ارزش آفرینی دیجیتال جا نمانند و عقب ماندگیهای تاریخی خود را از انقلاب صنعتی با «کارآفرینی دیجیتال» جبران کنند.تحقیقات انجام شده توسط مراکز تحقیقاتی معتبر جهانی حاکی از آن است که نیروی انسانی مستعد و کارامد، پهنای باند پرسرعت و محیط کسب و کار مناسب الزامات اساسی وقوع تحول دیجیتال هستند.
ناگفته پیداست مهمترین مزیت رقابتی ما در اکوسیستم دیجیتال، نیروی انسانی مستعد و کارامد و نسل جوان پویایی است که اکنون در اوج خود در هرم سنی کشور قرار داشته و همانطور که جوانان این مرز و بوم در دوران دفاع مقدس توانمندیها و قابلیتهای حیرت انگیز و باورنکردنی خود را به جهانیان اثبات کردند، امروز نیز نسل جوان کشور در عمل ثابت نموده توانایی کاربست ماهرانه فناوریهای پیشرفته جهان در عرصه صنایع دانش بنیان از جمله در حوزه دیجیتال را داراست. در چند سال گذشته که تحریمهای ظالمانه و بی سابقه علیه کشورمان باعث بروز مشکلات جدی در بسیاری از صنایع سنتی شده بود، این جوانان خوشفکر و متعهد کشورمان بودند که توانستند با جدیت و همت بلند خود تهدید تحریم را به فرصت شکوفایی صنایع دانش بنیان مبدل کرده و در کنار موفقیت در سایر عرصه ها، شکوفه های نورسته دیجیتال را در اقتصاد پر چالش کشور برویانند تا امروز که با همت مردم و عزم و تدبیر مدیران کشور بارقه های امید در دل همگان برای پایان خزان تحریمها ایجاد شده بتوانیم شاهد شروع بهار رشد و شکوفایی اقتصادی و به بار نشستن این شکوفه های ارزشمند در کشور عزیزمان و موفقیت بیش از پیش آنها در دوران پساتحریم در صحنه های داخلی و عرصه های بین المللی باشیم.
دولت تدبیر و امید در طول عمر دو سال و‌اندی که از شروع به کار آن میگذرد، به سهم خود اقدامات ارزشمندی را برای توسعه اینترنت و افزایش ضریب نفوذ پهنای باند پرسرعت و بهبود فضای کسب و کار در فضای دیجیتال به عمل آورده است. از یکسو وزارت ICT ظرفیت اینترنت را که نقش اکسیژن در فضای مجازی دارد، به بیش از سه برابر آن در زمان آغاز به کار رسانده و با رفع مانع انحصار در ارایه خدمات نسل سه و چهار موبایل، ضریب نفوذ پهنای باند پرسرعت، به عنوان یکی از اصلیترین عوامل توانمند ساز در حوزه دیجیتال به ویژه موبایل، را به صورت چشمگیری افزایش داده است. از طرف دیگر، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در جهت حمایت از کارآفرینان در تجاریسازی محصولات و خدماتشان تلاش ارزشمندی را برای توسعه و تجاری سازی صنایع دانش بنیان از جمله صنعت دیجیتال، از طریق حمایت جدی و حرفهای و نه صرفا آکادمیک از این صنعت آغاز کرده است.
عزم و اراده و اقدام جدی برای پیاده سازی قانون ارزشمند «حمایت از صنایع دانش بنیان و تجاری سازی آنها» که چند سال قبل به تصویب رسیده و بی شک یکی از افتخارات مجلس حاضر است و ایجاد تسهیلات نظام وظیفه برای کارآفرینان فعال در شرکتهای دانش بنیان برای کمک به ماندن این نیروهای مستعد و ارزشمند در کشور و فعالیت در حوزه تخصصی مورد علاقه آنها که شدیداً مورد نیاز کشور است و کمک به کارآفرینان برای حضور در عرصه های بین المللی تنها نمونه هایی از اقدامات انجام شده است.
حاصل این اقدامات ایجاد فضای مثبت‌اندیشی و نشاط و امید در میان جوانان مستعد و توانمند کشورمان و رویش شکوفه های دیجیتال در مدتی کوتاه بوده، به نحوی که با اعتماد به نفس و تلاش شبانه روزی این جوانان برای اکثر برندهای خارجی دیجیتال از قبیل گوگل پلی، آمازون،ای بی، یوتیوب، فیسبوک، نت فلیکس، هلو فاکس، گروپان، اوبر، ایربیاندبی و غیره و انواع مختلف شبکه های مجازی، برندهای داخلی متعدد ولو در حد محدود ایجاد شده که با رویکرد مثبت و حمایت جدیتر و شجاعانه تر مسئولین، این کسب و کارها تقویت شده و قطعاً بسیاری از آنها علاوه بر تامین نیاز داخلی امکان و قابلیت بیشتری برای رقابت در عرصه بین المللی را پیدا خواهند کرد.
با فرارسیدن دوران پسا تحریم، نقش و بار مسئولیت دولت و سایر قوا در بهبود فضای کسب و کار دیجیتال و حمایت بیدریغ از این شکوفه های نوپا سنگینتر از گذشته شده است. باید اقدامات زیادی در فرصت‌اندک باقیمانده برای دولت انجام شود که در زیر به ذکر نمونه هایی از آنها میپردازم:
1) تعامل مثبت و سازنده با ذینفعان اصلی شرکت مخابرات جهت حل چالش جدی پیش روی این سرمایه بزرگ ملی و بازگرداندن هر چه سریعتر آن به عنوان ذخیرهای ارزشمند و منحصر بفرد که نقشی کلیدی و زیرساختی در توسعه صنعت دیجیتال در کشور دارد، به دوران شکوه و رونق گذشته و تعریف نقش مکمل و حمایتی مخابرات از شرکتهای خصوصی
2) انحصارزدایی از تامین پهنای باند بین الملل که سالهاست مهمترین مانع توسعه اینترنت در کشور است، ایجاد زمینه کاهش شدید قیمت اینترنت بین الملل که بسیار گرانتر از قیمت جهانی آن در ایران فروخته میشود و افزایش کیفیت و نحوه ارایه خدمات اینترنت
3) حمایت از توسعه دیتاسنترها که کارخانه‌های تولیدی در عصر دیجیتال و حلقه مفقوده زنجیره ICT در کشورمان هستند از طریق صدور پروانه فعالیت برای آنها که پیش نیاز اولیه هر فعالیت مهم اقتصادی و جزو وظایف اصلی دولت است، تامین بستر ارتباطی پر ظرفیت و ایجاد تعرفه های ویژه پهنای باند و برق برای آنها
4) پرهیز و جلوگیری از هرگونه انحصار و خودداری از رقابت با بخش خصوصی در فعالیتهای اقتصادی و به جای آن تمرکز بر امور حاکمیتی
5) استفاده از ظرفیتهای موجود به ویژه «قانون حمایت از صنایع دانش بنیان و تجاریسازی آنها»، پیاده سازی شجاعانه و یکجا و نه اجرای محتاطانه و سالانه این قانون ،اعطای معافیتهای پیش بینی شده در آن به طور کامل و بدون نگرانی از تبعات ناچیز آن بر درآمدهای مالیاتی دولت، حمایت استراتژیک و بلند مدت به جای کمک های مالی مقطعی و محدود جهت ایجاد اعتماد و ثبات و قابلیت پیش بینی بهتر آینده برای دست‌اندرکاران این صنایع و در نتیجه ایجاد علاقه بیشتر کارآفرینان و سرمایه گذاران به فعالیت در حوزه صنایع دانش بنیان و به ویژه صنعت دیجیتال که به صورت مستقیم و غیرمستقیم سهمی تعیین کننده در حد 90درصد در افزایش GDP ایفا میکند و ایجاد اشتغال مولد در کشور از این طریق
6) کمک به بخش خصوصی برای ایجاد مراکز رشد پارکهای فنآوری در نقاط مختلف کشور با هدف به وجود آوردن فضای مناسب برای رویش شکوفه های دیجیتال و به بار نشستن روشمند و پایدار آنها در سطح کشور
7) همکاری و کمک برای رشد و تقویت سازمانهای مردم نهاد (NGO) از قبیل سازمان نظام صنفی رایانه ای و کانون های حرفه ای، سپردن مسئولیت کامل امور صنفی طبق یک برنامه زمانبندی به آنها مشابه سازمانها و کانون های حرفه ای پزشکان، پیمانکاران، مشاوران، وکلا و غیره به جای انجام این قبیل امور توسط دولت.
ارجاع برگزاری نمایشگاه الکامپ که آوردگاه مناسبی برای بازیگران و ذینفعان صنعت دیجیتال به شمار میرود به سازمان نظام صنفی رایانه ای، نمونه ای هر چند کوچک ولی صحیح از این رویکرد مثبت است که برگزاری مناسب آن در سال جاری میتواند اعتماد بیشتر مسئولین برای سپردن مسئولیت های بیشتر و پراهمیت تر صنف دیجیتال به آنها شود.
دکتر فریدون قاسم زاده
استاد دانشگاه و مدیر عامل شرکت افرانت