شاخص‌های آلایندگی اینترنت در ایران
اختلالات اینترنت همانند زخم کهنه‌ای همچنان بر پیکر شبکه ارتباطی کشور قرار دارد و با توجه به رشد دسترسی و افزایش مصرف پهنای باند و نیاز روزافزون کاربران عادی و حرفه‌ای حالا این اختلالات تاثیرهای به مراتب بیشتر و خسارت‌بارتری دارند. تاثیر این اختلالات شاید با تاثیر بهداشتی آلودگی هوا قابل مقایسه نباشد اما خسارت‌های اقتصادی آن کم از یک فاجعه ملی نیست.
در زمانی نه چندان دور که حجم پهنای باند و تعداد کاربران در ایران محدود بود، می‌شد گل آلوده شدن کیفیت اینترنت در ایران را به یک یا دو عامل اصلی نسبت داد. گیرکردن لنگر کشتی‌ها مشهورترین آنها بوده است، اما واقعیت این است که وضعیت شبکه اینترنت در ایران حالا بسیار پیچیده‌تر از آن است که با یافتن یک یا دو عامل اصلی بتوان به رفع آن امیدوار بود.به طور طبیعی کاربران اینترنت در ایران شرکت‌های اینترنتی را مقصر کیفیت بد اینترنت خود می‌دانند.
شرکت‌های اینترنتی هم شرکت زیرساخت را عامل این نابسامانی می‌دانند. زیرساخت که ساکت‌ترین زیرمجموعه وزارت ارتباطات است در معدود اطلاعیه‌های خود وجود یک مشکل را تایید کرده، ولی همه آنها را به عوامل ( قطعی فیبر جهانی و … ) نسبت می‌دهد. وزیر ارتباطات و معاونانش هم معمولا اگر وارد بحث اختلالات کیفیت اینترنت شوند به حمایت از زیرمجموعه خود – شرکت زیرساخت – و در مقابل شرکت‌های اینترنتی خصوصی موضع می‌گیرند و کاربران را به شکایت از این شرکت‌ها دعوت می‌کنند. این چرخه نامطلوب اما فاقد یک عنصر اساسی برای قضاوت است: «اطلاعات» . در تمام این چرخه، اطلاعات دقیق از وضعیت کیفیت اینترنت در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد به همین دلیل تشکیک در صحت و سقم اظهارنظرهای انجام شده به راحتی صورت می‌گیرد.
شاخص‌های آلودگی کیفیت اینترنت
برای اینترنت هم همانند هر سرویس دیگر، شاخص‌ها تعیین کننده وضعیت آن هستند. خوشبختانه در حوزه تکنولوژی، دسترسی وسیعی به ابزارهایی برای سنجش میزان نامطلوب بودن وضعیت اینترنت وجود دارد. این ابزارها به مراتب دقیق‌تر و کامل‌تر از ابزارهایی هستند که مثلا در زمینه سنجش آلودگی هوا به کار می‌روند. مشکل اصلی اما این است که بخش عمده این ابزارها نیازمند قرارگیری در محل‌های مختلف از جمله سرچشمه ورود اینترنت به کشور، Core شبکه داخلی، نحوه توزیع ترافیک، وضعیت بخش دسترسی (شرکت‌های اینترنتی و اپراتورهای موبایل) و مواردی از این دست است. خوشبختانه باید گفت چنین ابزارهایی برای مانیتورینگ هم اکنون در همه این نقاط وجود دارد و اتفاقا رگولاتوری (سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ) آن را در اختیار دارد، هر چند بنا به مصالح سازمانی یا هر دلیل دیگر حاضر به انتشار عمومی آنها نیست. با این حال می‌توان با توجه به اظهار نظرهای متخصصان مهم‌ترین شاخص‌های تعیین کیفیت اینترنت را به شکل زیر برشمرد.
پهنای باند اینترنت و غیر اینترنت
کمبود پهنای باند یک شاخص اصلی در تعیین کیفیت اینترنت است. بحث درباره میزان پهنای باند در کشور و نحوه توزیع آن همواره یکی از جنجالی‌ترین بحث‌های حوزه تکنولوژی بوده است. در حالی که وزرای ارتباطات دولت احمدی نژاد چندان اعتقادی به توسعه پهنای باند نداشتند با روی کارآمدن روحانی موضوع توسعه پهنای باند و جبران کمبودهای گذشته در دستور کار قرار گرفت با این حال فشارهای زیادی بر وزارت ارتباطات و شرکت زیرساخت همچنان برای توسعه پهنای باند وجود دارد. طرفداران شبکه ملی اطلاعات در برخی نهادها مانند مجلس فشار زیادی برای عدم افزایش پهنای باند اینترنت ( در ازای تاکید بر پهنای باند داخلی) وارد کرده‌اند. با این حال رشد پهنای باند طی این دو سال بسیار قابل توجه است؛ هر چند به نظر می‌رسد رشد دسترسی به اینترنت از میزان رشد پهنای باند بیشتر باشد. طی هفته‌های اخیر شرکت‌های اینترنتی از کمبود پهنای باند سخن گفته‌اند؛ هر چند برخی خبرها حاکی است افزایش پهنای باند و جبران کمبودها همچنان در دستور کار وزارت ارتباطات قرار دارد.
مدیریت ترافیک
بحث مدیریت ترافیک اینترنت را هم می‌توان به شاخص‌های آلایندگی کیفیت اینترنت افزود. اگر 15 سال قبل تنها یک مسیر ارتباطی اینترنت در کشور وجود داشت حالا 21 درگاه بین‌المللی اینترنت ایران را تامین می‌کنند. بحث چگونگی مدیریت خطوط اینترنتی از چالش‌های اصلی بخش‌های فنی شرکت‌های اینترنتی است. در بین شرکت‌های اینترنتی هم اکنون خطوطی تحت عنوان خوب و بد وجود دارد که کیفیت هر کدام متفاوت است. منظور از خطوط، پهنای باندی است که از طریق هرکدام از خطوط STM1 به شرکت‌های اینترنتی فروخته میشود ( هر STM1 برابر با ظرفیت 150 مگابیت است ) . مدیران فنی شرکت‌ها اعتراض دارند که برخی از این خطوط مسیریابی یا به اصطلاح ترانزیت بین‌المللی بهتری دارند و چون انتقال را سریع‌تر انجام می‌دهند خطوط بهتری تلقی می‌شوند.
در مقابل خطوطی که از مسیرهای دورتری به سمت مقصد مسیریابی می‌شوند، باعث کندی و از دست رفتن بسته‌ها ( Packet Lost) می‌شوند. این همان چیزی است که به تجربه کارنکردن اینترنت توسط کاربران منتهی میشود. به رغم قیمت یکسان همه این خطوط، توزیع آنها در کشور در اختیار شرکت زیرساخت قرار دارد و به شکل تصادفی صورت می‌گیرد. از طرف دیگر در بسیاری اوقات جابه‌جایی‌های مداوم در نوع ترانزیت ترافیک دیده میشود که مشخص است توسط شرکت زیرساخت صورت می‌گیرد. به گفته برخی مدیران فنی شرکت‌های اینترنتی یک عامل نامطلوب همین عدم ثبات در خطوط ارتباطی است.
دردسرهای ترانزیت
در مورد ترانزیت ( پهنای باند ) و مشکلات ناشی از آن شرکت زیرساخت همواره سکوت کرد، اما مشخص است موضوعات مختلف و به خصوص تحریم، دسترسی شرکت اول و نقطه تماس اینترنت ایران با دنیا را دچار مشکلات زیادی کرده است. هنوز بسیاری از لابی‌های رسانه‌ای و سیاسی در دنیا روی شرکت‌های بزرگ اینترنتی آمریکایی فشار زیادی وارد می‌کنند که به ایران پهنای باند نفروشند. دو ماه قبل خبری در برخی رسانه‌های آمریکایی منتشر شد که اپراتور بزرگ تامین کننده پهنای باند به نام GTT از طریق یک شرکت در دبی به نام Gulf Bridge International یک مسیر ترانزیت اینترنت برای ایران ایجاد کرده است. در همان خبر انتقاد زیادی نسبت به این شرکت آمریکایی برای دور زدن تحریم‌ها علیه ایران صورت گرفته بود.
مشخص است که همانند مشابه مشکلاتی که سایر بخش‌های اقتصادی کشور در زمان تحریم داشتند، پهنای باند اینترنت هم باید از مسیرهای ناهموارتر تامین می‌شد و به همین دلیل لزوما همواره کیفیت در اولویت نمی‌توانست باشد. شاید بتوان امیدوار بود با فراهم شدن فضای رفع تحریم‌ها دسترسی به مسیرهای ترانزیتی هموارتر، به بهبود بخشی از مشکلات اینترنت در ایران منجر شود.
مشکلات داخلی
طبیعتا نمی‌توان کیفیت اینترنت را از مشکلات دسترسی داخلی جدا دانست. قطعا بخشی از مشکلات ناشی از شبکه نگهداری داخلی یا شبکه فنی شرکت‌های اینترنتی است. نکته اصلی اما این است که اطلاعات دقیق و واضحی از وضعیت این اختلالات در دسترس کاربران قرار ندارد. نهادهایی مثل رگولاتوری دسترسی کاملی به این اطلاعات دارند، اما تنها در صورت شکایت کاربران حاضر به پیگیری می‌شوند و در نهایت هم این اطلاعات را برای کاربر فاش نمی‌کنند. انتشار شفاف اطلاعات قطعی و اختلال و دلایل آنها می‌تواند یک راه حل برای شناسایی دقیق ضعف‌ها و مشکلاتی از این دست باشد. شبکه‌های مانیتورینگ که اطلاعات آنها در دسترس همه کاربران باشد، می‌تواند باعث از بین رفتن تمام بحث‌ها و حاشیه‌های مربوط به دلایل مشکلات اینترنت در کشور باشد.