راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات گام مهم دولت در حوزه ارتباطات
هم‌زمان با ایام هفته دولت، مروری خواهیم داشت بر تاریخچه بزرگترین پروژه ارتباطی کشور با عنوان "شبکه ملی اطلاعات" که قرار است فردا افتتاح شود؛ در این میان گریزی بر عملکرد وزارت ارتباطات در این سه سال نیز خواهیم زد.
"شبکه ملی اطلاعات"، "شَما"، "اینترنت ملی"، "اینترنت پاک"، "اینترنت حلال"، "اینترانت ملی"، "اینترنت امن" و "اینترنت مؤمن" عباراتی نام آشنا برای گوش کاربران دیجیتالی ایران هستند.
سال‌هاست که نقدهای مثبت و منفی بسیاری پیرامون این عبارات به ظاهر مستقل و در مفهوم یکسان، از طریق تریبون رسانه‌های کشور مطرح میشود اما اگر عدل و انصاف را سرلوحه کار قرار دهیم تا 10 سال گذشته این عبارات در حد مفهوم ماند و از لایه تعاریف خارج نشد.
اغلب این عبارات از زمان طرح موضوع شبکه ملی اینترنت در اواخر اولین سال کاری دولت نهم شکل گرفت که قرار بود در قالب پروزه‌ای برای کاهش وابستگی به اینترنت جهانی پیاده‌سازی شود.
دولت وقت، در اسفند 84 مقرر کرد تا این طرح ظرف مدت سه سال به بهره‌برداری برسد؛ طرحی که رفته رفته چارت عملیاتی‌اش در حد فاصل سال‌های 86 تا 88 به تصویب هیات وزیران دولت نهم رسید و با توجه به تکلیف سند چشم‌انداز در راستای قطب علم و فناوری شدن ایران در سررسید 1404، در سال 89 به برنامه پنجم توسعه نیز راه یافت و توانست نام واحد "شبکه ملی اطلاعات" را ذیل ماده 46 این برنامه برای خود برگزیند.
*دولت قبل نامی واحد برگزید*
عملا تنها دستاورد دولت گذشته گزینش نامی واحد برای این پروژه ملی و خط کشیدن روی عناوین ذکر شده و برداشت‌های مختلف بود.
بنابراین مشخص شد که شبکه ملی اطلاعات متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی-غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری خواهد بود که در سراسر کشور گسترده شده و می‌توامد ظرفیت لازم برای نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی در کشور به منظور توسعه خدمات الکترونیکی را برای کاربران فراهم کند.
تعیین این رسالت و تعریف مفهومی پروژه‌ای به قامت شبکه ملی اطلاعات، کافی بود تا انتقادات بسیاری روانه آن شود. کمپین‌های مختلف در راستای تضعیف این پروژه که در ابتدا به نظر می‌رسید دنبال مسدودسازی اینترنت و ایزوله کردن ایران در مقایسه با کشورهای جهان است، شکل گرفت و تولید انبوهی از اطلاعات دلهره‌‌آور سوژه اصلی رسانه‌های آن طرف آب شد.
*فرهنگ‌سازی جایگزین کار اجرایی شد*
هجمه انتقادات، مسئولان اجرایی دولت قبل را در حلقه محاصره قرار داد و مجبور شدند از حجم فعالیت‌های اجرایی در خصوص این پروژه کاسته و روی شفافیت و اطلاع‌رسانی درباره رسالت شبکه ملی اطلاعات تمرکز کنند.
نوری شدن سرعت اینترنت، کاهش چشم‌‌گیر هزینه‌های مشترکان اینترنت پرسرعت، ارائه محتوای چند رسانه‌ای بر بستر شبکه، مشاهده ویدئوهای آنلاین با کیفیت تلویزیون‌های کنونی، ایجاد مفاهیم جدیدی چون آموزش الکترونیکی، سلامت مجازی، دورکاری، سرعت اتصال بیشتر به اینترنت، پایدار و ایمن‌سازی شبکه و… از جمله تعاریف ارائه شده در افق پیاده‌سازی این شبکه بود.
چنین مزایایی قطعا موجب دلگرمی برای کاربران عادی و مشترکان ساده اینترنت بود چرا که حداقل، دلشان به کاهش هزینه‌ها گرم شد اما متخصصانی که این طرح را زیر تیغ انتقادات گذاشته بودند نه تنها قانع نشدند بلکه نگرانی‌شان از قطع شدن دسترسی به اینترنت جهانی را به شکلی برجسته‌تر مطرح کردند.
*دولت قبل اجرای شبکه ملی اطلاعات را کند کرد*
دیدگاه‌های برخی همچون تقی‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دهم مبنی بر اینکه اینترنت کنونی بر مبنای تئوری‌های اومانیستی-لیبرالیستی است و به دلیل خطرناک بودنش برای جوامع نیاز به باز تعریف دارد، هم موجب برافروخته‌تر شدن این دسته از دیدگاه‌ها گردید.
قطعا طرح چنین موضوعاتی، کار خود دولت را سخت‌تر کرد و مجبور به هزینه‌کردهای بیشتر در راستای فرهنگ‌سازی و از بین بردن دیدگاه‌های منفی از بدنه جامعه شد.
لذا در اینجا بود که مسئولان موظف شدند بار دیگر و از طریق تریبون‌های مختلف اعلام کنند که شبکه ملی اطلاعات به هیچ عنوان در تضاد با اینترنت نیست و با آمدنش، آن یکی نخواهد رفت.
نهایتا تقی‌پور در دی ماه سال 90 وعده راه‌اندازی فاز نخست این شبکه را تا خرداد ماه سال 91 داد. در این فاز قرار بود دسترسی 10 میلیون کاربر ایرانی به پهنای باند 20 مگابیت بر ثانیه مهیا شود و سرانجام هم خبری مبنی بر اجرایی شدن مرحله اول شبکه ملی اطلاعات با تأخیر دو سه ماهه از موعد مقرر رسانه‌ای شد.
*فاز نخست شبکه ملی اطلاعات 5 سال پیش هم افتتاح شده بود؟!*
وی با اعلام این خبر عنوان کرد: مرحله اول شبکه ملی اطلاعات که همان تفکیک شبکه است در 28 استان صورت گرفته و با اجرا شدن مرحله اول شبکه ملی اطلاعات در تمامی استان‌ها، به دو شبکه مستقل اینترنت و شبکه ملی اطلاعات دسترسی خواهیم داشت.
با این حال، بویی از اجرا شدن این شبکه به مشام نمی‌رسید و هیچگونه نمودی نداشت تا اینکه دولت کنونی روی کار آمد و حسن روحانی در یکی از جلسات شورای عالی فضای مجازی بر اجرای سریع شبکه ملی اطلاعات تأکید کرد و گفت: ارائه خدمات و سرویس‌های مورد نیاز جامعه بر بستر این شبکه موجب استفاده آسان و راحت‌تر مردم از فضای مجازی خواهد شد.
وزارت ارتباطات هم پیاده‌سازی این پروژه که با تعاریف ارائه شده از آن به مطالبه‌ای عمومی تبدیل شده و بارها مورد تأکید مقام معظم رهبری و رئیس جمهور بود را در دستور کار قرار داد.
هر چند وزارت ارتباطات کنونی هم در ابتدا کند پیش رفت و انتقاداتی از سوی اعضا و دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی را به همراه داشت تا جاییکه محمد حسن انتظاری (دبیر سابق شورا) دو سال گذشته با اعلام نگرانی از عدم اجرای شبکه ملی اطلاعات و تاخیر این وزارتخانه به عنوان مجری این پروژه گفته بود "وزارت ارتباطات قرار بود از بهمن 92 ظرف مدت یک ماه برنامه اولیه زمانبندی این پروژه را ارائه کند اما تاکنون به وظیفه خود عمل نکرده است."
*زنجیره زیرساختی شبکه ملی اطلاعات تکمیل شد*
با این حال، رفته رفته تکمیل زیرساخت‌های مربوط به اجرای این پروژه عظیم ملی سرعت گرفت و زنجیره آن به نوبت بافته شد.
راه‌اندازی مراکز تبادل اطلاعات داخلی در چهار نقطه جغرافیایی کشور، تفکیک قیمت ترافیک ارتباطات داخلی و خارجی، شکل‌گیری دیتاسنترهای داخلی توسط دولت و بخش خصوصی، هشت برابر شدن ظرفیت پهنای باند کشور ظرف سه سال، توسعه ضریب نفوذ اینترنت به 80 درصد طبق برخی آمارهای غیررسمی، انتقال میزبانی سایت‌های ایرانی به کشور و ایجاد مراکز توزیع محتوا (CDN) از سوی مرکز تحقیقات مخابرات و بخش خصوصی از جمله پیش‌نیازهای ضروری پیاده‌سازی این پروژه ملی بود که در این دولت صورت گرفت.
براساس قانون برنامه پنجم توسعه، در فاز نخست بهره‌برداری از شبکه ملی اطلاعات 60 درصد خانوارهای ایرانی باید به پهنای باند پرسرعت، دسترسی داشته باشند به صورتیکه این دسترسی پهن باند با قیمت مناسب ایجاد شود.
*اسم‌گذاری شبکه ملی اطلاعات 11 سال طول کشید*
با گذشت یازده سال از ارائه این مفهوم، وزارت ارتباطات قرار است فاز اول این پروژه ملی را با تولی‌گری سازمان فناوری اطلاعات ایران فردا افتتاح کند و تا پایان عمر کاری این دولت، دو فاز دیگر را نیز به بهره‌برداری برساند و در واقع مرحله اول شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی کند.
قطعا افتتاح این پروژه، برگ زرینی بر کارنامه عملکردی وزارت ارتباطات خواهد بود.
علاوه بر اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات که در کشورهای دیگری نظیر استرالیا، کره جنوبی، ژاپن، سنگاپور، مالزی، آمریکا، انگلیس، آلمان و برزیل نیز به طرق مختلف اجرایی شده، اقدامات دیگری نیز در کارنامه عملکردی این وزارتخانه به چشم می‌خورد.
*تعداد مشترکان اینترنت موبایل*
آمار مشترکان اینترنت موبایل با رشد 9900 درصدی مواجه شده و از 200 هزار در سال 92 به 20 میلیون در سال 95 رسیده است.
*ظرفیت ترافیک پهنای بین‌الملل و داخلی*
ترانزیت ترافیک بین‌الملل نیز در سال 92 حدود 116Gbps بوده که با رشد 213 درصدی به 364Gbps در سال جاری رسیده است.
ظرفیت پهنای باند داخل کشور هم با رشد 540 درصدی از 624Gbps در سال 92 به 4000Gbps در سال جاری رسیده است.
*تعداد کاربران اینترنت پرسرعت*
این رشد در بخش کاربران اینترنت پرسرعت نیز دیده میشود به گونه‌ای که تعداد کاربران از 4.5 میلیون نفر در سال 92 به 34 میلیون نفر در سال جاری رسیده است.