گردش ۱۰۰ هزار میلیاردی کارت‌های اعتباری
اقبال مردم ایران به خرید از طریق کارت‌های الکترونیکی بانکی افزایش یافته و در خرداد95 با 687میلیون تراکنش خرید به مبلغ 100هزار میلیارد تومان از فروشگاه‌ها خرید کرده‌اند.
این رقم از نظر تعداد 44درصد و از نظر مبلغ 23.5درصد در طول یک‌سال گذشته افزایش داشته است. بررسی وضعیت آمار بانکداری الکترونیک تا پایان خردادماه 95 نشان می‌دهد که اقبال ایرانیان به بهره‌گیری از سامانه‌های مختلف نظام‌های پرداخت نظیر ساتنا، پایا، شتاب، شاپرک و چکاوک افزایش یافته است.
آمارهای جدید نشان می‌دهد ایران در مقایسه با کشورهای عضو کمیته پرداخت و زیرساخت‌های بازار CPMI رتبه21 را به لحاظ متوسط ارزش هر تراکنش الکترونیکی مشتریان داشته است. مشتریان بانکی در سال 95 نسبت به سال گذشته، رفتاری متفاوت از خود نشان داده و استقبال آنها از خرید با کارت بیش از برداشت وجه نقد بوده است. البته سیاست جدید بانک مرکزی در دریافت کارمزد بابت عملیات مانده‌گیری نیز که از خرداد93 عملیاتی شده است از تعداد عملیات مزبور کاسته است. با این وجود، مبلغ تراکنش‌های شتابی به ثبات نسبی رسیده‌اند؛ تنها یک‌درصد از سهم مبلغی برداشت وجه کاسته شده که به سهم پرداخت قبض افزوده شده است.
متوسط هر تراکنش 150هزار تومان
متوسط مبالغ اسمی تراکنش‌های شتابی از رشد سالانه ناچیز مثبتی برخوردار بوده‌اند، درحقیقت متوسط مبلغ هر تراکنش شتابی از یک‌میلیون و 450هزار ریال به یک‌میلیون و 500هزار ریال افزایش یافته است. با این وجود، متوسط مبالغ واقعی همچون ماه‌های گذشته رشد منفی داشته‌اند. در مقایسه با ماه قبل نیز متوسط مبالغ تراکنش‌های کارتی افزایش یافته‌اند. همچنین متوسط مبلغ تراکنش خودپرداز 211هزار تومان، در پایانه شعب 3میلیون و 478هزار تومان، در کیوسک 324هزار تومان و در شاپرک 108هزار تومان بوده است. همچنین در سیستم شاپرک، 959میلیون تراکنش به مبلغ 102هزار میلیارد تومان انجام شده که 816میلیون از تعداد آن در پایانه فروش، 39میلیون در اینترنت و 114میلیون توسط تلفن همراه انجام شده است. همچنین 283میلیون تراکنش به مبلغ 60هزار میلیارد تومان از طریق خودپردازها، 5میلیون به مبلغ 19هزار میلیارد تومان در پایانه شعب، یک‌میلیون به مبلغ 200 هزار میلیارد تومان در پایانه کیوسک انجام شده است.
100هزار میلیارد تومان خرید در خردادماه
از سوی دیگر، 128میلیون تراکنش برای برداشت وجه به مبلغ 9.4هزار میلیارد تومان در خرداد 95 انجام شده است. تعداد تراکنش مانده‌گیری نیز 119میلیون، انتقال وجه 106میلیون به مبلغ 78هزار میلیارد تومان، پرداخت قبض 242میلیون به مبلغ 5.7هزار میلیارد تومان و خرید 687میلیون به مبلغ 100هزار میلیارد تومان بوده است.
شاپرک یا شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی است که پرداخت‌های کارتی خرید، پرداخت قبوض و مانده‌گیری از طریق مراکز فروش کالا و خدمات، اینترنت و تلفن همراه را پوشش می‌دهد، تعداد تراکنش‌هایش در خرداد 95 بیش از 950میلیون به ارزش قریب به 100هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به خرداد سال گذشته 22درصد رشد داشته است. در میان این تراکنش‌ها، تنها تراکنش‌های پایانه فروش با رشد تعدادی قریب 40درصد، نسبت به خرداد94 رشد داشته و تراکنش‌های اینترنت و تلفن همراه به خاطر محدودیت‌های یواس‌اس‌دی‌ها و پی‌اس‌پی‌ها، رشد بالای منفی داشته‌اند؛ این کاهش تعدادی به‌ویژه درخصوص تراکنش‌های اینترنتی بیشتر مشهود است. البته با وجود این رشد منفی، مبلغ تراکنش‌های اینترنتی بیش از 40درصد رشد سالانه داشته است.
با توجه به رشد قابل توجه تعداد تراکنش‌های پایانه‌های فروشگاهی، متوسط مبلغ اسمی و واقعی آنها نسبت به سال گذشته کاهش داشته است که نشان از تغییر در رفتار مردم و استقبال بیشتر آنها از بانکداری الکترونیک حتی برای مبادلات خردشان دارد. لیکن درخصوص پرداخت‌های پردازش شده در اینترنت و تلفن همراه شاهد رشد مثبت قابل توجهی در متوسط مبلغ هر پرداخت هستیم، به عنوان مثال متوسط مبلغ اسمی هر تراکنش اینترنتی از 940هزار ریال در خرداد94، با بیش از دو و نیم برابر رشد در خرداد95 به حدود 2میلیون و 500هزار افزایش یافته است.در سال95 استقبال مردم از پایانه‌های فروشگاهی نسبت به سایر کانال‌های پردازش بیشتر بوده است؛ به‌طوری که نسبت به خرداد سال گذشته، 11درصد از سهم تلفن همراه و اینترنت کاسته و به سهم پایانه‌های فروش افزوده شده است و قریب به 85درصد تراکنش‌های پرداخت کارتی در سال جاری به پایانه‌های فروش اختصاص دارد. درخصوص مبلغ تراکنش‌ها، لیکن تغییرات بسیار ناچیز است و ثبات نسبی درمقایسه با سال گذشته مشاهده میشود.
کاهش 9.5 رصدی مبلغ چک‌های وصول شده
در خرداد95 تعداد 9میلیون و 378هزار اسناد وصولی به مبلغ 116هزار میلیارد تومان در سامانه چکاوک وصول شده که کاهش 9.5درصدی در طول یک‌سال داشته است. عملکرد چکاوک سامانه مدیریت الکترونیکی چک که پذیرش و پردازش چک‌های کاغذی بین‌بانکی را به صورت الکترونیکی انجام می‌دهد، نشان می‌دهد که اطلاعات ثبت شده در چکاوک شامل اسناد وصول شده، اسناد برگشت داده شده و اسناد عودتی است.
در آمار زیر تنها اسناد وصول شده گزارش شده است زیرا از یک سو اسناد عودتی قابلیت هیچگونه تحلیل اقتصادی را ندارند و از سوی دیگر آمار تعداد و مبلغ اسناد برگشت داده شده در چکاوک به صورت ناخالص گزارش می‌شوند که شامل چک‌های برگشت داده شده در هر روز کاری است و با آمار خالصی که پس از کسر چک‌های رفع سوءاثر شده محاسبه میشود، متفاوت است.
در خرداد 95 بیش از 9میلیون چک در سامانه چکاوک به ارزش حدود 1.200هزار میلیارد ریال وصول شده که نسبت به خرداد سال گذشته 5 درصد رشد داشته است. لیکن مبلغ چک‌های وصول شده از کاهش 9.5درصدی برخوردار بوده است. ذکر این نکته ضروری است که از خرداد 94 سامانه چکاوک به طور کامل در شبکه بانکی کشور مستقر شده است. در مقایسه با ماه گذشته، هم تعداد و هم مبلغ چک‌های وصول شده به ترتیب از رشد 10درصدی و 2درصدی برخوردار بوده‌اند.
روند تغییرات تعداد اسناد وصولی پردازش شده در چکاوک طی یک سال اخیر نشان می‌دهد که شاهد ثباتی نسبی در تعداد اسناد وصولی هستیم که البته افزایش ناگهانی در اسفند ماه و کاهش ناگهانی در فروردین ماه ناشی از تغییرات فصلی است. بنابراین با توجه به جوانی این سامانه به نظر می‌رسد، ثبات و بهره‌گیری از آن در روزهای آینده به تثبیت موقعیت و رشد آن کمک کند.
36 سامانه پرداخت
درحال حاضر تعداد سامانه‌های ملی طراحی و ارائه شده تحت نظارت بانک مرکزی به 36سامانه رسیده که عمدتا در حوزه زیرساخت‌های تسویه بانکی، نظام‌های پرداخت و زیرساخت‌های فناوری فعالیت دارند. در حوزه نظام‌های پرداخت سامانه‌های شتاب، شاپرک، چکاوک و… در حوزه زیرساخت‌های تسویه نیز سامانه‌های ساتنا، پایا، تابا و… و در حوزه زیرساخت‌های فناوری سامانه نماد و نهاب و… فعالیت دارند. درحال حاضر سامانه‌های طراحی شده نظام‌های پرداخت با استقبال مشتریان بانکی و غیربانکی همراه بوده است.
رشد 32 درصدی ساتنا
ساتنا به عنوان سامانه تسویه ناخالص آنی است که دربرگیرنده تسویه پرداخت‌های کلان بین بانکی، انتقال وجه فوری بین حساب‌های مشتریان در دو بانک و تسویه مبادلات سیستم‌هاست که در خرداد 95 بیش از 860 هزار تراکنش به ارزش بیش از 5.300 هزار میلیارد ریال داشته است. در مقایسه با خرداد 94 تعداد انتقال وجه ساتنا از رشد بالای 43درصدی و مبلغ آنها از رشد 32درصدی برخوردار بوده‌اند که بیشترین سهم این افزایش مربوط به رشد تراکنش‌های بین مشتریان است.
درحالی که تعداد تراکنش‌های بین بانکی نسبت به سال گذشته کاهش یافته، مبلغ این تراکنش‌ها بیش از 20درصد رشد داشته است و می‌توان نتیجه گرفت که در سال 95 تراکنش‌های بین بانکی به طور متوسط مبلغ بالاتری نسبت به سال گذشته داشته‌اند.
متوسط مبلغ اسمی تراکنش‌های بین بانکی در خرداد 95 قریب 89میلیارد ریال بوده که نسبت به خرداد سال گذشته بیش از 40درصد رشد داشته است. درخصوص تراکنش‌های بین مشتری متوسط مبلغ از قریب 2.200میلیون ریال در خرداد 94 با کاهش تقریبی 4درصدی به 2.100میلیون ریال در خرداد 95 رسیده که البته با مقایسه مبالغ واقعی و با در نظر گرفتن تورم مشاهده میشود، شاخص مزبور در حقیقت بیش از 10درصد کاهش داشته است. از آنجا که در ماه گذشته نیز شاهد رشد منفی متوسط مبلغ تراکنش‌های مشتریان غیربانکی بودیم، می‌توان به شناخت بیشتر مردم و استقبال آنها از ساتنا در انتقال وجه بین بانکی حتی برای مبالغ کم پی برد.
رشد 30 درصدی پایا
اما عملکرد پایا یا سامانه پایاپای الکترونیکی که به عنوان زیرساخت اصلی انتقال وجه بین‌بانکی راه‌اندازی شده و درحال حاضر دستور پرداخت واریز مستقیم و تسویه شاپرک را دربر می‌گیرد، تعداد تراکنش‌ها در خرداد 95 بیش از 160میلیون تراکنش به ارزش 1300هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیر 30درصدی داشته است. چنین افزایشی در هر دو نوع خدمت ارائه شده توسط پایا یعنی دستورپرداخت واریز مستقیم و تسویه شاپرک مشاهده میشود. در مقایسه با اردیبهشت 95 اما رشد بسیار ناچیز کمتر از یک درصدی مشاهده میشود که در حقیقت گواه بر ثبات نسبی عملکرد سامانه پایاست.
همچنین متوسط مبلغ هر دستور پرداخت واریز مستقیم از حدود 57 میلیون ریال در سال گذشته به 80 میلیون ریال افزایش یافته که این افزایش بیش از 40درصدی در مبالغ واقعی نیز با رشد 31درصدی مشاهده میشود.
1300 میلیون تراکنش شتاب
در حوزه نظام‌های پرداخت شتاب یا شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی که دامنه وسیعی از تبادلات مالی از قبیل برداشت وجه نقد، انتقال وجه، خرید، پرداخت قبوض و مانده‌گیری را دربر می‌گیرد در خرداد 95 قریب 1.300میلیون تراکنش به ارزش بیش از 1.900هزار میلیارد ریال را پردازش کرده که نسبت به خرداد سال گذشته از رشد تقریبی 20درصدی برخوردار بوده است. با توجه به داشتن روندی نسبتا مشابه طی ماه‌های گذشته می‌توان دستیابی به ثباتی نسبی در این سامانه را استنباط کرد.
5 برابر شدن مبلغ کیوسک
از میان پایانه‌های متصل به شتاب، بیشترین رشد سالانه تعدادی و مبلغی به تراکنش‌های پردازش شده در پایانه کیوسک به ترتیب با رشد 390و 490درصدی و کمترین رشد به تراکنش‌های پردازش شده در پایانه‌های خودپرداز اختصاص دارد.
از ارزش کل تراکنش‌های پردازش و تسویه شده توسط بانک‌ها و مشتریان غیربانکی در سامانه‌های ملی پرداخت 55 درصد به ساتنا، 20درصد به شتاب، 13درصد به پایا و 12درصد به چکاوک اختصاص دارد که در مقایسه با سال گذشته 4درصد از مبلغ تراکنش‌های پایا و چک‌های وصول شده در چکاوک کاسته و به مبلغ تراکنش‌های تسویه شده در ساتنا و شتاب افزوده شده است. در خرداد ماه، تعداد و مبلغ تمام مبادلات الکترونیکی بانک‌ها و مشتریان غیربانکی از رشدی مثبت برخوردار بوده‌اند که از میان آنها سامانه ساتنا بیشترین رشد تعدادی و سامانه شتاب بیشترین رشد مبلغی را داشته‌اند.