شاخص‌های حیاتی شهرهای هوشمند/پنج شهر ایران در آستانه هوشمندی
۶ ویژگی خاص برای تعریف شاخص‌ها و پیشبرد راهبردهای ایجاد شهر هوشمند به صورت گسترده‌ای در مطالعات مربوط به شهر هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد که وزارت کشور باید نسبت به آنها آگاه باشد.
شهر هوشمند شهری نوآور است که از فناوری اطلاعات و ارتباطات و وسایل دیگر استفاده بهینه می‌کند تا کیفیت زندگی، کارایی عملیات شهری و خدمات به علاوه رقابت‌پذیری را ارتقا دهد در حالیکه سازگاری و مطابقت با نیازهای نسل‌های کنونی و آتی را با توجه به جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تضمین می‌کند.
شاید به عبارت دیگر شهر هوشمند به شهری گفته شود که دارای مولفه‌های هوشمند شامل اقتصاد هوشمند، ترابری هوشمند، محیط زیست هوشمند، شهروندان هوشمند، سبک زندگی هوشمند و مدیریت اداری هوشمند باشد.
شهر هوشمند پدیده‌ای محلی و مختص به یک استان نیست بلکه جنبشی ملی با رویکرد جهانی و دستاوردهایی جهان شمول است.
از جمله شناخته شده‌ترین شهرهای هوشمند می‌توان به سونگدو و بوسان (کره جنوبی)، وین (اتریش)، نیویورک (آمریکا)، توکیو (ژاپن)، سیدنی (استرالیا)، فرانکفورت (آلمان)، لندن (انگلستان)، بارسلونا (اسپانیا)، آمستردام و کوپنهاگن (هلند) و میلان (ایتالیا) اشاره نمود.
شهر هوشمند می‌تواند در صورت اجرای صحیح، شرایط یک زندگی آسوده را برای شهروندان به ارمغان آورد. ولی به وجود آمدن چنین شرایطی نیازمند آن است که ابتدا زوایای متنوع شهر مورد نظر را به خوبی شناخت.
در ایران نیز طبق آخرین تصمیمات اتخاذ شده در وزارت کشور، هوشمندسازی حداقل پنج شهر ارومیه، اصفهان، تبریز، مشهد و تهران هدف‌گذاری شده است.
اگر چه اقدام به ایجاد شهر هوشمند با ابتنا به زیرساخت‌های ارتباطات نوری و رادیویی پهن‌باند آغاز میشود اما شهر هوشمند زیرساخت پیشران نیست بلکه خدمات و انگیزش پیشران است. اگر شهری بخواهد در مسیر هوشمندی قدم گذارد باید زیرساخت‌های مربوط را مهیا نماید و سپس به تدوین و اجرای برنامه‌های متنوع تکنولوژیکی بپردازد.
اقدام به اجرای شهرهای هوشمند پروژه‌ای تک رشته‌ای یا تک بخشی یعنی صرفا مربوط به بخش صنعت فناوری اطلاعات نمی‌شود و همیاری همه بخش‌های اقتصادی کشور و هم‌افزایی همه دستگاه‌های دولتی را می‌طلبد.
باید در نظر داشت سیاست‌های کلی توسعه کشور، برنامه‌ریزی آینده‌نگر و فراکنشی برای تحقق شهرهای هوشمند لازم است با رویکرد الگوی ایرانی اسلامی و اقتصاد مقاومتی تدوین شود.
شهرداری تهران، وزارتخانه‌های نیرو با 22 هزار کیلومتر فیبرنوری، راه و شهرسازی با 11 هزار کیلومتر فیبرنوری، نفت و مخابرات با 52 هزار کیلومتر فیبرنوری باید با سیاست‌های واگشایی رگولاتوری هماهنگ شده و امکانات و تأسیسات فنی خود را به تسهیم بگذارند.
شرکت‌های فعال در صنعت هوشمندسازی شهرها و اپراتورهای خدمات ارتباطات و اطلاعات برای کسب درآمدزایی پایدار می‌توانند اندیشه ایجاد و تأسیس شهرهای هوشمند را مورد توجه قرار داده و به طرح‌ها و پروژه‌های مربوط به شهرهای از ابتدا هوشمند روی آورند.
حال جدای از چنین اقداماتی برای تحقق شهر هوشمند باید مولفه‌های اصلی آن را که اغلب به شش مورد تقسیم می‌شوند، شناخت.
اقتصاد هوشمند: مقصود از اقتصاد هوشمند عمدتا کسب‌وکارهای الکترونیکی، بازرگانی و تجارت الکترونیکی، بهره‌وری بیشتر، تولید و ارائه خدمات پیشرفته با محوریت فاوا و همچنین ارائه محصولات، محتوا و خدمات با انواع مدل‌های کسب‌وکار جدید است. اقتصاد هوشمند سبب ایجاد خوشه‌های هوشمند میشود.
مردم هوشمند: مقصود از این قسم، شهروندانی دارای مهارت‌های کار با پایانه‌ها و سامانه‌های الکترونیکی، اشتغال در مشاغل فاوا، دسترسی مردم به آموزش و پرورش، منابع انسانی و مدیریت ظرفیت‌های انسانی درون یک جامعه فراگیر با هدف ترویج خلاقیت و توسعه نوآوری‌ها است. این ویژگی، مردم و جامعه را قادر می‌سازد تا پایگاه داده‌هایی را ایجاد کرده و در صورت نیاز آنها را پردازش و از آنها استفاده کنند تا بتوانند از این داده‌ها در تصمیم‌گیری، تولید محتوا و ارائه خدمات و محصولات بهره‌برداری نمایند.
حکمرانی هوشمند: مقصود از حکمرانی هوشمند اعمال حاکمیت به هم پیوسته درون شهری در سراسر شهر است که شامل خدمات و تعاملاتی میشود که سازمان‌های مدنی، دولتی، خصوصی و نظام جهانی را به هم متصل نموده و در صورت نیاز، با هم ادغام می‌کند تا شهر بتواند به مانند یک ارگانیسم کارآمد و اثربخش به حیات خود ادامه دهد.
اصلی‌ترین ابزار برای نیل به هدف فوق، فاوا است که با فرآیندهای هوشمند و افزایش مشارکت، فعال گردیده و سوخت مورد نیاز خود را از داده‌های در دسترس تأمین می‌کند. در این جا، اهداف هوشمند شامل شفافیت و در دسترس قرار دادن اطلاعات در بستر خدمات الکترونیکی با کمک فاوا و دولت الکترونیکی است.
تحرک هوشمند: کارکرد سامانه‌های یکپارچه آماد و پشتیبانی یا لجستیک، ترابری و مدیریت زنجیره تأمین که به وسیله فاوا پشتیبانی میشود، مدنظر این بخش است. مثلا سیستم‌های حمل‌ونقل ایمن، به هم پیوسته و سازگار با محیط زیست را می‌توان شامل ترامواها، اتوبوس‌ها، قطارها، مترو، خودروها، موتورها، دوچرخه‌ها و عابرین پیاده که بنا به اقتضا از یک یا چند روش حمل و نقل استفاده می‌کنند، دانست.
تحرک هوشمند اولویت را روی استفاده از گزینه‌های غیرموتوری پاکتر برای جابجایی قرار می‌دهد و می‌بایست اطلاعات معتبر در مورد مسیر و سیستم حمل و نقل در دسترس عموم قرار گیرد تا با استفاده از این اطلاعات بتوان در هزینه‌ها صرفه‌جویی و از افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای جلوگیری به عمل آورده و سازوکاری ایجاد کرد تا مدیران حمل و نقل شبکه‌ای بتوانند خدمات خود را بهبود و بازدهی رفت‌وآمد و جابجایی در شهر را افزایش دهند.
محیط زیست هوشمند: در محیط زیست هوشمند تمرکز بر انرژی هوشمند که شامل مواردی مثل انرژی‌های تجدیدپذیر، شبکه‌های انرژی فاوا، سیستم‌های اندازه‌گیری، کنترل و پایش آلودگی، نوسازی ساختمان‌ها و مراکز رفاهی، ساختمان‌های سبز و برنامه‌ریزی سبز شهری، قرار گرفته است.
زندگی هوشمند: مقصود از زندگی، سبک‌های زندگی، رفتار و عادات مصرف که در نتیجه به کارگیری فاوا به وجود آمده‌اند، است. از زندگی هوشمند به عنوان یک زندگی سالم و امن در یک شهر با فرهنگ، باطراوت و با امکانات متنوع فرهنگی که در برگیرنده استانداردهای اقامتی بسیار بالا و خانه‌های باکیفیت است نیز تعبیر میشود.
زندگی هوشمند با سطح بالایی از انسجام اجتماعی و سرمایه‌‌های اجتماعی نیز مرتبط است.
شش ویژگی مذکور برای تعریف شاخص‌ها و پیشبرد راهبردهای ایجاد شهر هوشمند به صورت گسترده‌ای در مطالعات مربوط به شهر هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد و شاید بتوان گفت برای حرکت هر شهر به سمت هوشمند شدن می‌بایست حداقل یکی از شش ویژگی فوق در پروژه‌ها و ابتکار عمل‌های آن حاضر باشد.