اینترنت نسل چهار و استراتژی اپراتورها
نخستین روزهای پرسرعت
ورود اینترنت پرسرعت موبایل به ایران را می توان اواخر سال ۱۳۹۰ و همزمان با راه‌اندازی اپراتور سوم یعنی رایتل به ایران دانست.
تا پیش از سال ۹۰ هرچند دو اپراتور دیگر یعنی همراه اول و ایرانسل به ارایه اینترنت موبایل با استفاده از فناوری‌های اولیه نظیر GPRS پرداخته بودند، اما باتوجه به محدودیت‌های مختلف از جمله پوشش محدود و سرعت بسیار پایین درعمل کاربران ایرانی مواجهه چندانی با فراگیری و کاربردهای اینترنت موبایل نداشتند.
لازم است یادآوری کنیم که در ابتدای فعالیت اینترنت G3 رایتل، سرعت و کیفیت این سرویس به هیچ‌وجه با نام آن سازگاری نداشته است. از یک‌سو رایتل اجازه نداشته اینترنت با سرعت دانلود بیش از دومگابیت ارایه دهد اما سرویس ارایه شده در عمل بسیار کندتر از سقف سرعت مجاز بوده است. در گزارشی که از تست سرعت رایتل اردیبهشت ۱۳۹۱ در سایت آی‌تی ایران منتشر شده است آمده:
«این تست‌ها که در طی یک روز و در فاصله زمانی یک ساعت از نقاط مختلف تهران صورت گرفته نشان می‌دهد در بهترین زمان سرعت دانلود اینترنت رایتل تا ۲۳۰ کیلوبیت بر ثانیه و سرعت آپلود آن تا ۲۰۰ کیلوبیت برثانیه می‌رسید که سرعت قابل توجهی روی سیم کارت است.»
هرچند در گزارش آی‌تی ایران به کیفیت مناسب و سرعت بالا -درمقایسه با بقیه امکانات موجود در شبکه های تلفن همراه ایران- اشاره شده است، اما این بهتر بودن را باید به نسبت سرویس مشابه در کشورهای دیگر در همان زمان سنجید که برای نسل سوم براحتی سرعت ۳ تا ۱۰ مگابیت در ثانیه ارایه می‌شد.
توجه کنید که در سال‌های نخست فعالیت، رایتل از مجوز انحصاری ارایه خدمات 3G بهره‌مند بود. گفته می‌شد این انحصار باهدف فراهم آوردن شانس رقابت برای این اپراتور نوپا در برابر دو اپراتور قدیمی‌تر ایجاد شده است. انحصار درنهایت به نفع هیچ‌کس نبود. از یک‌سو این انحصار ده‌ها میلیون مشترک همراه‌اول و ایرانسل را از دسترسی به اینترنت پرسرعت محروم کرد، از سوی دیگر رایتل نیز باتوجه به شبکه و زیرساخت محدود خود نتوانست سهم قابل توجهی در بازار تلفن همراه بدست آورد. در حال حاضر سهم رایتل در تعداد مشترکین کمتر از سه درصد است؛ علت این ناکامی را شاید بتوان در همان گزارش سال ۹۱ آی‌تی ایران یافت وقتی در مورد کیفیت تماس و پوشش آنتن رایتل در تهران می گوید:
«برخلاف اینترنت سیم کارت مورد تست ما در زمینه مکالمه چندان استوار نشان نمی‌داد. در بسیاری از نقاط آنتن دهی این سیم کارت ضعیف و امکان برقراری تماس بین اپراتورها هم با اختلالاتی همراه بود.»
اول آنتن بعد اینترنت
باید دقت کنیم که هرچند اهمیت اینترنت به عنوان سرویسی از سوی اپراتورها بسیار بالاست و این اهمیت روزبه‌روز بیشتر میشود؛ اما اپراتورها نمی توانند خدمات اصلی خود که همان آنتن‌دهی و کیفیت بالای برقراری تماس‌های صوتی است را نادیده بگیرند. با ادامه‌ی ضعف رایتل و محدودیت‌های زیرساخت ایرانسل در نقاط مختلف کشور، در سال‌های بعد دولت با برقراری طرح «رومینگ ملی» اپراتورها را ملزم ساخت زیرساخت خود را برای برقراری تماس در اختیار اپراتورهای دیگر قرار دهند تا از این طریق دارندگان تلفن همراه بتوانند در هر نقطه‌ای که پوشش توسط یکی از سه اپراتور وجود دارد آنتن داشته باشند و از سیمکارت خود استفاده کنند. اجرای ایران طرح مشتری‌مدارانه باعث شد تعداد زیادی از مشترکین رایتل و ایرانسل در عمل از زیرساخت گسترده همراه اول بهره مند شوند که براساس گزارش رگولاتوری در نیمه نخست سال ۱۳۹۵ روزانه قریب به یک میلیون تماس مشترکین دو اپراتور دیگر با استفاده از زیرساخت همراه اول برقرار میشود.
رفع نسبی نقص آنتن‌دهی برای دو اپراتور کوچک‌تر از یک‌سو و تغییر سیاست دولت از برداشتن محدودیت سرعت اینترنت از سال ۹۲ باعث شد هر سه اپراتور هم و غم خود را برای گسترش پوشش 3G، افزایش کیفیت، سرعت و پهنای باند اینترنت و همچنین نصب و به کار گیری شبکه 4G -LTE متمرکز کنند.از سال ۹۳ ایرانسل و همراه اول اینترنت 3G را به تدریج به مشترکین خود ارایه دادند، به‌طور طبیعی ارایه نسل‌های جدید اینترنت نیازمند ایجاد زیرساخت و نصب آنتن های BTS جدید بود. لذا در دوسه سال گذشته رقابت سنگینی بین هرسه اپراتور برای ایجاد پوشش گسترده‌تر اینترنت پرسرعت در گرفته است.
سرعت امروز ما
متاسفانه به دلایل نامعلوم و احتمالا برای مقاصد رقابتی اپراتورهای تلفن همراه در ایران نقشه و آمار دقیقی از مناطق تحت پوشش و کیفیت سرویس اینترنت پرسرعت خود ارایه نمی‌دهند. اما هم‌چنان می توان کیفیت و فراگیری این خدمات را با استفاده از پلتفرم‌های مستقلی نظیر اوپن‌سیگنال و اوکلا مورد ارزیابی نسبی قرارداد. آخرین وضعیت میزان دسترسی به اینترنت 4G برای مشترکان ایرانی در نوامبر ۲۰۱۶ نشان می‌دهد که حدود ۴۷ درصد از مشترکان به این سرویس دسترسی دارند؛ هرچند رتبه ایران در سطح جهانی در مرتبه پایینی است. طبق همین بررسی سرعت متوسط اینترنت 4G-LTE در ایران ۱۱.۳۷ مگابیت برثانیه است، سرعتی که هرچند در مقایسه با اکثر کشورهای دنیا کمتر است، اما برای بسیاری از مصارف کاملا مناسب به‌نظر می‌رسد.
اما نگاهی به وضعیت هریک از سه اپراتور نیز اطلاعات جالبی را در اختیار علاقمندان قرار می‌دهد.تازه‌ترین گزارش مقایسه‌ای منتشر شده توسط اوپن سیگنال بهمن ماه سال ۱۳۹۴ منتشر شده و سه ماهه چهارم سال ۲۰۱۵ را مورد بررسی قرار داده است. مشخص است که این گزارش برای بررسی وضعیت اینترنت پرسرعت در ایران قدیمی محسوب می شود، چراکه عمده فعالیت هر سه اپراتور در زمینه گسترش پوشش و خدمات LTE در سال جاری و پس از دوره مورد بررسی در گزارش اوپن سیگنال اتفاق افتاده است.
در گزارش سه ماهه چهارم سال ۲۰۱۵ از نظر سرعت، همراه اول درصدر فراهم‌کنندگان اینترنت LTE قرار دارد. در این گزارش سرعت متوسط سه اپراتور به این ترتیب است: همراه اول ۸ مگابیت برثانیه، رایتل ۵ مگابیت برثانیه و ایرانسل ۳ مگابیت برثانیه. در همین گزارش از نظر سطح پوشش ایرانسل با ۵۸درصد در صدر است، رایتل با ۲۹درصد پوشش مخاطبان در جایگاه دوم است و همراه اول با ۲۱درصد پوشش مخاطبان در جایگاه سوم است. البته گفتنی است عمده توسعه همراه اول بعلت عدم دریافت فرکانس مناسب، بعد از تاریخ ذکر شده بوده است.
هرچند این گزارش و آمار قدیمی است اما استراتژی متفاوت سه اپراتور را به نمایش می گذارد. از یک سو ایرانسل بیشترین توان خود را بر گسترش پوشش متمرکز کرده و همراه اول بیشترین تمرکز را در ارایه کیفیت و سرعت بالاتر داشته است، ایرانسل توانسته تعداد بیشتری از مخاطبان خود را در پوشش LTE قراردهد و همراه اول تصمیم گرفته پوشش را فراهم نیاورد مگر با ارایه سرویسی بهتر. رایتل اما چه از نظر سرعت و چه از نظر پوشش در جایگاه متوسط قرار گرفته است.
در توصیف استراتژی همراه اول باید به تعداد بسیار زیاد مشترکان این اپراتور توجه کرد، همراه اول یک و نیم برابر ایرانسل و ۲۲ برابر رایتل مشترک دارد، به طور طبیعی گسترده کردن محدوده پوشش LTE در ابتدای کار نه به لحاظ زیرساختی و تامین پهنای باند میسر بوده است و نه امکان تضمین سرعت و کیفیت سرویس را فراهم می‌نمود. می توان حدس زد مدیران این اپراتور تصمیم گرفته‌اند کیفیت را به بهای پوشش بیشتر معامله نکنند.در توصیف استراتژی ایرانسل نیز می‌توان حدس زد ایرانسل ارایه LTE را نه به عنوان یک خدمت جدید که به عنوان حربه‌ای تبلیغاتی مورد استفاده قرار داد تا بتواند در فعالیت های بازاریابی به محدوده جغرافیایی و تعداد شهر‌های تحت پوشش LTE متوسل شود.
بگذریم از این نکته که عمده تفاوت فناوری نسل 3و4 سرعت انتقال دیتاست وگرنه از نظر ماهیت فناوری تفاوتی با هم ندارند.همزمان با گسترش ارایه LTE ، رگولاتوری طرح ترابردپذیری را نیز راه‌اندازی می کرد. چون ترابردپذیری به مشترکان امکان تغییر اپراتور را می دهد. می توان مشاهده کرد تبلیغ روی ارایه اینترنت پرسرعت به عنوان عاملی برای جذب مشترکان دو اپراتور دیگر تاچه حدی حیاتی بوده است. با توجه به نوع تبلیغات به‌نظر می‌رسد استفاده تبلیغاتی از پوشش LTE استراتژی ایرانسل برای مقطع ترابردپذیری بوده است. این اپراتور حتی قیمت برخی بسته های اینترنت خود را همزمان با آغاز طرح ترابردپذیری کاهش داد تا جاذبه بیشتری ایجاد کند و البته پس از چندماه که به شهادت آمار مشخص شد ترابردپذیری تاثیری در سهم‌بازار و جذب مخاطبان جدید برای اپراتورها ندارد ایرانسل مجددا قیمت برخی بسته های اینترنت خود را افزایش داد.
سلامی به فردا
خوشبختانه در یکی دوسال اخیر، سرعت و فراگیری اینترنت پرسرعت دستورکار اصلی هر سه اپراتور بوده است. عکس و فیلم‌های فراوانی در شبکه‌های اجتماعی از انجام تست سرعت توسط کاربران روایت دارند. در بسیاری از این تصاویر سرعت‌های چند ده مگابیتی از سرویس هرسه اپراتور قابل مشاهده است والبته نمی توان اصالت این تست ها را مستقلا تایید کرد؛ اما میزان رضایت عمومی از افزایش سرعت اینترنت در اظهار نظر کاربران شبکه‌های اجتماعی به حد قابل توجهی به نسبت سال‌های قبل افزایش پیدا کرده است. واقعیت این است که هرچند سرعت ده یا پانزده مگابیت پاسخگوی اغلب نیازهای یک کاربر است، اما اپراتورها نباید به این حد کفایت کنند؛ ایجاد کاربردهای جدید نظیر واقعیت مجازی، استریم ویدیو و اینترنت اشیا باعث تعریف استانداردهای جدید در افزایش سرعت اینترنت بوده است و ما نیز در آینده‌ای نزدیک نیازمند سرعت بسیار بیشتری خواهیم شد.