شبکه ملی اطلاعات؛ الزامات، اقدامات و بایدها
یکی از مهمترین اقدامات صورت‌گرفته در سه سال اخیر توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، توسعه و تکمیل شبکه ملی اطلاعات در راستای «پایداری و استحکام شبکه، استقلال شبکه، امنیت و حفاظت شبکه و افزایش محتوا و خدمات داخلی بومی و گردش داخلی اطلاعات و ترافیک» است.
بنا بر اعلام مسوولان، با تغییرات انجام‌شده برای ستون فقرات شبکه ملی اطلاعات و نوع فناوری مورد استفاده در آن و همچنین تقویت و افزایش ظرفیت پهنای باند داخلی، پایداری زیرساخت ارتباطی این شبکه با همکاری نزدیک دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان به درجه قابل قبولی ارتقاء یافته‌است.
در این راستا، اجرای تمامی طرح‌های توسعه در همه لایه‌ها با هماهنگی کامل بخش دولتی و خصوصی ذیل طرحی واحد و یکپارچه صورت می‌گیرد. همچنین در راستای حمایت از تولید داخل، تجهیزات ساخته‌شده توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در این شبکه مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
اما از مهمترین ویژگی شبکه ملی اطلاعات و رکن اساسی آن، استقلال شبکه از جنبه کارکردی و محتوایی است که در این راستا اقداماتی چون «اصلاح و ارتقاء سامانه نام دامنه کشور یا نظام آدرس‌دهی اینترنتی کشور»، «انتقال نسخه‌ای از سرورهای مراکز ریشه بین‌المللی نام دامنه‌ها (مراکز تبادل آدرس‌دهی جهانی) به داخل کشور»، «راه‌اندازی مراکز تبادل ترافیک داخلی جهت مسیریابی بهینه ترافیک داخلی»، «اصلاح شبکه و مسیریابی آن» انجام شد.
تا پیش از این، بخش قابل توجهی از درخواست‌های مسیریابی نام دامنه مربوط به محتوای میزبانی شده در داخل از طریق خارج کشور سرویس‌دهی می‌شد و تفکیکی منطقی بین شبکه داخل کشور و شبکه اینترنت در این زمینه وجود نداشت که با اصلاحات صورت گرفته این مشکل برطرف شد.
همچنین با ایجاد مراکز تبادل ترافیک در چهار نقطه کشور و اتصال کلیه اپراتورهای داخلی به آنها، مسیریابی ترافیک داخلی اصلاح گردیده که این امر گامی مثبت در راستای تحقق کارکرد و مدیریت مستقل شبکه ملی اطلاعات تلقی میشود.
از آنجا که تمامی ترافیک داخلی و خارجی برای کنترل‌های امنیتی و حتی پالایش به تهران منتقل و بازتوزیع می‌شد، این امر موجب کاهش پایداری شبکه و کیفیت خدمات و در نتیجه ایجاد مانع در توسعه خدمات داخلی شده بود. در حال حاضر، با ایجاد چهار مرکز در چهار نقطه کشور نظام توزیع مراکز کنترل و پالایش محقق و با افزایش قابلیت توسعه این مراکز، امکان توسعه خدمات فضای مجازی کشور با رعایت کلیه الزامات امنیتی فراهم شده است.
ایجاد سامانه تشخیص و مقابله با وبگاه‌های جعلی دامنه‌های معتبر (Fishing)، راه‌اندازی مرکز هماهنگی برای مقابله با حملات اینترنتی علیه شبکه‌ها و وبگاه‌های داخلی (DDOS) و همچنین اقداماتی نظیر «پیاده‌سازی سامانه و اجرای احراز هویت کاربران خدمات ارتباطی کشور»، «تکمیل و راه‌اندازی شبکه ملی آگاه‌رسانی، پشتیبانی و امداد امنیت فضای تبادل اطلاعات (شبکه گسترده آپا و ۳۱ مرکز)»، «راه‌اندازی چهار سامانه ملی رصد تهدیدات در شبکه ملی اطلاعات شامل سامانه‌های کشب شبکه‌های بات، کشف بدافزارهای فعال، کشف نشانه‌های اینترنتی آلوده به بدافزار و کشف نشانی‌های اینترنتی آسیب‌پذیر» در این راستا انجام شده است.
به منظور افزایش قابل توجه سهم صفحات وب فارسی و داخل از کل صفحات وب دنیا علاوه بر راه‌اندازی مراکز تبادل ترافیک داخلی، راه‌اندازی شبکه توزیع محتوا (CDN) نیز انجام شد.
مهمترین اقدامات برای پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات
تهیه مصوبه الزامات شبکه ملی اطلاعات از شورای عالی فضای مجازی، تبیین فنی الزامات شبکه ملی اطلاعات و برنامه اقدام کلان شبکه ملی اطلاعات، تعیین اهداف و شاخص‌های کمی توسعه زیرساخت‌های شبکه ارتباطات کشور تا پایان چشم‌انداز بیست ساله، تعیین شاخص‌های کیفی طراحی توسعه شبکه ملی اطلاعات، طراحی برنامه تحول پهن‌باند، تدوین برنامه توسعه شبکه ملی اطلاعات، تدوین پیوست‌های فرهنگی، امنیتی، اقتصادی، زیست محیطی و مقرراتی شبکه ملی اطلاعات، افزایش نسبت ترافیک اینترنت داخل به خارج از ۱۵ درصد به ۴۵ درصد از ابتدای دولت یازدهم تاکنون از اقدامات پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات است.
حمایت در راه‌اندازی دو جست‌وجوگر بومی با روند روبه رشد از کسب سهم بازار، راه‌اندازی و بهره‌برداری از مراکز داده منطقه‌ای و تامین زیرساخت‌های مورد نیاز دولت الکترونیکی در سطح ملی و منطقه‌ای، راه‌اندازی خدمات ابری زیرساختی (LaaS)، حمایت از کسب‌وکارهای نوپا، طراحی و راه‌اندازی سوئیچ تعاملات بین دستگاهی و اتصال نزدیک به ۱۲۰ دستگاه اصلی کشور، گذار عملیاتی شرکت ارتباطات زیرساخت و تعدادی از اپراتورهای ثابت و همراه کشور به IPv۶ و افزایش فضای آدرس‌دهی شبکه و راه‌اندازی مراکز NIX در چهار مرکز تهران، تبریز، شیراز و مشهد از دیگر اقدامات پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات است که توسط سازمان‌های زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام شده است.
مهمترین مزایا
ایجاد زیرساخت لازم جهت پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، بومی‌سازی دسترسی به اطلاعات، جلوگیری از خروج سرمایه‌ها و گردش منابع در داخل، کاهش هزینه سرویس‌های اینترنتی، امکان مدیریت بر ترافیک میان اپراتورها، اتصال مستقیم اپراتورها به یکدیگر و افزایش کیفیت و سرعت دسترسی بین آنها، ایجاد یک نقطه مشترک در راستای ایجاد شبکه ملی اطلاعات و اشتراک‌گذاری بانک‌های اطلاعاتی دستگاه‌ها، ایجاد بستر مناسب و امن برای شبکه توزیع محتوای داخلی و خارجی، امکان ارائه سرویس‌هایی نظیر آموزش مجازی، تلفن اینترنتی، فراهم کردن امکان ارائه محتوای داخلی و مدیریت هرچه بهتر توزیع محتوا و کاهش تقاضا جهت سرویس اینترنت و استفاده بهینه از پهنای باند بین‌الملل از جمله مهمترین مزایای ایجاد مرکز تبادل ترافیک شبکه ملی اطلاعات است.
اقدامات سازمان فناوری اطلاعات
پیوست مجموعه‌ای است از دستورالعمل‌ها، روش‌ها و ابزارهایی که به صورت نظام‌مند در مورد اثرات بالقوه و گاهی ناخواسته یک سیاست، طرح، برنامه یا پروژه بر حوزه‌ای خاص و گسترش آنها در جامعه قضاوت می‌کند. با ارائه‌ی راهکارهای عملی برای تقویت آثار مثبت و حذف و کاهش پیامدهای مخرب، راهنمای مجریان طرح‌ها در رعایت راهبردها، اعمال الزامات و استانداردهای مربوط و راهکارها در برنامه‌ها و اقدامات عملی در اجرای آن فعالیت خواهد بود.
سازمان فناوری اطلاعات با همکاری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی، حقوقی و مقررات، اقتصادی، ارتقای کسب‌وکار و اشتغال، ارتقای آموزش عمومی و ترویج کاربری، ارتقای کسب‌وکار و اشتغال، ارتقای آموزش عمومی و ترویج کاربری، زیست محیطی، ظرفیت‌ها و خدمات قابل عرضه و فناوری، تحقیق و تولید داخل مورد نیاز شبکه ملی اطلاعات را تدوین کرده است.
اقدامات سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی
حوزه‌های مسوولیت رگولاتوری در شبکه ملی اطلاعات در پنج بخش تعامل مدیریت شده با سایر شبکه‌ها، امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی با تضمین کیفیت، دسترسی پهن‌باند دارای پوشش سراسری برای آحاد مردم با قابلیت تحرک، تعرفه رقابتی و مراکز داده و میزبانی داخلی دسته‌بندی شده که بر اساس هماهنگی صورت‌گرفته، اقدام لازم انجام شده است.
تعامل مدیریت شده با سایر شبکه‌ها به این نحو است که سازمان رگولاتوری ترغیب peering و ایجاد IXPها در قالب مصوبه ۲۱۴ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، مناسب‌سازی تعرفه انتقال برای اقتصادی شدن IXP و افزایش نسبت ترافیک داخل به خارج با اصلاح تعرفه دسترسی کاربران بر مبنای آن را در قالب مصوبه ۲۳۷ پیگیری و عملیاتی کرده است.
همچنین در زمینه امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی با تضمین کیفیت، سازمان تنظیم مقررات تدوین SLA در تمام سطوح و استفاده از فناوری جدید، پایش SLA و انتشار نتایج آن و مقررات ایجاد شبکه توزیع محتوا یا CDN را در دستور کار قرار دارد.
دسترسی TD-LTE، بی‌سیم، دسترسی موبایل نسل ۳ و ۴، پوشش مناطق غیراقتصادی با طرح خدمات الزامی عمومی (USO)، منطقی کردن تعرفه‌ها با سطوح درآمد مردم نیز با هدف دسترسی پهن‌باند با ویژگی پوشش سراسری برای آحاد مردم با قابلیت تحرک در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی دنبال شده است.
در راستای افزایش رقابت در بخشهای مختلف تلاش شده است زمینه برای ورود بازیگران و فعالان جدید فراهم شود. در حال حاضر شرکت ارتباطات، زیرساخت، شرکت مخابرات ایران، اپراتور ایرانیان‌نت و اپراتورهای FCP در بخش انتقال، دسترسی فیبرنوری و دسترسی با سیم، فضای فعالیت را دارند.
اما در بخش دسترسی بی‌سیم، به اپراتور عمده‌فروش LTE مجوز اعطا شده و تکنولوژی وایمکس به TD-LTE تغییر یافته است. همچنین اجرای رومینگ ملی و فراهم کردن زمینه‌ی اجرای طرح ترابردپذیری شماره‌های تلفن همراه (MNP) و ورود اپراتورهای مجازی تلفن همراه (MVNO) و اعطای پروانه Servco از جمله اقداماتی است که در جهت توسعه رقابت از سوی رگولاتوری عملیاتی شده است که البته در این بخش تدوین مقررات مربوط به SMP، مدیریت و تخصیص بهینه منابع محدود مثل فرکانس و Numbering و مقررات اتصال متقابل را هم باید به اقدامات رگولاتوری افزود.
نظام تعرفه یکی‌دیگر از موضوعات مهم در چرخه مسوولیت‌های رگولاتوری در شبکه ملی اطلاعات است که در بخش تعرفه‌های زیرساخت شامل کاهش سهم بین‌الملل در سبد درآمدی زیرساخت، تعرفه‌گذاری برای امکانات پایه، تعرفه‌گذاری عمده‌فروشی، اصلاح تعرفه‌های انتقال در لایه ۲ و ۳ استانی و بین استانی، آزادسازی تعرفه خدمات و به خصوص خدمات ارزش افزوده، اشتراک زیرساخت‌ها و کاهش تعرفه به CDN و IXP انجام شده است.
در زمینه اقتصادی کردن سرمایه‌گذاری مراکز داده نیز، راه‌اندازی خدمات محتوایی به خصوص ویدئو، ساماندهی شبکه‌های اجتماعی و OTT های داخلی و خارجی و همچنین تعرفه‌های ترجیحی برای اتصال مراکز داده داخلی در دست اقدام است.
اقدامات شرکت ارتباطات زیرساخت
شرکت ارتباطات زیرساخت علاوه بر توسعه زیرساخت‌های ارتباطی کشور و توسعه شاخص‌های ارتباطی در قالب اجرای پروژه‌های مختلفی همچون پروژه‌های تلاش، اوج، فجر، هما و … نقش ویژه و محوری نیز در راه‌اندازی فاز اول پروژه شبکه ملی اطلاعات به عنوان بزرگ‌ترین دستاورد دولت یازدهم در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایفا کرده است.
در واقع مراکز تبادل ترافیک داده ملی، قلب شبکه ملی اطلاعات به‌شمار می‌رود و راه‌اندازی چهار مرکز در شهرهای تهران، تبریز، شیراز، قم و مشهد برعهده شرکت ارتباطات زیرساخت قرار داشت و بنابه ظرفیت و میزان ترافیک مورد نیاز کشور برنامه‌ریزی شده و در صورت لزوم مراکز بعدی نیز راه‌اندازی میشود.
مراکز تبادل ترافیک شبکه ملی اطلاعات نقاطی کانونی در شبکه‌های مبتنی بر IP است که فاصله بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محتوا را به حداقل کاهش می‌دهد. تاکنون برای آنکه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محتوا بتوانند به یکدیگر متصل شوند، اتصال دو به دوی آنها به یکدیگر ضروری بوده است، لیکن با افزایش تعداد ذی‌نفعان، این روش علاوه بر پیچیدگی فراوان، باعث اتلاف منابع ارتباطی و افزایش هزینه میشود.
در مراکز تبادل ترافیک شبکه ملی اطلاعات همه فعالان حوزه تولید و توزیع محتوا در یک منطقه به یک مرکز وصل شده و ارتباط میان آنان از طریق این مراکز به صورت یک الگوی ستاره‌ای برقرار میشود.
بدین ترتیب هر اپراتور یا تولیدکننده با این مراکز در ارتباط است و از طریق این مرکز اطلاعات سایر فعالان حوزه را دریافت می‌کند. با ایجاد این مراکز، گردش ترافیک دیتا در شبکه داخلی محدود شده و نه تنها ظرفیت قابل توجهی از شبکه ملی زیرساخت آزاد میشود بلکه باعث جلوگیری از خروج ترافیک دیتای کشور از درگاه‌های بین‌المللی میشود که به نوبه خود افزایش ضریب ایمنی و کیفیت سرویس‌های ارتباطی را به همراه خواهد داشت.
با راه‌اندازی مراکز تبادل داده شبکه ملی اطلاعات توسط شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان هسته اصلی این شبکه، تعرفه دسترسی به پهنای باند به عنوان یک شاخص اصلی موجب تمایز تفکیک ترافیک داخلی از ترافیک بین‌المللی در شبکه ملی اطلاعات میشود و این کاهش در هزینه‌ها، دسترسی‌های ملی را برای مردم کم‌هزینه‌تر می‌کند و با راه‌اندازی این مراکز تعرفه سرویس‌های داخلی به میزان یک سوم سرویس‌های بین‌المللی محاسبه میشود.
از طرف دیگر با دسترسی به شبکه ملی اطلاعات، سرعت و کیفیت دسترسی به اینترنت نیز افزایش می‌یابد. موضوع کیفیت در ارائه خدمات شبکه ملی اطلاعات یک شاخص اصلی است و در این مورد شرکت ارتباطات زیرساخت برای آینده نیز برنامه‌هایی دارد.