مکالمه رایگان با اپراتورهای ایرانی؟
تلگرام اپراتورهای موبایل در ایران را مجبور به تغییر مدل تجاری می‌کند.
ارائه مکالمه صوتی تلگرام این سوال را برای بسیاری به وجود آورده که آیا اپراتورهای ایرانی نیز همپای بسیاری از اپراتورهای بین‌المللی نیازمند تغییر در مدل‌های تجاری خود هستند و به تدریج به سمت رایگان شدن مکالمه پیش خواهیم رفت؟ موضوع رایگان‌شدن مکالمه از سوی اپراتورهای مختلف جهان حدود دو، سه سال است که مطرح شده و در حال اجراشدن است. در سال ۲۰۱۶ یک اپراتور هندی با اعلام تعرفه‌های جدیدش، تماس تلفنی را رایگان کرد که همین موضوع تحول بزرگی در فضای مخابراتی هند به وجود آورد. این اپراتور کهAirtel نام دارد بزرگ‌ترین اپراتور مخابراتی این کشور است و به این ترتیب تعداد بی‌شماری از کاربران هندی توانستند با استفاده از طرح‌های جدید مکالمه رایگان داشته باشند. البته پیش از آن، یک اپراتور دیگر هم در این کشور تماس تلفنی را رایگان اعلام کرده بود که به این ترتیب فضای رقابتی بین دو اپراتور ایجاد شد و شرایط را برای کاربران هرچه بیشتر مساعد کرد.
بازار مخابرات هند با رایگان‌شدن مکالمه متحول شد و البته حالا دیگر اغلب اپراتورهای جهان مکالمه رایگان را بخش اصلی سرویس‌های خود برای جذب مشتری می‌دانند. در این میان نکته‌ای که حائز اهمیت است و نقش چشمگیری در رایگان‌شدن تماس صوتی تلفنی دارد، حضور پیام‌رسان‌های اینترنتی است. در ایران ولی هنوز این اتفاق نیفتاده است و اپراتورها همچنان نگران رشد پیام‌رسان‌های موبایلی هستند در حالی که چنین اتفاقی برای همه اپراتورها در جهان افتاده است. در واقع تفاوت در بازار مکالمه ایران را نه یک اپراتور موبایل بلکه پیام‌رسان موبایلی تلگرام با ارائه سرویس صوتی رایگان ایجاد کرده است. این پیام‌رسان از روز پنج‌شنبه مکالمه صوتی رایگان را به سرویس خود اضافه کرد و هرچند با ایجاد اختلال موقت در آن (که علت آن مشخص نشده) حاشیه‌هایی برایش به وجود آمد اما تقریبا همه و از جمله خود اپراتورها به خوبی می‌دانند که مسیر تغییر در این بازار از راه کاهش یا حذف هزینه مکالمه (و کاهش هزینه دیتا) در کنار ارائه خدمات ارزش افزوده جدید به کاربران است.
سنجش تاثیر تلگرام صوتی روی اپراتورها
در همین رابطه پس از فراهم‌شدن تماس صوتی برای کاربران تلگرام در اروپا، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از بررسی این امکان برای کاربران ایرانی خبر داد و اعلام کرد که کمیته‌ای برای بررسی آثار رایگان‌بودن تماس صوتی روی اپراتورهای داخلی تشکیل شده و قرار است این کمیته آثار راه‌اندازی تلگرام صوتی را روی اپراتورهای داخلی مشخص کند. واعظی همچنین اعلام کرد که این سرویس جدید تلگرام از طریق شبکه‌هایی که اپراتورها در آنجا سرمایه‌گذاری کرده‌اند ارائه میشود، یعنی اگر اپراتورها راضی به ارائه خدمات نباشند ارائه این سرویس‌ها با مشکل روبه‌رو میشود. به این ترتیب قرار بر این شد که اپراتورها بررسی کنند که سرویس جدید تلگرام چه تاثیری بر وضعیت اقتصادی آنها دارد. در حالی‌که به گفته برخی کارشناسان، با فراهم شدن امکان تماس صوتی تلگرام در سراسر جهان، هیچ کشوری نمی‌تواند برای استفاده از آن با تلگرام مذاکره کند.
در واقع در صورت رضایت‌نداشتن عوامل داخلی از این قابلیت، امکان فیلتر آن در تلگرام وجود ندارد. با این حال پس از راه‌اندازی تماس صوتی تلگرام در ایران که دو روز پیش صورت گرفت این سرویس برای کاربران ایرانی با اختلال همراه بود و پاول‌دورف، موسس تلگرام نیز در توییتر خود اعلام کرد که این قابلیت برای کاربران ایرانی فراهم شده اما به نظر می‌رسد محدودیت‌هایی از سوی عرضه‌کنندگان اینترنتی اعمال شده است. به دنبال این اتفاق وزارت ارتباطات اعلام کرد که هیچ‌گونه محدودیت و فیلترینگی برای تماس صوتی اعمال نکرده و به دنبال آن اپراتورهای همراه اول و ایرانسل هم اعلام کردند که این اپراتورها نقشی در اختلال ایجادشده ندارند. در نهایت اینکه اختلالات پس از گذشت چند ساعت برطرف و امکان برقراری تماس صوتی از طریق تلگرام برای کاربران فراهم شد.
فیلترینگ کارگشا نیست
سایه فیلترینگ همواره بر سر تلگرام و سرویس‌هایی از این دست وجود داشته اما درنهایت همه می‌دانسته‌اند که حتی فیلتر کردن یک سرویس باعث نجات سرویس یا خدمات داخلی نخواهد شد. توسعه شبکه‌های اجتماعی دسترسی کاربران به صوت و متن را تسهیل کرده و شرکت‌هایی که شبکه را در اختیار دارند باید خود از طریق خدمات ارزش افزوده و مدل‌های تجاری مختلف مبتنی بر آن مشکلات درآمدزایی خود را حل کنند. این اتفاق در زمینه پیامک هم رخ داد و در ایران نیز اپراتورهای ایرانی با توسعه شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل با کاهش قابل توجه درآمد ناشی از پیامک مواجه شدند. اما به تدریج همین اپراتورها راه‌حل‌هایی را برای افزایش درآمد از طرق دیگر پیدا کرده‌اند. به‌عنوان مثال هم اکنون فروش اینترنت بخش قابل توجهی از درآمد اپراتورها را تشکیل می‌دهد. هرچند در نهایت فروش دیتا ایجاد ارزش برای یک شرکت ارتباطی/ تکنولوژی نخواهد کرد اما تقریبا همه می‌دانند که رشد سرسام‌آور استفاده از دیتا که همزمان با راه‌اندازی نسل‌های سوم و چهارم موبایل و به لطف همین شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام رخ داده تا چه اندازه باعث رشد درآمدی اپراتورها شده است.
اما حتی اگر شبکه‌ای چون تلگرام فیلتر شود مدل‌های مشابه خارجی یا ایرانی به تدریج حاکمیت بخش مکالمات صوتی را نیز از اپراتورها خواهند گرفت بنابراین فیلترینگ جز بدنام کردن اپراتورها تاثیری حتی در درآمدزایی مکالمه هم نخواهد داشت. موضوع اینجاست که اغلب اپراتورها در کشورهای مختلف دنیا برای رقابت با پیام‌رسان‌های داخلی به این فکر افتاده‌اند که تماس صوتی خود را با ارائه بسته‌های مختلف رایگان کنند و مشترکان را به سمت خود جذب کنند و این موضوع هنوز در کشور ما اتفاق نیفتاده و فقط گاهی جسته و گریخته صحبت‌هایی از ارائه این قبیل طرح‌ها از سوی اپراتورها میشود و در نهایت هم پس از رایزنی‌های مختلف به نتیجه نمی‌رسد.
رگولاتوری مخالف مکالمه نامحدود
در کشور ما البته یکی، دو سال پیش بحث نامحدود شدن مکالمات موبایلی مطرح شده بود که به انجام نرسید و امکان بهره‌مندی مشترکان از مکالمات رایگان فراهم نشد. در همین راستا پاییز سال ۹۴ بود که هر سه اپراتور تلفن همراه طرح‌های تشویقی ویژه‌ای را برای مشترکان خود در نظر گرفتند که در رقابت با شبکه‌های اجتماعی موبایلی سهمی از مکالمه‌ها را به خود اختصاص دهند ولی با مخالفت رگولاتوری مواجه شد و سازمان تنظیم مقررات دستور توقف این طرح را بنا به دلایلی از جمله افت کیفیت شبکه و کاهش کیفیت خدمات به دلیل افزایش ترافیک صادر کرد. طرح‌های تشویقی تلفن همراه امکانی فراهم می‌کردند تا مشترکان با پرداخت مبلغی بتوانند مکالمه نامحدود درون‌شبکه‌ای داشته باشند.
از طرفی، اجرای این‌گونه طرح‌ها، همان‌طور که از سوی اغلب اپراتورهای جهان هم اجرا میشود، منافع درخور توجهی هم برای اپراتورها دارد؛ در حالی‌که اپراتورها از حذف مکالمات نامحدود استقبال کردند و با بیان اینکه انتظار مشکلات پیش‌آمده شبکه‌ای را نداشتند با رگولاتوری موافقت کردند. البته رگولاتوری در نهایت اعلام کرده که اگر اپراتورها خواستند طرح‌های مکالمه نامحدود را از سر بگیرند می‌تواند در چارچوب پروانه خود به ارائه طرح‌های مختلف بپردازند و تخفیف‌های متنوعی را برای مشترکانشان در نظر بگیرند.
حالا بیش از یک سال است که از توقف این طرح در کشورمان می‌گذرد و در این مدت کم‌وبیش اپراتورهای موبایل طرح‌های گوناگونی را برای ارائه مکالمات نامحدود به مشترکان خود عرضه کرده‌اند که هیچ‌یک آن‌طور که باید با شرایط مناسبی عرضه نشد و در نتیجه استقبال چندانی هم از سوی مشترکان صورت نگرفت. در نهایت اینکه با توجه به رشد روز‌افزون تکنولوژی، ظهور سرویس‌های مختلف در حوزه برقراری ارتباط مشترکان انکارناپذیر است. در کشورهای توسعه‌یافته و حتی در کشورهای در حال توسعه اپراتورها به دنبال راه‌های جدیدی هستند که همسو با پیشرفت‌ها و فناوری‌های جدید به رقابت بپردازند و مشترکان را با عرضه بسته‌ها و طرح‌های جالب توجه به سمت خود جذب کنند.
درواقع دیر یا زود کاهش درآمد از طریق مکالمه را باید پذیرفت و چه بهتر که هرچه زودتر به فکر راه‌هایی برای افزایش درآمد از طریق دیتا باشند تا هم با ارائه سرویس‌های جدید، راه‌های مناسبی پیش روی مشترکان بگذارند و هم بتوانند از طریق عرضه بسته‌ها و طرح‌های جدید، کاهش درآمد از طریق مکالمه را با افزایش درآمد از طریق دیتا جبران کنند و از طرفی هم هم‌راستا با پیشرفت فناوری در جهان پیش بروند.
در همین راستا، روز گذشته نیز رمضانعلی سبحانی‌فر، رئیس کمیته ارتباطات و فناوری ارتباطات مجلس در این باره اظهار کرد که اپراتورهای موبایل باید به پیشواز سرویس‌های جدید بروند و پیش از آنکه سرویس‌های جدید آنها را تحت تاثیر قرار دهد، اقدام به راه‌اندازی سرویس‌های جدید کنند.
او همچنین افزود: اگر امروز هم تلگرام صوتی در ایران ارائه نشود، به زودی سرویس‌های دیگری بازار اپراتورها را تهدید خواهند کرد. این در حالی است که بنا به گفته رگولاتوری، درآمد حاصل از حوزه دیتای موبایل با رشد ۱۸برابری از حدود هزار میلیارد تومان در پایان سال ۹۴ به حدود ۱۸هزار میلیارد تومان در پایان سال ۹۹ خواهد رسید. به گفته صادق عباسی شاهکوه، استقبال مشترکان از دیتای موبایل روز‌افزون است و بر همین اساس شرایط موجود می‌تواند برای اپراتورهای موبایل درآمدزا باشد. از طرفی نباید از درآمد حاصل از خدمات ارزش افزوده غافل شد که در حال افزایش است. سال گذشته مرتضی براری، معاون وزیر ارتباطات درآمد اپراتور اول تلفن همراه از خدمات ارزش افزوده در سال 94 را 1200 میلیارد تومان و اپراتورهای ایرانسل و رایتل را هزار میلیارد تومان اعلام کرد که برای هر سه اپراتور رقم درخور توجهی است.
با این تفاسیر، خدمات ارزش افزوده نیز می‌تواند نقش چشمگیری در درآمدزایی اپراتورها داشته باشد و در روند جهانی پیش رو که درآمد‌های سنتی در حال کاهش و از بین رفتن است منطقی می‌نماید که اپراتورهای کشورمان نیز به سمت درآمدزایی با روش‌های نوین پیش بروند و با فناوری‌های نوین مقابله نکنند.