۵۰ سال با عابر بانک
امسال ۵۰ سال است که از ورود دستگاه‌های عابر بانک یا آن‌طور که در ایران معروف شده، دستگاه‌های خودپرداز می‌گذرد. در دنیا، نماد بانکداری الکترونیکی خودپرداز است.
برخی تصور می‌کنند با توسعه ابزارهای جدید مثل تلفن همراه، دوره عمر دستگاه‌های عابر بانک تمام‌شده، ولی کارشناسان و تولیدکننده‌های خودپرداز نظر دیگری دارند. مهم‌ترین استدلال آن‌ها این است تا زمانی که مردم می‌خواهند از اسکناس استفاده کنند، دستگاه‌های خودپرداز هم کنار ما خواهند بود و نکته مهم اینجاست که نشانه‌ها و آمارها می‌گویند حذف اسکناس از فعالیت‌های روزمره حتی در کشورهای توسعه‌یافته هم به‌کندی پیش می‌رود.
در این گزارش نگاهی می‌اندازیم به روزهای ابتدایی ورود خودپرداز به زندگی ما، منتها پیش از آن هفت ویژگی دستگاه‌های خودپرداز جدید را که به نفع محیط‌زیست است، اعلام می‌کنیم.
۷ ویژگی زیست‌محیطی خودپردازهای جدید
اول: برخی دستگاه‌های عابر بانک به‌جای رسید کاغذی، رسید الکترونیکی می‌دهند. این موضوع نه‌تنها یعنی قطع درختان کمتر، بلکه یعنی استفاده کمتر از آب، روغن و انرژی برای تولید کاغذ.
دوم: در برخی روستاهای هند که تا شهرهای بزرگ یک نصف روز فاصله دارند از خودپرداز هایی استفاده می‌کنند که باانرژی خورشیدی کار می‌کنند. استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر و پاک اخیراً موردتوجه جدی قرار گرفته است.
سوم: در دستگاه‌های خودپرداز از ابزارهایی به نام Cash Recycling استفاده میشود. کار این دستگاه این است که اگر مشتریان اسکناس‌های خود را به دستگاه سپردند، آن را به فرد دیگری بدهند که از دستگاه اسکناس می‌خواهد.
استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت اسکناس هم باعث شده مدیریت داشتن اسکناس کافی در دستگاه‌های خودپرداز ساده‌تر شود و به جابه‌جایی کمتری برای اطمینان از خالی نبودن دستگاه‌های خودپرداز نیاز باشد.
چهارم: همان‌طور که فناوری پیشرفت می‌کند، صفحه‌نمایش‌ها جمع‌وجور تر و باهوش‌تر میشود. پردازنده‌های قوی‌تر و روش‌های تولید پیشرفته‌تر باعث شده دستگاه‌های خودپرداز کوچک‌تری تولید شود که هزینه‌های جابه‌جایی را کاهش می‌دهد.
پنجم: سیستم‌های مدیریت خودپرداز در این سال‌ها رشد کرده که این موضوع نیاز به حضور کارشناسان نگهداری خودپرداز ها را کمتر می‌کند و باعث میشود زمان در دسترس نبودن خودپرداز کاهش یابد. جابه‌جایی کمتر کارشناس‌ها یعنی اتلاف کمتر انرژی.
ششم: اخیراً دستگاه‌هایی به نام VTM معرفی شده که این دستگاه‌ها به کمک فردی که از راه دور با مشتری ارتباط برقرار می‌کند، می‌تواند همه خدماتی را که در شعبه به مشتری داده میشود، ارائه کند. این موضوع نیاز به استفاده از شعبه‌های فیزیکی را کمتر می‌کند. مردم هم در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانند از خدمات بانکداری استفاده کنند.
هفتم: این روزها با توسعه فناوری و افزایش توانایی نگهداری از دستگاه‌های عابر بانک، طول عمر این دستگاه‌ها هم افزایش یافته است. به‌طورکلی زمان سرویس‌دهی دستگاه‌های عابر بانک افزایش یافته است.
روزهای اول خودپرداز
دستگاه‌های عابر بانک هم مانند برخی اکتشافات و اختراعات که چند نفر هم‌زمان به آن فکر و آن را عملیاتی کردند، چنین پیشینه‌ای دارد. سال ۱۹۶۷ دو شرکت به‌صورت هم‌زمان از دستگاهی رونمایی کردند که پدر خودپرداز های امروزی بودند. اولی در بانک بارکلیز عملیاتی شد و دومی در سوئد و در بانکومات (Bankomat).
منتها هر دو دستگاه به‌صورت آفلاین کار می‌کردند؛ یعنی نه شبکه‌ای وجود داشت و نه ارتباطی. هر فرد می‌توانست از یک دستگاه خاص با واردکردن یک کارت مقدار مشخصی پول بگیرد.
بانک بارکلیز اولین بانک در جهان بود که برای نخستین بار از دستگاه‌های خودپرداز استفاده کرد. اولین خودپرداز جهان در ۲۷ ژوئن ۱۹۶۷ میلادی دریکی از شعب بانک بارکلیز در شهر انفیلد تاون در شمال لندن نصب شد.
در تاریخ بانک بارکلیز برجسته‌تر است و کمتر به نقش شرکت سوئدی پرداخته میشود. شرکت سوئدی که خودپرداز را ساخت شرکت متیور (Metior) بود. این شرکت برای اولین بار از رمز عبور عددی استفاده کرد و سعی کردند در پمپ‌بنزین‌ها این ابزار را عملیاتی کنند.
روزهای ابتدایی خودپرداز در ایران
تا چند سال پیش، نه تصویر و نه متنی خاص درباره ورود اولین خودپرداز ها به ایران در فضای وب وجود نداشت. یکی از دوستانم پیشنهاد داد به آرشیو کیهان سری بزنیم و بعدازآن احتمالاً برای اولین بار تصاویری از اولین دستگاه‌های خودپرداز در ایران را منتشر کردیم.
آن تصاویر و متن‌ها به‌صورت گسترده در وب منتشر شد. درواقع اولین خودپرداز به‌صورت امروزی که مبتنی بر شبکه بود توسط بانک سپه در دهه ۷۰ وارد ایران شد و همین کلمه عابر بانک را هم بانک سپه به کار برد.
سعید عسکری انارکی، فردی بود که در بانک سپه در آن زمان تلاش‌های زیادی برای راه‌اندازی خودپرداز در ایران انجام داد. بعداً بانک‌های دیگر برای این که متفاوت باشند از واژه اشتباه خودپرداز استفاده کردند که مورد اقبال مردم قرار گرفت.
منتها اولین دستگاه‌های خودپرداز آفلاین در ایران در دهه ۵۰ وارد ایران شد. ۱۶ بهمن ۱۳۵۱ روزنامه کیهان نوشت «اولین باجه اتوماتیک کامپیوتری شروع به کار کرد». درهرحال در سال‌های گذشته دستگاه‌های عابر بانک یک‌بار قبل از انقلاب و یک‌بار هم بعد از انقلاب وارد ایران شد و این روزها بخشی جدایی‌ناپذیر از سیستم بانکی ایران شده‌اند.
آینده دستگاه‌های خودپرداز
در آینده این دستگاه‌ها از بین نمی‌روند؛ حداقل ۲۰ سال دیگر کنار ما خواهند ماند، اما سروشکل آن‌ها تغییر می‌کند. دایبولد نیکسدورف، یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید خودپرداز در جهان است. این شرکت اخیراً از عابر بانکی رونمایی کرده که دیگر به کارت پلاستیکی نیاز ندارد.
افراد برای استفاده از این دستگاه انگشتشان را در محل مخصوص قرار می‌دهند و بعد رمز عبورشان را وارد می‌کنند و از تمام خدمات یک دستگاه خودپرداز استفاده می‌کنند. این یعنی شما برای استفاده از دستگاه عابر بانک به حمل کارت‌های پلاستیکی نیاز ندارید. تغییر و تحول در دستگاه‌های عابر بانک تازه شروع شده است.