نبرد شاپرک علیه جیرینگ
این یک نبرد خاموش و تمام‌عیار اقتصادی است. می‌توان برای این نبرد نام‌های متفاوتی انتخاب کرد اما درواقع صف‌کشی بانک‌ها به‌عنوان غول‌های بزرگ اقتصادی کشور که بخش بزرگی از ثروت و سرمایه کشور را در اختیار دارند و در لایه‌های مدیریتی کلان هم صاحب نفوذ هستند، علیه یک اپراتور مخابراتی است که خب این اپراتور از حیث ثروت و قدرت و نفوذ، کم از جبهه متحد بانک‌ها ندارد. داستان بر سر پرداخت‌های موبایلی است و صدها میلیارد تومان پولی که در این سیستم ردوبدل میشود.
بانک‌ها در بخش درگاه‌های اینترنتی روی پای خود ایستاده‌اند اما در بخش روبه‌رشد و گسترده پرداخت‌های موبایلی باید با غولی قدرتمند به نام همراه اول تعامل کنند. پرداخت‌های موبایلی شهروندان سود دوسویه‌ای را برای اپراتور همراه اول و مؤسسات وابسته‌اش از یک‌سو و بانک‌ها از سوی دیگر به‌همراه می‌آورد اما اختلاف بر سر کارمزدی که سازمان‌های وابسته به همراه اول در این فرایند پرداخت‌ها کسر می‌کنند، موجب جبهه‌گیری متحد بانک‌ها علیه اپراتور مربوطه میشود. بگذارید ماجرا را بازهم ساده‌تر کنیم؛ اینجا با مواجهه شاپرک در مقابل جیرینگ روبه‌رو هستیم. شاپرک همان شبکه الکترونیکی پرداخت‌های بانکی است که بازوی اجرایی بانک مرکزی در این حوزه محسوب میشود و در آن‌سو جیرینگ، کیف پول مبتنی بر موبایل است که زیر نظر همراه اول فعالیت می‌کند و درواقع همان‌جایی است که پرداخت‌های موبایلی را به سمت بانک‌ها و در واقع دروازه شاپرک هدایت می‌کند!
بانک‌ها تصمیم به کودتا علیه جیرینگ می‌گیرند اما می‌شد حدس زد که عملی‌شدن این اتفاق چندان منطقی به‌نظر نرسد. از آن‌سو همراه اول با عقد قراردادی عجیب با تلویزیون، تبلیغ پایانه‌های پرداخت موبایلی بانک‌ها در تلویزیون را در انحصار خود درآورد! از طریق شرکتی به نام توسکا که در واقع از دل جیرینگ بیرون آمده است! می‌بینید داستان بسیار پیچیده است اما خب چگالی منافع مالی در بازار پرداخت‌های الکترونیکی آنقدر بالاست که چنین برخوردهایی را طبیعی نشان می‌دهد. گزارش صفحه ۴ و ۵ را بخوانید و با ابعاد دقیق این اتفاق بیشتر آشنا شوید.
رامبد جوان و مهران مدیری کاملاً ناخواسته به بازیگردان‌های یک دعوای بزرگ در اقتصاد کشور تبدیل شده‌اند. تنها دوسه‌روز پس از آنکه گزارش جدید شاپرک به‌عنوان رگولاتور پرداخت‌های الکترونیکی کشور منتشر و در آن به ریز پول‌های جابه‌جا شده توسط دستگاه‌های کارت‌خوان، موبایل و اینترنت‌بانک‌ها اشاره شد، فین‌تک‌ها متوجه شدند پول زیادی را جابه‌جا می‌کنند و ممکن است این وسط سر بعضی‌هایشان کلاه برود. پس دنبال راه چاره گشتند و برای شروع دست‌به‌دست هم دادند. آنها فکر می‌کنند کسب‌وکارشان با یک دشمن قدرتمند روبه‌رو است که می‌تواند به شکل انحصاری عمل کند.
اگر لغات و اصطلاحاتی که در چندخط بالا خواندید برایتان ناآشناست و به سختی متوجه مفهوم اتفاق رخ‌داده می‌شوید، ساده‌ترین کار یادآوری تبلیغات برنامه‌های دورهمی و خندوانه است. همان برنامه‌هایی که در آن یک کد چندرقمی با زینت یک‌ستاره و مربع پشت سر هم تکرار می‌شد تا مردم را تشویق کنند، پرداخت‌های الکترونیکی خود را با کمک شماره‌گیری همین کدهای دستوری و از طریق موبایل‌هایشان انجام دهند. پرداخت قبض، خرید شارژ سیمکارت، بسته‌های اینترنتی و … عمده‌ترین کارهایی هستند که می‌توانید در قالب پرداخت‌های موبایلی انجام دهید. اما این عملیات ساده که توسط مجریان سرشناس خندوانه و دورهمی با کلی شوخی و خنده تبلیغ شد، چطور توانست به یک دعوای بزرگ در صحنه اقتصاد کلان کشور تبدیل شود؟
کم‌کم باید از خودتان بپرسید آخرین‌بار که پول نقد دیدید کی بود. باورکردنی نیست اما اسکناس در حال کنار رفتن است و به‌جای آن مردم ترجیح می‌دهند کارت بانکی‌شان را روی دستگاه پوز بکشند، قبض‌ها را به شکل اینترنتی پرداخت کنند و تلفن همراه اعتباری‌شان را با شماره‌گیری کدهای دستوری متشکل از ستاره و عدد و مربع شارژ کنند. هر سه‌روش را در اصطلاح بانکی با عنوان پرداخت الکترونیکی می‌شناسیم و طبیعی است که هر کدامشان به فراخور زمان و مکان طرفداران خاص خود را داشته باشند.
به‌عنوان مثال آمارهای شاپرک که نهاد ناظر و مجری عملیات پرداخت‌های الکترونیکی است، نشان می‌دهد در مرداد و شهریور امسال کارت‌خوان‌های فروشگاهی از نظر مبلغ با سهم ۸۷ درصدی از کل پرداخت‌های الکترونیکی پرکاربردترین سیستم موجود است. پس از آن درگاه‌های پرداخت اینترنتی حدود هشت‌درصد سهم دارند و سهم ابزارهای پرداخت موبایل حدود چهاردرصد است. با وجود اینکه به نظر می‌آید موبایل محبوبیت کمتری نزد مردم دارد اما مرور بقیه آمارهای شاپرک ابعاد تازه‌تری را از رقابت حساس و نفس‌گیر در عرصه پرداخت‌های الکترونیکی، پیش رویمان قرار می‌دهد.
در آخرین و جدیدترین گزارش شاپرک آمده است که رشد تعداد تراکنش‌های انجام شده توسط درگاه‌های اینترنتی دودرصد است و تعداد تراکنش‌های انجام شده توسط کارت‌خوان‌های فروشگاهی ۱.۹۴ درصد افت کرده است. نکته قابل توجه در این بخش عدد چشمگیری است که در برابر ابزارهای موبایلی نوشته شده است؛ ۷.۶ درصد. این یعنی استفاده از کدهای دستور شامل ستاره، اعداد و مربع رو به افزایش است. از حق نگذریم راهکاری که این ابزار مقابل مشتری می‌گذارد بی‌نهایت ساده است و نسبت به بقیه روش‌ها دردسر کمتری دارد اما این وسط نباید از نقش ابزارهای تبلیغاتی در فراگیرشدن این روش بگذریم. فشار سنگین این تبلیغات را حتماً در برنامه‌های تلویزیونی مثل دورهمی و خندوانه، لابه‌لای تبلیغات رنگارنگ میان برنامه‌ها و بیلبوردهای محیطی احساس کرده‌اید و لابد مدام با تعجب از خودتان پرسیده‌اید، منفعت این کار چقدر است.
رقابت بر سر حمل پول
کارت‌خوان‌های فروشگاهی همچنان سلطان بلامنازع پرداخت‌های الکترونیکی هستند. احتمالاً به این خاطر که اگر وارد هر مغازه‌ای شوید، طرف چندتا از آنها را روی میز گذاشته است و هرچه بخرید احتمالاً انتخاب اولتان این است که هزینه‌اش را با کارت بانکی‌تان پرداخت کنید. آمارهای شاپرک این قضیه را اثبات می‌کنند. به‌عنوان مثال در شهریور امسال حدود یک‌میلیارد تراکنش توسط کارت‌خوان‌های فروشگاهی انجام شده و سهم ابزار اینترنتی و موبایلی ۴۱ میلیون و ۱۳۷ میلیون تراکنش است. از نظر تعداد ابزارهای فعال هم باید کارت‌خوان‌ها را برنده دانست؛ درحالی‌که ۶.۵ میلیون کارت‌خوان فعال وجود دارد، سهم ابزارهای پرداخت الکترونیکی ۶۱۵ هزار و سهم ابزارهای موبایلی فعال ۳۴۴ هزار عدد است. حالا لازم است نگاهی به آمار بیندازیم تا متوجه شویم مردم از کدام ابزار برای چه کاری استفاده می‌کنند.
بیشترین تعداد تراکنش‌های ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، مربوط به مبالغی بین پنج تا ۱۵ هزار تومان بوده است. از طرفی ۲۷.۶ درصد تعداد تراکنش‌های ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، زیر پنج‌هزار تومان قیمت داشته است. سهم مبالغ بین پنج تا ۲۵ هزار تومان ۳۶.۵ درصد است و ۲۹ درصد تراکنش‌ها مربوط به مبلغ‌های بالای ۲۵ هزار تومان بوده.
هر چقدر در بخش ابزار پرداخت فروشگاهی شاهد عددها و مبالغ بزرگ هستیم، در بخش ابزارهای موبایلی با عددهای کوچک روبه‌رو می‌شویم. به نحوی که ۴۹.۴۶ درصد مجموع تراکنش‌ها شامل مبلغی کمتر از دوهزار تومان میشود و مبلغ ۵۶.۷۰ درصد تراکنش‌ها کمتر از پنج‌هزار تومان بوده است. با توجه با استفاده عموم جامعه از کارت‌های شارژ با مبلغ حدود پنج‌هزار تومان و همچنین اقبال فراوان ابزار پذیرش موبایلی به منظور تهیه کارت‌های شارژ اپراتورهای مختلف، می‌توان حضور حداکثری تراکنش‌های موبایلی در این بازه قیمت را توجیه کرد.
با وجود اینکه عددها و مبالغ در بحث ابزارهای پرداخت موبایلی کوچک است، رشد سریع استفاده از این روش و پتانسیل نهفته در آن باعث شده شرکت‌های فعال در این بخش با سرعت گسترش پیدا کنند. از تبلیغات محیطی و بیلبوردها به‌روی پیراهن تیم‌های ورزشی بیایند و در قدم بعدی بانک‌ها را کنار بزنند و در برنامه‌های تلویزیونی مثل دورهمی و خندوانه اسم‌ها و شماره‌هایشان پشت سر هم تکرار شود.
یکی شما را تشویق می‌کند تا یک کد را شماره‌گیری کنید و شارژ بخرید، دیگری به شما می‌گوید نرم‌افزاری نصب‌کرده و بی‌خیال کد شوید. در نهایت همه‌شان توانسته‌اند سهم کارت‌خوان‌های فروشگاهی را از بازار کاهش دهند. مقایسه آمار منتشر شده شاپرک نشان می‌دهد که غول‌های PSP مثل شرکت به‌پرداخت ملت که در حوزه کارت‌خوان‌های فروشگاهی سهم بالایی دارند، بازار را به شرکت‌های فعال در حوزه پرداخت موبایلی، کدهای مشهور USSD و اپلیکیشن‌هایشان واگذار کنند.
دعوا سر چیست؟
جایی که پول هست همه را جذب خود می‌کند. بازیگران اصلی فعال در زمینه پرداخت‌های موبایلی به تازگی احساس کرده‌اند می‌توانند سهم بیشتری از سود موجود در بازار را برای خود نگه دارند. مسئله ساده است اگر مشتریان پرداخت موبایل از کدهای دستوری USSD استفاده‌کنند، بخشی از سود باید به اپراتورهای موبایل تعلق بگیرد. پس طراحی و ساخت اپلیکیشن‌های موبایل اولویت پیدا می‌کند. احتمالاً شما هم شاهد رویکردهای تبلیغاتی این شرکت‌ها جهت سوق‌دهی مخاطب به استفاده از اپلیکیشن‌ها بوده‌اید. به نظر می‌رسد این هزینه‌های تبلیغاتی تا اینجای کار کارساز بوده و توانسته علاوه بر کمترکردن تعداد کارت‌خوان‌های فروشگاهی و میزان تراکنش آنها سهم بازار نرم‌افزارهای موبایلی را افزایش دهد.
رقابت در بخش پرداخت‌های موبایل اگرچه به شکل زیرپوستی همیشه در جریان بوده است اما از یکی دو روز پیش وارد فاز تازه و علنی شده است. می‌گویند چندشرکت فعال در این بخش به سراغ شاپرک که بزرگ‌تر ماجراست رفته‌اند و علیه جیرینگ شکایت کرده‌اند. از آن طرف جیرینگ بی‌کار ننشسته و ضمن عقد یک قرارداد با صداوسیما رقبایش را مجبور می‌کند تبلیغات خود را تنها بعد از تاییدشدن توسط یکی از شرکت‌های تابعه‌اش به تلویزیون ببرند. روایت‌ها در مورد علنی‌شدن این نبرد بزرگ و پر سر و صدا متفاوت است و به همین خاطر مجبوریم تنها به روایت آنها اکتفا کنیم.
در روایت اول آمده شاپرک با ملزم‌کردن شرکت‌های پرداخت الکترونیک بر قطع همکاری با شرکت جیرینگ شرکت تأمین‌کننده بستر زیرساختی شبکه پرداخت موبایلی همراه اول، ضمن دخالت مستقیم در قراردادهای تجاری سایر شرکت‌ها، برای ایجاد انحصار در شبکه پرداخت‌های موبایلی تلاش می‌کند. مخالفان شاپرک این اقدام را به «ناتوانی در انجام وظایف حاکمیتی در راه‌اندازی کیف پول الکترونیکی و جلوگیری از ایجاد تراکنش‌های غیرواقعی» ربط می‌دهند. آنها می‌گویند شاپرک طی سال‌های گذشته نتوانسته تغییری در مدل دریافت کارمزد از بانک به سمت دریافت‌کننده خدمات ایجاد کند و با این‌کار نه‌تنها لطمه سنگینی به توسعه زیرساخت‌های بانکی زده بلکه باعث بزرگ‌شدن حباب‌گونه شرکت‌هایی شده که ارزش افزوده آنها از طریق استفاده از بستر زیرساختی شبکه تلفن همراه انجام شده است.
شاپرک هم در برابر این حمله بی‌کار ننشسته و در مقام دفاع از خود دو نامه را رسانه‌ای کرده است.
اولین نامه از طرف فعالان بخش پرداخت‌های موبایل برای مدیر شاپرک نوشته شده است و در آن آمده این شرکت‌ها نسبت به زیاده‌خواهی جیرینگ اعتراض دارند. در پایان نامه اول آمده آنها به شکل مشترک تصمیم گرفته‌اند تا زمانی که جیرینگ سهم مورد مطالبه خود را از کارمزد تراکنش‌های موبایلی کاهش ندهد، قراردادشان را با آن تمدید نکنند.
صحت نامه دوم هنوز تأیید نشده است و به‌نوعی باید آن را حمله‌ای سنگین علیه جیرینگ در نظر گرفت چون در آن جیرینگ به‌عنوان یک شرکت انحصارگر معرفی شده است. این نامه با سربرگ صداوسیما منتشر شده و آن‌طور که از محتوای نامه برمی‌آید، به توافق شرکتی به نام توسکا با تلویزیون مربوط میشود. منتشرکنندگان نامه با کمک آن اتهامی بزرگ را متوجه رقیب می‌کنند؛ چون ادعا دارند توسکا شرکتی است متعلق به همراه اول و جیرینگ که طی قراردادی با صداوسیما موفق شده فرآیند پخش تبلیغات از تلویزیون را به شکل انحصاری مال خود کند. در متن نامه آمده است مدیران صداوسیما کلیه شرکت‌ها و مؤسسات طرف قرارداد خود را ملزم کرده‌اند کلیه برنامه‌ها و طرح‌های مشارکتی در حوزه خدمات پرداخت موبایلی مثل برنامه‌های دورهمی و خندوانه را تنها با تأیید شرکت توسکا پیش‌ببرند.