ادغام شرکت ها؛ بایدها و نبایدها
فریدون قاسم‌زاده مدیرعامل افرانت
در بازارهای رقابتی و غیر انحصاری، با رشد و توسعه صنایع و افزایش تعداد شرکت های فعال در آنها، سهم بازار (Market Share) میان تعداد زیادی از شرکت ها تقسیم شده و در نتیجه حجم فروش و سود آوری این شرکتها که خدمات با کیفیت و قیمت های مشابهی را ارایه می کنند کاهش می‌یابد. همچنین این شرکتها به دلیل عدم امکان استفاده از مزایای حاصل از صرفه اندازه (Economy of Scale) که شرکتهای بزرگ از آن بهره‌مند هستند توان رقابت با شرکتهای خارجی در بازارهای داخلی و بین‌المللی را از دست می‌دهند. صرفنظر از موارد فوق، عوامل متعدد دیگری نیز از قبیل صدور مجوز بیش از کشش بازار، ایجاد فشار رقابتی از سوی خدمات جایگزین به دلایل تعرفه ای یا تکنولوژیکی (مانند استفاده از 3G,4G/LTE یا فیبرنوری FTTH به جای ADSL) زمینه تشدید بحران را دراین قبیل موارد فراهم می‌آورد.
یکی از راهبردهای طبیعی و متداول برای مقابله با این وضعیت، تجمیع بازار (Market Consolidation) است که در آن تعداد محدودی شرکت بزرگ از طریق ادغام (Merger) یا خرید (Acquisition) شرکتهای کوچکتر (M&A)، تشکیل شده و بخش عمده ای از سهم بازارو یا کل آن را در اختیار می‌گیرند. تجمیع بازار غالبا با اهدافی از قبیل هم افزایی، افزایش سهم بازار، نفوذ به بازارهای جدید و کاهش تعرفه ها انجام شده و در شکل مطلوب آن می تواند موجب افزایش توان رقابت با شرکت های خارجی و یا همکاری با آنها و نفوذ به بازارهای بین‌المللی شود.
با توجه به اهمیت این موضوع و فراگیر بودن آن در جوامع پیشرفته صنعتی، مراجع و سایتهای متعددی در جهان اخبار مربوط به ادغام و خرید شرکتها و سایر اخبار مرتبط با آن در این صنایع را مرتبا رصد کرده و اطلاع رسانی می‌کنند. به عنوان مثال سایت TMTFinaceآخرین اخبار و اطلاعات مربوط به عرضه اولیه در بورس (IPO) ، ادغام و خرید (M&A)، مقررات (Regulation)، سرمایه‌گذاری (Finance) و معاملات (Deals) شرکتهای مخابراتی (Telecom)، رسانه ای (Media) و تکنولوژی (Technology) که اصطلاحا TMT خوانده می‌شوند را در اختیار فعالان وعلاقمندان قرار می‌دهد.
علیرغم مزایای زیاد ادغام شرکت ها و مثالهای متعددی که برای آن مانند ادغام موفق شرکتهای دیسنی و پیکسار و غیره وجود دارد، عدم اجرای صحیح این فرایند می‌تواند مشکلات و مخاطرات جدی برای شرکتها ایجاد کند که نمونه ای از آن ادغام ناموفق شرکتهای کرایسلر و بنز است که در آن عدم توجه به عوامل فرهنگی منجر به شکست این ادغام شد.
برای افزایش احتمال موفقیت شرکت ها در فرایند ادغام که به ناچار تعداد آن در کشور ما نیز به زودی اضافه خواهد شد، ابتدا باید اهداف مورد نظر از ادغام توسط شرکت های درگیر به دقت تعریف و تبیین شده و جهت کاهش ریسک برخورد میان کارکنان و مدیران شرکتهای ادغام شده که سالها به عنوان رقیب یکدیگر فعالیت کرده‌اند، هرگونه برنامه ریزی برای ادغام با در نظر گرفتن ملاحظات فرهنگی انجام شود. همچنین لازم است انجام مذاکره و بستن قرارداد دراین قبیل معاملات استراتژیک مانند سایر کشورها توسط نهادهای تخصصی (Investment Bank) به نیابت از طرف معامله کنندگان و با اعلام قبلی انجام شود.
شروع مذاکرات خرید یا ادغام میان این شرکت ها باید از چند ماه قبل به نحو مطلوب و از مسیر صحیح به اطلاع ذینفعان اصلی از جمله دولت ، کارکنان، مشتریان و بورس (در مورد شرکت های سهامی عام) رسانده شود تا
اولا دستگاه های رگولاتوری و نظارتی فرصت کافی برای بررسی ابعاد مختلف ادغام جهت صدور به موقع مجوز با حصول اطمینان از عدم شکل گیری انحصار و تداوم رقابت سالم و مقابله با تبانی، دامپنگ، تثبیت قیمت (Price Fixing) و غیره را در بازار داشته باشند.
ثانیا مسئولین بورس از اطلاع رسانی شفاف و به موقع و از مسیر صحیح و قانونی (سایت بورس) در مورد ادغام به جای انتشار آن از طریق سایتهای شخصی و شبکه های اجتماعی (که تنها تعداد محدودی از ذینفعان به آنها مراجعه می‌کنند) وعدم ایجاد شوک در بازار، به دلیل نوسانات قیمتی شدید ناشی از پخش ناگهانی اخبار ادغام و یا نقص اطلاعات از قبیل روشن نبودن تاثیرات ادغام بر سودآوری (EPS) شرکت های مزبور، مطمئن شوند تا مجبور به بستن نماد این شرکتها که آثار نامطلوبی بر رتبه شفافیت و ارزش سهام واعتماد سهامداران به سهام شرکتهای مزبور آنهم در زمان شروع ادغام برجای می گذارد، نشوند.
ثالثا: آمادگی لازم در کارکنان شرکت های ذینفع که به طور طبیعی آینده شغلی خود را بر اثر ادغام مبهم و یا در معرض خطر می بینند، ایجاد شود تا شرکتها با موجی از نارضایتی و استعفای کارکنان که معضلات مدیریتی ایجاد می‌کند مواجه نشوند.
و بالاخره از بروز سردرگمی و نگرانی در مشتریان در مورد نحوه تداوم سرویس پس از ادغام از نظر کیفیت، قیمت و سطح خدمات دریافتی جلوگیری شود.
صرف نظر از بایدها و نبایدهایی که شرکت ها برای افزایش شانس موفقیت خود در زمان ادغام باید رعایت کنند، لازم است دستگاههای حاکمیتی ذیربط مانند سازمان تنظیم مقررات، شورای رقابت، سازمان بورس و غیره نیز با توجه به نقش بسیار مهم نظارتی آنها در فرایند ادغام و از آنجا که صدور مجوز خرید و ادغام شرکتهای دارای پروانه، تغییرات قیمت آنها، بستن نماد شرکتها در صورت مشاهده عدم شفافیت اطلاعاتی و یا تخلف از قوانین و مقررات در این قبیل امور به آنها واگذار شده است؛ نسبت به اصلاح و بهبود فرایندهای موجود و به روز آوری آنها بر اساس به روش ها (Best Practices) و آموزش و ارتقای آگاهی و دانش کارکنان خود برای مواجهه صحیح و اصولی با فرایند ادغام و خرید شرکت ها (M&A)اقدام کنند تا اطمینان لازم در جامعه نسبت به نظارت صحیح و مطلوب دولت بر فرایند ادغام در جهت حفظ حقوق و رعایت منافع تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و سهامداران فراهم شود.