گزارش ۲۰۱۷ آنکتاد از اقتصاد دیجیتال از سهم ۵/ ۶درصدی ICT از GDP جهان خبر میدهد
سیمین عزیزمحمدی – دنیای اقتصاد : معیارهای مختلف نشان میدهد اقتصاد دیجیتال همچنان نقش پررنگی در رشد اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. گزارش امسال کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) از اقتصاد اطلاعات حاکی از آن است که در سراسر جهان، سهم بخش‌های خدمات اطلاعات و ارتباطات و صنعت ICT از GDP جهانی حدود ۵/ ۶ درصد بوده و حدود ۱۰۰میلیون نفر در سراسر جهان در خدمات ICT مشغول به کارند. خدمات ICT مشاغل پردرآمدی را برای زنان فراهم کرده، با این‌حال، سهم زنان در تخصص‌های ICT به ویژه در کشورهای در حال توسعه بسیار پایین است.
تجارت الکترونیک جهانی در سال ۲۰۱۵ حدود ۲۵هزار میلیارد دلار برآورد شده است، این رقم در سال ۲۰۱۳ بالغ بر ۱۶هزار میلیارد دلار بود.
در این مدت، ۳۸۰میلیون مشتری خرید خود را از وب‌سایت‌های خارجی انجام داده‌اند. اقتصاد دیجیتال در حال حاضر تغییر تجارت بین‌المللی را تحت‌الشعاع قرار داده به‌طوری که صادرات خدمات مخابرات، کامپیوتری و اطلاعات بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ تا ۴۰درصد رشد کرده و به ۴۶۷میلیارد دلار رسیده است. تجارت کالاهای ICT نیز در سال ۲۰۱۵ بیش از ۲ هزار میلیارد دلار بود. فروش روبات‌ها در بالاترین سطح قرار دارند و فروش پرینترهای سه‌بعدی در سال گذشته دوبرابر شده است.
انتظار می‌رود میزان ترافیک اینترنت در سال ۲۰۱۹ تا ۶۶برابر بیشتر از سال ۲۰۱۵ باشد. با این حال، شکاف دیجیتالی همچنان باقی مانده و موارد جدیدی در حال ظهور است. برای مثال، با وجود توسعه پهنای باند، بیش از نیمی از جمعیت جهان هنوز آفلاین هستند. و تنها ۱۶درصد جمعیت بزرگسال جهان، صورت‌حساب‌هایشان را آنلاین پرداخت می‌کنند. در مورد تجارت الکترونیک، در حالی که بیش از ۷۰درصد از مردم در کشورهای توسعه‌یافته، کالاها یا خدمات را از طریق اینترنت خریداری می‌کنند، این رقم در اکثر کشورهای در حال توسعه کمتر از ۵ درصد است. بنگاه‌های کوچک و متوسط این کشورها به اندازه آنهایی که در کشورهای توسعه‌یافته هستند، از اقتصاد دیجیتال استفاده نمی‌کنند که این امر منجر به کاهش فرصت‌های رشد میشود. همچنین تنها ۴ درصد پرینترهای سه‌بعدی در کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین مورد استفاده قرار گرفته است.
گزارش آنکتاد نشان میدهد در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه از جمله بنگلادش و پاکستان، تقریبا نیمی یا بیشتر از نیمی از کاربران اینترنت برای اولین بار در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ آنلاین شدند و در این مدت ۱۸میلیون نفر به کاربران اینترنت در ایران اضافه شده است. همچنین براساس این گزارش، نرخ مشارکت ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۵ حدود ۶۵درصد بوده و تنها حدود ۱۲درصد خرید کالا و خدمات آنلاین انجام میشود. در صورتی که نسبت نرخ مشارکت در شبکه اجتماعی و خرید آنلاین در کشورهایی مانند سوئیس، ژاپن یا کره جنوبی بسیار به هم نزدیک است. همچنین در این گزارش، ایران در لیست ۷۶کشوری قرار گرفته که در فرآیند تولید از سیستم‌های روباتیک استفاده می‌کنند، البته تولید روباتیک(تعداد روبات در ازای هر ۱۰۰هزار نفر نیروی کار) سهم بسیار ناچیزی داشته و از این لحاظ ایران در کشورهای رده پایین است. در صدر این رده‌بندی کره جنوبی با نسبت حدود ۳۶۵روبات در ازای هر ۱۰۰هزار نفر نیروی کار قرار دارد.
دسترسی به ICT
یکی از شاخص‌های اساسی در توسعه اقتصاد دیجیتال، میزان دسترسی شرکت‌ها و مردم به ICT و راه‌حل‌های دیجیتال است و اینکه آیا آنها به شکل بهینه از این فناوری استفاده می‌کنند. برای بسیاری از مردم کشورهای در حال توسعه، شبکه‌های موبایل تنها کانال دسترسی به اینترنت و تلفن همراه ابزار کلیدی برای کارآفرینی، توانمندسازی و حتی مشارکت مالی است. در کشورهای توسعه‌نیافته نیز عمدتا، از اینترنت تلفن همراه استفاده میشود. اگرچه ارتباطات در یک دهه اخیر از چند جهت به‌طور چشمگیری بهبود یافته است، اما همچنان شکاف عمده‌ای وجود دارد. در کشورهای در حال توسعه، در حالی که نرخ نفوذ موبایل بیش از ۹۰درصد بوده، نرخ اینترنت موبایل تنها اندکی بالاتر از ۴۰درصد و اینترنت ثابت کمتر از ۱۰درصد بود. علاوه بر این، به‌طور متوسط، تنها ۴۰درصد مردم این کشورها از اینترنت استفاده می‌کنند، در حالی که در کشورهای پیشرفته این رقم بیش از ۸۰درصد است.
در کشورهای توسعه‌نیافته، ارتباط در طول دهه گذشته به‌طور مداوم بهبود یافته است. به ویژه مشترکان موبایل به‌طور متوسط از ۵درصد به ازای هر ۱۰۰نفر در سال ۲۰۰۵ تا ۷۳درصد در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۵، اقتصادهای در حال توسعه ۷۰درصد از کاربران اینترنت جهان را تشکیل می‌دادند که بیشترین تعداد آنها در چین و هند است. تقریبا ۹۰ درصد از ۷۵۰ میلیون نفر که برای اولین بار بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ به اینترنت دسترسی پیدا کردند، از اقتصادهای در حال توسعه بودند.
دسترسی و استفاده از پهنای باند یک ابزار حیاتی برای اقتصاد دیجیتال است. با وجود افزایش ارتباطات، استفاده از پهنای باند هنوز در کشورهای توسعه‌نیافته بسیار محدود بوده و برای اکثر مردم غیرقابل دسترس است. قیمت پهنای باند ثابت در کشورهای در حال توسعه بیش از سه برابر کشورهای توسعه‌یافته و پهنای باند موبایل بیش از دو برابر است. در کشورهای توسعه‌نیافته دور از دریا، هزینه‌های دسترسی به اینترنت بین‌المللی پرسرعت و هزینه‌های اشتراک پهنای باند ثابت بسیار بیشتر از کشورهای ساحلی و نزدیک به کابل‌های ارتباطی زیردریایی است. کیفیت خدمات پهنای باند به‌طور قابل توجهی متفاوت است.
سرعت دانلود، سرعت آپلود و زمان تاخیر، جنبه‌های کیفی هستند که بر استفاده از برخی برنامه‌های کاربردی ابری تاثیر می‌گذارد. در سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۶۹ درصد جمعیت جهان تحت پوشش شبکه ۳G بودند، این رقم در سال ۲۰۱۱ حدود ۴۵ درصد برآورد می‌شد. با این حال، بین دسترسی شهری و روستایی شکاف همچنان باقی است به‌طوری که شبکه ۳G حدود ۸۹ درصد مناطق شهری تحت پوشش داشت، این رقم در مناطق روستایی تنها ۲۹درصد بوده و این شکاف بیشتر در کشورهای کم درآمد بیشتر است. بنابراین، به‌رغم پیشرفت‌های قابل توجه در دسترسی به ICT، اختلافات قابل توجهی در استفاده از چنین فناوری، به ویژه پهنای باند وجود دارد. کشورهای در حال توسعه و به ویژه کشورهای توسعه نیافته از چند جهت در معرض خطر هستند. نخست، نفوذ کم پهنای باند بوده و دوم، سرعت دانلود و آپلود نسبتا کم در صورت دسترسی به پهنای‌باند است که فعالیت‌ها را محدود می‌کند. سوم، علاوه بر اختلاف GNP سرانه، هزینه استفاده از خدمات پهنای باند در کشورهای توسعه نیافته و دیگر کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای پیشرفته‌تر است.
تولید و تجارت کالا و خدمات ICT
بخش تولید بخش ICT یک عنصر اصلی در اقتصاد دیجیتالی است. بر اساس اطلاعات برای ۱۰ اقتصاد با بزرگ‌ترین تولید خدمات ICT (آمریکا، اتحادیه اروپا، چین، ژاپن، هند، کانادا، برزیل، کره جنوبی، استرالیا و اندونزی)، ارزش افزوده خدمات ICT در سال ۲۰۱۵ حدود ۲/ ۳هزار میلیارد دلار است. سهم این خدمات در GDP جهانی در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ حدود ۴/ ۳ درصد نسبتا پایدار بود. ارزش افزوده تولید جهانی محصولات کامپیوتری، الکترونیکی و نوری در سال ۲۰۱۰ حدود ۷/ ۱هزار میلیارد دلار است، در حالی که درآمد کل حدود چهار هزار میلیارد دلار بود. ارزش افزوده محصولات کامپیوتری، الکترونیکی و نوری و خدمات ICT در سال ۲۰۱۴ به حدود ۱/ ۵ هزار میلیارد دلار رسیده است که در سال ۲۰۱۷ معادل ۴/ ۶ درصد GDP خواهد بود.
صادرات خدمات مخابراتی و خدمات کامپیوتری در جهان در سال ۲۰۱۶ به ۴۶۷میلیارد دلار رسیده است. صادرات خدمات ICT بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ به میزان ۸ درصد افزایش یافت و سهم خود را در تمامی خدمات تجاری از ۷/ ۸ درصد به ۳/ ۱۰ درصد رسانده است. صادرات خدمات اطلاعاتی، از جمله ارائه محتوای آنلاین، به لطف بهبود ارتباطات، به ۲۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت که تقریبا سه برابر ارزش ۲۰۰۵ بود. تجارت کالاهای ICT طی دهه گذشته به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. با این حال، برای نخستین بار از سال ۲۰۰۹، واردات کالاهای ICT در جهان در سال ۲۰۱۵ به میزان ۶/ ۳ درصد(با توجه به قیمت‌های فعلی) کاهش یافت و به بیش از ۲ هزار میلیارد دلار رسید.
بیشتر این کاهش ناشی از کاهش واردات از کشورهای توسعه یافته آسیا و اروپا بود که به ترتیب ۱۱ درصد و ۷ درصد و همچنین کاهش واردات کامپیوترها و لوازم جانبی آن و تجهیزات الکترونیکی مصرفی است. صادرات جهانی خدمات ICT در طول مدت ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ نیز ۴ درصد کاهش یافت و به ۴۷۲میلیارد دلار رسید. سهم واردات کالاهای ICT از واردات کالاهای جهان در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۳ درصد شد. اکثر تجارت کالاهای ICT، شامل کالاهای نهایی و متوسطه بین آسیا، اروپا و آمریکا است. اقتصادهای توسعه یافته در آسیا که بسیاری از آنها میزبان تولیدات بزرگ صنعتی هستند، تقریبا نیمی از (۴۹ درصد) واردات کالاهای ICT جهانی را در سال ۲۰۱۵ دارند. چین به تنهایی یک‌پنجم از این واردات را تشکیل میدهد. چین، صادر‌کننده پیشرو در جهان کالاهای ICT است که در سال ۲۰۱۵ به ارزش ۶۰۸ میلیارد دلار می‌رسد و به میزان قابل توجهی بالاتر از صادرات خدمات مخابراتی، کامپیوتر و اطلاعات در ۲۵میلیارد دلار است. هند، خدمات ICT را به ارزش ۵۵ میلیارد دلار و کالاهای ICT با ارزش تنها ۲/ ۳ میلیارد دلار صادر کرد.