دوازدهمین فوروم راهبری اینترنت (IGF) که از روز دوشنبه گذشته در مقر سازمان ملل در ژنو سرد و برفی با شعار «آینده دیجیتالی‌ات را بساز» آغاز به کار کرده بود با بحث‌های داغ روز افتتاحیه و به دنبال آن برگزاری تعداد متنابهی از کارگاه‌ها و جلسات بحث تخصصی ادامه یافت و روز چهارشنبه به کار خود خاتمه داد.

اجلاس راهبری اینترنت (Internet Governance Forum) مدلی مبتنی بر بحث بین‌المللی در مورد موضوع پرمناقشه مدیریت و حاکمیت بر اینترنت بود. وقتی در سال ۲۰۰۳ سران کشورهای جهان برای شرکت در کنفرانس جامعه اطلاعاتی (WSIS) در همین ژنو گردهم آمدند موضوعی تازه پیش روی خود داشتند: اگر قرار است دولت‌ها با چالش‌ها و موضوعات اینترنتی سروکار داشته باشند بایدسهمی در مدیریت این شبکه هم داشته باشند. همین بحث طی دو سال بعد و تا رسیدن به زمان کنفرانس سران جامعه اطلاعاتی در تونس ادامه داشت و در آن کشور شمال آفریقا سران کشورهای جهان به این توافق رسیدند که بحث در مورد راهبری اینترنت را از دیگر بحث‌های جامعه اطلاعاتی جدا کنند و آن را به‌صورت کنفرانس‌های جداگانه‌ای با عنوان IGF پیش ببرند. نخستین اجلاس مدیریت اینترنت بعد از آن در یونان برگزار شد. مدل اجرای فوروم راهبری اینترنت ایجاد بحث و مشارکت در مورد موضوعات مختلف است به همین دلیل ساختمان عظیم و پیچ‌ در پیچ مقر اروپایی سازمان ملل که مملو از سالن‌های کنفرانس متعدد است این فرصت را می‌داد تا بحث‌ها از تجربه کشورهای مختلف در حل مشکلات گرفته تا هوش مصنوعی و حتی جلسات تکنیکی مربوط به دامنه‌های اینترنتی امتداد پیداکند.

در یکی از پنل‌های نخستین اجلاس با عنوان «دیتا؛ نفت جدید: شکل دهی اقتصاد دیجیتال خاورمیانه» تجربه برخی کشورهای خاورمیانه و ظرفیت این منطقه از منظر منابع جدیدی چون دیتا را مورد بررسی قرار دادند. بحث‌هایی چون رگولاتوری اینترنت و موضوعات جدید مثل ارزهای مجازی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت. تقریبا اغلب نهادهای اصلی اینترنت مانند «آیکون» که مدیریت نام‌ها و دامنه‌های اینترنتی را برعهده دارد تا نهادهای مدیریت‌کننده آدرس‌های آی‌پی مانند Ripe (که یکی از نهادهای مدیریت‌کننده منابع آدرس‌های آی‌پی در بخشی از جهان از جمله ایران را برعهده دارد) در این اجلاس حضور پررنگی داشتند.

اجلاس جامعه اطلاعاتی که یک دهه قبل با هدف تجمیع نظرات و نزدیک‌تر کردن کشورها نسبت به موضوعات و چالش‌های جامعه دیجیتالی شده شکل گرفته بود اما به میدان نبرد دیگری در عرصه جهانی تبدیل شد. کشورهایی چون روسیه،‌ برزیل، ایران، کوبا و تعدادی ازکشورهای آفریقایی انتقادهایی را نسبت به وضعیت کنونی مدیریت اینترنت در جهان مطرح می‌کردند و خواستار حضور دولت‌ها در ساختار مدیریتی اینترنت شده بودند. مشکل اما آنجا بود که اینترنت بعد از سال‌های اولیه به نوعی به ارگان‌ها و نهادهای خصوصی یا غیر دولتی واگذار شده بود و حالا حضور دولت‌ها در یک نهاد خصوصی موضوعی جدید و بسیار پیچیده بود. مدل پیشنهادی دولت‌های منتقد برای مشارکت در مدیریت مهم‌ترین شبکه ارتباطی جهان واگذاری نهادهای اصلی و منابع اینترنتی به سازمان ملل بود، اما خیلی زود همه متوجه شدند که این پیشنهاد نیز عملی نیست چراکه سازمان ملل از ظرفیت مدیریت فنی بر یک نهاد تکنیکی مثل آیکون برخوردار نیست. طی ۱۰ سال گذشته بحث‌هایی از این دست همواره وجود داشته اما شیوه پیشبرد رویداد IGF فضا را به سمت ایجاد بحث و محتوا از سوی ذی‌نفعان مختلف پیش برده است.

رئیس‌جمهوری سوئیس در مراسم افتتاحیه این اجلاس گفت که امیدواریم این اجلاس برای چالش‌های فضای دیجیتال مثل مقررات‌گذاری اینترنت، امنیت اطلاعات و گپ دیجیتالی پاسخ‌های مناسبی داشته باشد. دبیر کل سازمان ملل که ارگان متبوعش سال‌هاست اسپانسری این اجلاس را برعهده دارد در یک پیام ویدئویی از نگرانی‌های جدیدی که فضای دیجیتالی می‌تواند ایجاد کند گفت. اما بعد از سخنرانی‌ها مهم‌ترین پنل سیاسی این رویداد برگزار شد که در آن هم نمایندگان دولتی (‌رئیس‌جمهوری کشور میزبان سوئیس) و هم نمایندگان بخش خصوصی (مثل معاون شرکتAT&T) و هم برخی شخصیت‌های موثر در فضای اینترنت مثل وینت سرف پدر اینترنت و… حضور داشتند. وینت سرف در سخنانش در این پنل گفت که اینترنتی که امروز از آن استفاده می‌کنیم آینه‌ای از زندگی ماست اگر مشکلی در آن می‌بینیم مشکلی است که در جامعه ما وجود دارد و دولت‌ها به جای وضع قوانین محدود‌کننده یا وارد کردن ایرادبه اینترنت به فکر رفع مشکلات جامعه خودشان باشند.

رئیس‌جمهوری سوئیس که شاید مهم‌ترین مقام دولتی حاضر در این پنل بود در پاسخ به انتقاد وینت سرف گفت که جرم، جرم است چه در فضای آنلاین رخ دهد یا در فضای آفلاین. ما در فضای آفلاین از سال‌ها قبل قوانین بازدارنده و مجازات را در برابر اقدامات مجرمانه داشته‌ایم و همان قوانین می‌توانند برای اینترنت هم به کار گرفته شوند و هدف ما ایجاد قوانین محدود‌کننده برای اینترنت نیست. وینت سرف در پاسخ گفت که سیاست‌های بالا به پایین برای مدیریت اینترنت پاسخگو نیست و مدل بحث درباره اینترنت باید مشابه همین اجلاس IGF باشد، مدل پایین به بالایی که برای بحث درمورد مقررات‌گذاری در اینترنت به وجود آمده و موثر است. معاون وزیر ارتباطات روسیه که به‌عنوان میهمان در جمع حاضران حضور داشت در سخنانی نسبتا تند نسبت به موضوع غیر دولتی‌ها در کنفرانس انتقاد کرد و گفت: اینترنتی که وینت سرف اختراع کرد با اینترنتی که امروز با آن مواجهیم بسیار متفاوت است و خود سرف هم تصور نمی‌کرد اینترنت به شکل امروزی به وجود بیاید. وزیر ارتباطات روسیه گفت: اگر امروز دولت‌ها در برابر موضوعات اینترنتی مسوولند پس اختیارشان در سازمان ملل و برای مدیریت بر اینترنت کجاست؟

اشاره معاون وزیر ارتباطات روسیه به درخواست همیشگی دولت‌ها طی ۱۰ سال گذشته برای حضور در سازمان‌های مرتبط با مدیریت اینترنت بوده است. بسیاری از دولت‌ها معتقد بودند که مدیریت نهادهای کلیدی اینترنت مثل آیکون باید از طریق سازوکاری در اختیار سازمان ملل قرار گیرد تا از آن طریق دولت‌ها هم بتوانند دراین فضا تاثیرگذار باشند. مدیرعامل آیکون در پاسخ به صحبت‌های معاون وزیر ارتباطات روسیه گفت: هیچ کس نباید اینترنت را کنترل کند. ما در آیکون سال‌هاست به کمک بخش‌های مختلف از جمله خود نمایندگان دولت‌ها و بخش خصوصی با موفقیت به هدایت اینترنت کمک کرده‌ایم. این سیستم موفق جواب داده و نباید تغییر کند. بحث راهبری اینترنت طی ۱۰ سال اخیر به اشکال گوناگون بین دولت‌ها، نهادهای اینترنتی و جامعه مدنی در رفت و برگشت بوده هر چند در عمل هیچ کدام از نهادهای اینترنتی به دولت‌ها یا سازمان ملل واگذار نشده اما حداقل باعث شده که نهادهای اینترنتی وضعیت مستقل‌تری ولو در ظاهر بگیرند. بسیاری از نهادهای اینترنتی از جمله آیکون طی سال‌های اخیر رابطه مستقیم خودرا با دولت آمریکا (جایی که اینترنت از آن سرچشمه گرفت) کمرنگ کرده‌اند. نهاد دولتی مثل یانا که تا پیش از این کنترل‌های فنی مختلفی روی اینترنت داشته کم کم وظایف خود را به نهادهایی چون آیکان و رایپ واگذار کرده است.

اینترنت نسخه ۲
بحث پیرامون مدیریت اینترنت با اقدام اخیر رگولاتوری آمریکا (FCC) فضای جدیدی به خود گرفته است. اف سی سی همین هفته قبل رای به لغو قانون بی‌طرفی شبکه‌ای داد و این اقدامی بود که به یکی از جنجالی‌ترین تصمیم‌های مربوط به حوزه اینترنت تبدیل شده است. موج مخالفت‌ها با این اقدام حتی به ژنو و اجلاس IGF هم رسید؛ هرچند صرفا در لابه لای بحث‌ها اشاره کوتاهی به آن شد اما به نظر می‌رسد اقدام رگولاتوری آمریکا دست شرکت‌های خصوصی آمریکایی را در فیلترکردن یا مسدود کردن هر وب‌سایت یا سرویسی باز می‌گذارد. این موضوع می‌تواند این خطر بالقوه را برای کشورهایی که در سمت مخالف آمریکا هستند ایجاد کند که این شرکت‌ها با اتکا به قوانین داخلی سرویس‌های اینترنتی کشورهای دچار مشکلات سیاسی با آمریکا را مسدود کنند. مجموعه این نگرانی‌ها کشورهایی چون روسیه، چین، هند، آفریقای جنوبی و برزیل را به ایجاد یک اینترنت موازی تحت عنوان «بریکس» واداشته است. نمایندگان این کشورها در اجلاس ‌ای جی اف امسال زمینه‌های حقوقی و فنی ایجاد اینترنت شماره ۲ را مورد بررسی قرار دادند. در چنین فضایی به نظر می‌رسد جهان ۱۰سال بعد از انبوهی از بحث‌ها و مذاکرات پیرامون مدیریت مشارکتی اینترنت در تدارک جدالی بزرگ‌تر در این عرصه است.