فضای مجازی به عنوان بستر اصلی اقتصاد دیجیتالی دیگر از حالت یک فضای سرگرم کننده یا صرفا ارتباطی خارج شده است. حالا بخش قابل توجهی از کسب و کارهای جدید که میزان قابل توجهی از حجم گردش مالی را هم به خود اختصاص داده است، در این فضای مجازی انجام می‌شود. فضای مجازی به تناسب همین قابلیت جذب سرمایه‌ای که دارد برای جذب اشتغال هم گزینه بسیار جالبی به نظر می رسد.

واقعیت این است که تحولات تکنولوژیکی روز به روز به همه حوزه‌های سنتی‌تر رسوخ پیدا می کند و ماهیت سازوکاری آنها را تغییر می‌دهد. اقتصاد یکی از این حوزه هاست که اخیرا و با پیشرفت فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی در همه شاخه‌های بانکداری، تجارت، صنعت، اشتغال و … از این فناوری‌ها تاثیر پذیرفته است. فضای مجازی خود حالا علاوه بر تاثیرهایی که بر اقتصاد گذاشته اساسا تبدیل به شاخه‌ای جدید از اقتصاد با عنوان "اقتصاد دیجیتال" شده است.

فضای برای جهش در اقتصاد دیجیتال مساعد است

در این باره یک کارشناس حوزه بانکداری الکترونیک، با بیان این‌که فناوری اطلاعات و ارتباطات توانسته است صورت اقتصادی دنیا را متحول کند، اظهار کرد: این تحول یکی به صورت ایجاد خدمات و محصولاتی است که از قبل وجود نداشته است و دیگری هم به صورت بازآفرینی خدماتی است که از قبل وجود داشته است.

ایمان اسلامیان ادامه داد: امروزه بانک‌ها، بیمه‌ها و بورس با روی کار آمدن فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی دچار تحولی شگرف شده‌اند و به سمت اقتصاد دیجیتال حرکت کرده‌اند که این اتفاق بزرگ به صورت خیلی محسوسی بر روی تولید داخلی کشورها تاثیر گذاشته است.

کشورهای سنگاپور و کره جنوبی از آن دسته کشورهایی هستند که در فضای اقتصاد دیجیتال پیشرفت جهشی داشته اند. این کشورها با فراهم آوردن زیرساخت‌های دیجیتالی موجبات رشد اقتصادی را در کشور خود فراهم کرده‌اند. در کشور ما نیز البته تحرکاتی صورت گرفته که یک نمونه از آن ایجاد تاکسی‌های اینترنتی است که براساس نمونه مشابه آمریکایی خود ایجاد شده است.اقتصاد دیجیتالی مفهوم نسبتا جدیدی است که با گسترش فناوری اطلاعات و بکارگیری آن در جوامع در حال تکامل است.

درآمدد چندبرابری "اقتصاد دیجیتال" نسبت به "اقتصاد نفتی"

بحث نوپای "اقتصاد دیجیتال" حالا تا آنجا بالا گرفته که حتی به لحاظ درآمدی از حوزه های مربوط به انرژی پردرآمدتر شده است. شرکت های فعال در حوزه فعالیت های مربوط به فناوری اطلاعات همچون گوگل، مایکروسافت و آمازون حالا درآمدی بالاتر از مجموع درآمدهای نفتی در کل دنیا دارند. این موضوع اهمیت توجه به حوزه فناوری اطلاعات را در اقتصاد کشور مشخص می‌کند مخصوصا که ما داعیه افزایش درآمدهای غیرنفتی را در کشور داریم.

در این باره ناصرعلی سعادت با اشاره به مباحث مطرح شده در مورد کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی، اظهار کرد: زمانی سیاست‌گذاران ما به سمت برجسته‌تر کردن کشاورزی و حتی صنایع خودروسازی در اقتصاد رفتند، اما موفقیت چندانی حاصل نشد. در عوض اگر بتوانیم صنعتی را در کشور معرفی کنیم که از نظر استعدادی و حجم نیروی جوان و فارغ‌التحصیلان بتواند در کشور رشد پیدا کند و جایگزینی برای درآمدهای نفتی ایجاد کند آن حوزه، حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات خواهد بود.

رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور با اشاره به برخی آمارهای جهانی در مورد درآمد شرکت‌های مرتبط با فناوری اطلاعات، بیان کرد: درآمد شرکت‌های فعال در بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات در سراسر جهان حدود ۲.۵ برابر کل فروش نفت جهان در یک سال بوده است که این اهمیت اقتصادی صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در دنیا نشان می‌دهد. صنعتی که روز به روز به اهمیت آن هم افزوده می‌شود.

اقتصاد دیجیتال بدون حضور جوانان محقق نمی شوند

یکی از قالب‌های مهم تحقق اقتصاد دیجیتال در کشور توجه به حوزه کسب و کارهای نوپاست مخصوصا که در کشور ما بیکاری هم مساله ای مهم و قابل توجه است، توجه به این حوزه می تواند در حل نسبی مشکل بیکاری هم در حد و اندازه خود موثر باشد. توجه لزوما به معنای حمایت دولتی از این کسب و کارها نیست بلکه مهمتر از آن رفع موانع قانونی و مقرراتی از سر راه آنها است.

رضا باقری اصل – معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات – در گفت‌وگو با ایسنا درباره نقش کسب‌وکارهای اینترنتی در رونق اقتصاد دیجیتال می‌گوید: بحث دیجیتال که یکی از زیربناهای اصلی توسعه اقتصاد دیجیتالی است، بخش عمده‌ای از آن توسط فعالیت‌های بخش خصوصی شکل می‌گیرد، در واقع اما بازیگران اصلی رونق این حوزه جوانان تحصیلکرده‌ای هستند که در این حوزه‌ها کسب دانش کرده و فعالیت خود را آغاز کرده اند.

وی با بیان این که ما تحقق اقتصاد دیجیتال را بدون حضور جوانان تحصیلکرده شاهد نخواهیم بود، اضافه کرد: تمام کشورهای پیشرو در زمینه اقتصاد دیجیتال، توسعه خود را بر توسعه مهارت‌های دیجیتالی و مدیریت دیجیتالی بنا کرده‌اند. کشور ایران نیز به واسطه علاقه‌مندی جوانان به این حوزه‌ها و همینطور شاید فاصله‌ زیادی که در دیگر صنایع با کشورهای توسعه یافته داریم فارغ‌التحصیلان زیادی را در حوزه‌های مربوط به ICT داشته‌ایم.

معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات با تاکید بر این‌که در حوزه نیروهای انسانی ظرفیت ویژه‌ای را در حوزه‌های دیجیتالی در کشور داریم، اظهار کرد: در مورد زیرساخت‌های حقوقی و فرهنگی مربوط به کسب‌وکارهای دیجیتالی مشکلاتی داریم که باید حل شوند که اگر حل شوند می‌توانند تحولاتی جدی را در حوزه ICT در کشور به وجود بیاورند.

یک کارشناس نیز با بیان این که مدل‌های کسب‌وکار در کشور در حال تغییر است، اظهار کرد: نمود این تغییر در جامعه ما در ظهور شرکت‌های بزرگ تاکسی‌های اینترنتی و فروشگاه‌های اینترنتی دیده می‌شود که از قضا تراکنش مالی بسیار بالایی هم دارند و از بسیاری از کسب‌وکارهای قدیمی هم نوع خود پیشی گرفته‌اند.

محمدرضا عالیان با بیان این‌که دولت می‌تواند تنها نقش نظارتی در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی و اقتصاد دیجیتال داشته باشد، اضافه کرد: اما در این حوزه مسئولان دولتی وارد فضای اجرایی شده‌اند در صورتی که رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، حکم‌اش را از رییس جمهوری می‌گیرد و این اهمیت بخش خصوصی را نشان می‌دهد که در اندازه یک وزیر اهمیت دارد. قوانین پولی و بانکی باید به سمتی می‌رود که بتواند شرایط را برای تبادل مالی از طریق ارزهای دیجیتالی را تسهیل کند، چرا که این ارزها برای توسعه تبادلات و کسب‌وکارهای اینترنتی بسیار کاربردی خواهند بود.

نگاه ویژه دولت به فضای مجازی برای رفع بیکاری

همچنین ابوالحسن فیروزآبادی – رئیس مرکز ملی فضای مجازی – با بیان اینکه رییس جمهوری نگاه ویژه‌ای به ایجاد اشتغال از طریق فضای مجازی دارد، تصریح کرد: اشتغال در فضای مجازی با سرمایه گذاری کمتری ایجاد می شود و به همین دلیل مرکز توجه دولت قرار گرفته است و مطالعات گسترده ای انجام گرفته تا در ساختار شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی هم به اقتصاد دیجیتال بطور ویژه پرداخته شود.

دبیر شورای عالی فضای مجازی ادامه داد: بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک می توانند در تسریع در تنظیم سیاستها و مصوبات حوزه اقتصاد دیجیتال و جمع بندی مباحث مربوطه در کنار مرکز ملی فضای مجازی قرار گیرند.

فیروزآبادی به ظهور فین‌تک‌ها و برخی مباحث جدید پولی و مالی در دنیا همچون پول های رمزی اشاره کرد و بیان کرد: مرکز ملی فضای مجازی و بانک مرکزی می توانند در زمینه مطالعه و رصد تحولات ملی و بین‌المللی، نحوه تعامل با فین‌تک‌ها، سیاستگذاری ها، مباحث حقوقی، بهره برداری از فرصت های فضای مجازی و پیشبرد پروژه های کلان کشور در کنار یکدیگر قرار گیرند.

با این حال فضای مجازی همانطور که در ایجاد مشاغل کاملا جدید و متفاوت از گذشته موفق بوده است، در تضعیف برخی مشاغل سنتی هم نقش داشته است. بسیاری از همین فروشگاه های اینترنتی توانسته‌اند جای فروشگاه‌های اینترنتی و مشاغل خرد و پایه ای که قبلا رونق داشته‌اند را بگیرند. اما این به خودی خود تهدید به حساب نمی آید بلکه تهدید زمانی است که از ظرفیت مثبت ایجاد اشتغال توسط فضای مجازی بهترین استفاده ممکن را نبریم.

تثبیت اشتغال با دادن آموزش به شهروندان

فضای مجازی به عنوان بستر اصلی اقتصاد دیجیتالی دیگر از حالت یک فضای سرگرم کننده یا صرفا ارتباطاتی خارج شده است. بخش قابل توجهی از کسب و کارهای جدید که میزان قابل توجهی از حجم گردش مالی را هم به خود اختصاص داده است حالا در این فضای مجازی انجام می گیرد؛ فضای مجازی به تناسب همین قابلیت جذب سرمایه ای که دارد برای جذب اشتغال هم گزینه بسیار جالبی به نظر می رسد.

اساسا درباره تاثیر فناوری اطلاعات بر اشتغال دو نگرش وجود دارد؛ نگرش اول به ایجاد مشاغل جدید در عرصه فناوری اطلاعات توجه دارد و ایجاد مشاغل در این حوزه را نوید بخش رشد اشتغال می‌داند. براساس این دیدگاه فناوری اطلاعات زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌های شغلی جدیدی خواهد بود که بر نرخ اشتغال می‌افزاید. نگرش دوم هم که ارتقای نقش ماشین‌ها و سیستم‌های کامپیوتری در کسب‌وکار را مطرح می‌کند معتقد است که چنین حرکتی حذف تدریجی جایگاه انسان در مشاغل موجود و در نتیجه کاهش فرصت‌های شغلی را به دنبال دارد.

اما وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ به سوال ایسنا در مورد مساله بودن یا نبودن ایجاد اشتغال برای دولت در طرح بزرگ حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال پاسخ داده بود: سوددهی طرح‌های اقتصادی و اقتصاد دیجیتال با ایجاد اشتغال رابطه مستقیم دارد. در بحث کلان با از جنسی از اشتغال (سنتی) به جنس دیگر (نوین) تغییراتی داریم. ما نمی‌توانیم جامعه را عقب نگه داریم بلکه باید از امکانات هوشمند نسل جدید هم استفاده کنیم. اما باید با فکر به این مقوله وارد شویم تا همین افرادی که در مشاغل سنتی هستند را توانمند کنیم تا در اقتصاد دیجیتال هم نقش داشته باشند.

آذری جهرمی ادامه داد: اشتغال در فضای جدید را می‌توان با آموزش به بخش‌های مختلف تثبیت کرد. به این صورت که کسانی بیایند و در این عرصه فعالیت کنند که خودشان صاحب فن و کسب و کاری در حوزه سنتی هستند.

او  همچنین در جایی دیگر اظهار کرده بود: پروژه‌ای با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تحت عنوان "طرح تکاپو" طراحی شده است که در آن مکانیزم‌های رشد خلاقیت‌های جوانان و  دانشجویان در نظر گرفته شده است که در سفر اخیر خود به استان سیستان و بلوچستان در آن استان مرکز توسعه کسب‌وکارهای نوپا را راه‌اندازی کرده که در آن مشاوره‌هایی را به جوانان جویای کار داده می‌شود.

اقتصاد دیجیتالی؛ بستری برای اشتغال تحصیل‌کرده‌ها

برخی کارشناسان با ارائه تعریفی از اقتصاد دیجیتالی به اهمیت استارت آپ‌ها در تحقق این مفهوم در اقتصاد کشور اقدامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در این حوزه به تنهایی کافی نمیدانند.

آنها اقتصاد دیجیتالی را استفاده از پلت فرم‌های دیجیتال مانند سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های مجازی در فضای فعالیت اقتصادی تعریف کرده و معتقدند فعالیت‌هایی چون پرداخت‌های روزمره و تراکنش‌ها که به صورت ناخودآگاه در فضایی غیر از فضای سنتی اتفاق می‌افتد از نمودهای عینی مفهوم اقتصاد دیجیتال در کشور است؛ امروزه بسیاری از شرکت‌های بزرگ با سرمایه بزرگ اقتصادی در حیطه فناوری اطلاعات قرار گرفته‌اند که اهمیت هرچه بیشتر حوزه دیجیتالی را در اقتصاد جهانی نشان می‌دهد.

در این باره به نظر میرسد اقدامات وزارت ارتباطات در حوزه تضمین افزایش سرعت به عنوان یک زیرساخت جدی در این حوزه قابل تقدیر است اما کافی نیست. برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور باید به استارت آپ‌ها و مخصوصا تجارت الکترونیکی توجه کرد چراکه این مقوله بسیار می‌تواند در ایجاد بسترهای اقتصادی هماهنگ با فناوری اطلاعات موثر باشد؛ از اقدامات تاثیرگذار در این حوزه تضمین حمایت‌های قانونی و یا حداقل برداشتن موانع مقرراتی از پیش روی این کسب و کارهاست.

گفتنی است اقتصاد دیجیتالی که در مواردی اقتصاد اینترنتی، اقتصاد نوینی یا اقتصاد شبکه ای هم نامیده می شود، اقتصادی است که بر پایه فناوری‌های دیجیتال شامل شبکه های ارتباط دیجیتالی (اینترنت و دیگر شبکه های ارزشی افزوده) رایانه ها، نرم افزار و دیگر فناوری‌های اطلاعاتی مرتبط استوار است.