در هفته گذشته خبر فعالیت انحصاری یک استارت آپ با سازمان تاکسیرانی در خصوص پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی، سروصدای زیادی به پا کرد. این بحث ها از کشمکش فعالان و علاقه مندان این حوزه در فضای مجازی تا بحث های رودررو در رویدادهای هفته گذشته، دیدگاه های مختلفی را درباره این موضوع مطرح کرد. با این حال، آنچه مشخص است سه مورد شامل مساله فرهنگی، انحصارطلبی و رسانه ای شدن ماجرا، این تشویش در فضای کسب وکار را ایجاد کرده اند. موضوع فرهنگ، چالشی است که نه تنها در حوزه تاکسیرانی و رانندگان این ناوگان وجود دارد بلکه کسب وکارها هم دیدگاه فرهنگی مناسبی برای رقابت با یکدیگر اتخاذ نکرده اند. مساله انحصارگرایی هم موضوعی است که از سوی فعالان این حوزه مطرح می شود اما سازمان تاکسیرانی آن را کاملا رد می کند و بحث های پیش آمده را به گردن جو رسانه ای می اندازد که کسب وکارهای شکست خورده برای پیشبرد اهداف خودشان اتخاذ کرده اند.

ساختار اجتماعی و حساس سازمان تاکسیرانی
ناوگان حمل ونقل عمومی سال های زیادی است که به دنبال راه اندازی سیستم های الکترونیکی برای پرداخت کرایه است. علیرضا قنادان، مدیرعامل سازمان تاکسیرانی با اشاره به ساختار اجتماعی این سازمان می گوید: کوچک ترین اشتباهی در پیاده سازی این سیستم عواقب سنگینی مانند اعتصاب رانندگان را به همراه خواهد داشت. به همین دلیل ما حساسیت زیادی در این موضوع داریم و تصمیم گرفتیم برای اجرای مناسب این سیستم یک سرویس پایلوت را اجرا و آزمایش کنیم.
محمدعلی جعفری، مدیرعامل «پرداختم» هم با تایید منطقی بودن محدودیت هایی که تاکسیرانی برای این موضوع در نظر گرفته است توضیح می دهد: تاکسیرانی پس از ۱۰ سال وارد حوزه پرداخت الکترونیکی شده است و از نظر من بهترین کار ممکن را در حال حاضر انجام داده است؛ اما نکته منفی آنجا به چشم می آید که این محدودیت ها برای سرویس «فون پی» در نظر گرفته نشده است.

طرح پایلوت، روشی برای آزمون و خطا
حجت مدرسی زاده، هم موسس «پرداختم» می گوید: با وجود آنکه تیم کوچکی بودیم، به عنوان اولین تیم وارد این حوزه شدیم و «رسید» هم پس از ما وارد بازار شد تا آنکه سازمان تاکسیرانی فعالیت سرویس های ما را غیرقانونی اعلام کرد. اما در همین زمان متوجه شدیم که سرویس «فون پی» در محدوده ونک مشغول فعالیت است. با پیگیری هایی که انجام دادیم متوجه شدیم که آن ها به شکل پایلوت در حال فعالیت هستند و ما هم به سراغ سازمان تاکسیرانی رفتیم تا بتوانیم این مجوز را دریافت کنیم.
وی می افزاید: با وجود آنکه ما پیش نویس قراردادی را هم دریافت کردیم؛ اما تا به امروز موفق به بستن قرارداد با تاکسیرانی نشده ایم و صرفا فون پی توانسته است این مجوز را دریافت کند. جعفری از «پرداختم» نیز با انتقاد از شیوه اجرای این طرح آزمایشی می گوید: طرح آزمایشی باید در زمان و محدوده جغرافیایی دقیقی اجرا شود و نتیجه مشخصی در پی داشته باشد. طرح آزمایشی نباید به شکل انحصاری در اختیار کسب وکار مشخصی باشد اما مجموعه فون پی توانسته با متقاعد کردن تاکسیرانی از مزایای این طرح استفاده کند و نکته منفی آن است که در حال حاضر با این طرح آزمایشی به عنوان مجوز برخورد می شود و از این رو فون پی تنها سرویس است که قادر است به شکل رسمی در این حوزه فعالیت کند.
حامد میرشمسی، مدیرعامل «کیف پی» هم تجربه مشترکی در این حوزه دارد: ما از سال ۹۵ سعی کردیم با بررسی مدل های مختلف وارد حوزه پرداخت تاکسی شویم و در بهار ۹۶ نهایتا از سرویس خود رونمایی کردیم که در مدت کوتاهی با ممانعت مسوولان سازمان تاکسیرانی متوجه شدیم که به لطف ایجاد انحصار برای یک پروژه خاص، هیچ تراکنشی در پرداخت های تاکسی در سیستم ما پردازش نمی شود. میرشمسی همچنین در خصوص لزوم دریافت مجوزها می گوید: تعامل در حوزه پرداخت باید با نهاد قانون گذار بانک مرکزی انجام شود و ما تصور نمی کردیم برای این کار باید به سراغ تاکسیرانی هم برویم؛ همانطور که شرکت های پرداخت برای نصب دستگاه کارت خوان در بیمارستان ها نیازی به دریافت مجوز از وزارت بهداشت ندارند. با این حال ما سراغ تاکسیرانی هم رفتیم و مکاتباتی هم با آن ها انجام دادیم و با وجود اینکه حدود یک سال است که از مذاکرات ما با این سازمان می گذرد، تا کنون فرصت حضور به ما داده نشده است.
علیرضا قنادان، در خصوص چالش های مطرح شده درباره این طرح می گوید: در تابستان امسال چند طرح از سوی توسن، رسید، فون پی و پرداختم به تاکسیرانی ارایه شد؛ در این بازه اگرچه سازمان مدیرعامل نداشت، اما سرپرست وقت تصمیم به اجرای آزمایشی طرح های پایلوت کرد و از این رو سه محدوده مشخص برای فعالیت توسن، فون پی و رسید معرفی شد و این طرح همچنان هم ادامه دارد و با وجود اینکه ما همچنان روش بارکد را به عنوان روش نهایی نمی دانیم، دو سرویس توسن و فون پی مشغول فعالیت هستند.

تخلف استارت آپ ها در طرح پایلوت
تیم «رسید» با شروع کار خود توانست حدود ۸۰۰۰ تاکسی را جذب کند اما اکنون تعداد بسیار کمی از رانندگان از این سرویس استفاده می کنند. ایمان محمدی از تیم «رسید» در خصوص دلیل این اتفاق می گوید: پس از رشد، تاکسیرانی شروع به تبلیغات علیه سرویس ما کرد و رانندگانی را که از سرویس رسید استفاده می کردند، جریمه کرد، این جریمه ها حتی تا ابطال مجوز تاکسی ران ها هم پیش رفت و همین عوامل باعث شد بسیاری از رانندگان سرویس ما را کنار بگذارند. ما چندین بار با سازمان تاکسیرانی جلسه داشته ایم و اگرچه برخی موضوعات به شکل شفاهی مطرح می شوند اما هیچ گاه موردی مکتوب به ما ابلاغ نشده است.
جعفری با اشاره به تعارض های پیش آمده در ارایه سرویس ها می گوید: مجموعه ها در سطوح پایین طبیعتا نمی توانند مدیریت خوبی داشته باشند و اتفاقی که رخ می دهد درگیری بازاریاب ها با یکدیگر است. اتفاقی که واقعا رخ داده است این است که بازاریاب های سرویس های مختلف بر سر جذب رانندگان با یکدیگر درگیر می شوند و برچسب های رقیب را پاره می کنند که این اتفاق به نفع هیچ کس نیست.
قنادان در پاسخ به این چالش های مطرح شده توضیح می دهد: در زمان اجرای طرح آزمایشی سازمان تاکسیرانی ناظرانی را برای کنترل خطوط و چگونگی اجرای این سرویس ها قرار داد. اما متاسفانه تیم رسید در زمان اجرای این طرح آزمایشی از محدوده خود خارج شده و به سمت منطقه حساس بازار تهران حرکت می کند و رقابتی که بین فون پی و رسید وجود داشت موجب ایجاد اختلال و هرج و مرج بین این دو سرویس شد. با وجود هشدارهای بسیاری که به تیم رسید داده شد اما همچنان این فرآیند ادامه پیدا کرد و با شدت گرفتن اختلافات بین رسید و تاکسیرانی در نهایت با ابلاغیه ای رسمی تصمیم به توقف این سرویس در طرح آزمایشی گرفته شد.
قنادان با توضیح شرایط موجود، به جلساتی که با تیم های مختلف از جمله هلدینگ هزاردستان داشته، اشاره می کند و می گوید: متاسفانه اگرچه چندین بار رویکرد اصلی سازمان در خصوص این حوزه به تیم ها توضیح داده شده است اما تیم رسید نمی خواهد این موارد را بپذیرد و سعی کرده با فضاسازی و رسانه ای کردن موضوع فضا را ملتهب کند. تیم رسید این دغدغه را مطرح می کند که سازمان تاکسیرانی شرایطی را برای رشد و گسترش فون پی برای جلوزدن از رقبا ایجاد کرده اما واقعیت این است که آیا واقعا هلدینگ هزاردستان با این حجم از کاربر نگران رشد یک کسب وکار نوپا است و من معتقدم اگر از ابتدا فضا در اختیار رسید قرار می گرفت امروز دیگر فرصتی برای حضور سایر سرویس ها باقی نمی ماند.

پلتفرم باز، رویکرد فعلی سازمان تاکسیرانی
تاکسیرانی به منظور جلوگیری از نصب چندین برچسب در تاکسی ها و سردرگمی رانندگان برای دریافت هزینه سفر، سعی دارد بستری را با عنوان «پلتفرم باز» ایجاد کند که بر این اساس یک QR کد مشخص در هر تاکسی نصب شده و همه سرویس های می توانند از این شناسه برای پرداخت استفاده کنند. مدرسی زاده با اشاره به کلید خوردن این برنامه از تابستان امسال می گوید: برای پیاده سازی چنین سیستمی لازم است دستورالعمل مشخصی تدوین شود که همزمانی این موضوع با تغییرات مدیریتی در شهرداری و فرآیندهای پیچیده اداری، ایجاد این سیستم را تا به امروز به تعویق انداخته است.
محمدی از تیم رسید می گوید: پیشنهاد ایجاد چنین طرحی از سوی تیم ما به سازمان تاکسیرانی ارایه شد و بعدها علیه خود ما از آن استفاده کردند. اگرچه این طرح پیچیدگی فنی زیادی ندارد و از نظر ما راه حل نهایی نیست اما لازم است در پیاده سازی آن از همفکری همه فعالان این حوزه استفاده شود؛ با این وجود من خوش بین به پیاده سازی این سیستم نیستم و تصور می کنم هیچ گاه سازمان تاکسیرانی چنین سرویسی را ارایه نخواهد کرد.
قنادان با اشاره به درگیری هایی که بین سرویس های مختلف برای جذب راننده ایجاد شد، در خصوص رویکرد فعلی سازمان تاکسیرانی برای حل این مشکل می گوید: ما با همکاری یکی از سازمان های زیرمجموعه معاونت حمل ونقل تصمیم داریم یک شناسه اختصاصی برای هر تاکسی ارایه کنیم که کسب وکارها از این بستر برای ارایه سرویس استفاده کنند اما همچنان سناریو دقیق این سرویس تعریف نشده است و ما حتی به دنبال اتصال این سرویس به کارت شهروندی هم هستیم. تاکسیرانی تصمیم دارد با اجرایی کردن این سرویس از رقابت کسبکارها برای بدست آوردن پذیرنده (تاکسی) جلوگیری کند و کسب وکارها روی جذب بیشتر مسافر به هر شیوه ای که مایل هستند، رقابت کنند. متولی پیاده سازی این سیستم یکی از زیرمجموعه های شهرداری است و مدل نسبتا خوبی برای آن تدوین شده است و ما امیدوار هستیم بتوانیم تا ۳ یا ۴ ماه آینده هسته اصلی این سیستم را رونمایی کنیم و در ادامه آن را بهبود دهیم.
محمد علی جعفری نیز در این باره معتقد است این سیستم پیچیدگی فنی چندان گسترده ای ندارد و زیرمجموعه های شهرداری هم قادر به پیاده سازی آن خواهند بود. اما او به این نکته اشاره می کند که این ساختار جواب مساله نخواهد بود و از آنجایی که هنوز بازار ابزار مناسبی را تجربه نکرده؛ است اصولا ایجاد چنین زیرساختی محدودیت به همراه خواهد آورد و مانع شکل گیری روش های خلاقانه می شود چراکه اساسا قابلیت پاسخگویی به آنها را نخواهد داشت.

تاکسیرانی و چالش انحصار
بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند تاکسیرانی انحصار فون پی را در سرویس پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی ایجاد کرده است و تا زمان اجرای بستر باز، فضا را به شکل انحصاری در اختیار این سرویس قرار داده است. اما علیرضا قنادان با اشاره به فعالیت دو سرویس فون پی و توسن در طرح آزمایشی می گوید: سازمان تاکسیرانی به شدت با مساله انحصار مخالف است. او با اشاره به تجربه نامناسبی که تاکسیرانی در قرارداد ده ساله با شرکت توسن داشته توضیح می دهد: ما هیچ گاه به دنبال انحصار نبودیم و حتی در خصوص کارپینو که خیلی تصور می کنند به سازمان تاکسیرانی تعلق دارد، این چنین نیست و ما تنها به کارپینو برای استفاده از پتانسیل تاکسی ها مجوز داده ایم و هفته آینده سرویس دیگری در همین حوزه رونمایی خواهد شد.
او در خصوص ورود کسب وکارهای جدید به این طرح آزمایشی می گوید: اگر قرار باشد کسب وکارهای جدید با همین شیوه پرداخت ورود کنند، باز هم چالش های قبلی تکرار خواهد شد و رقابت بین جذب راننده صورت خواهد گرفت. اما با این حال در همین مدت پیشنهادهای جدیدی از سوی به پرداخت ملت به سازمان ارایه شده است و ما هم حوزه مشخصی را برای فعالیت آن ها اختصاص داده ایم.