بازار ویدئوی آنلاین انحصاری میشود؟
دنیای اقتصاد : کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی طرحی را بررسی و تایید کرده که براساس آن قرار است برای سازمان صداوسیما نفوذ قانونی گسترده‌ای در فضای اینترنت و شبکه ملی اطلاعات در نظر گرفته شود. این طرح مسوولیت صدور مجوز و مقررات‌گذاری در عرصه صوت و تصویر و نظارت بر آن را به‌طور انحصاری بر عهده صدا و سیما قرار می‌دهد. به‌نظر می‌رسد تلاش بر این است عقب‌ماندگی این نهاد از فضای مجازی با کمک تمهیدات قانونی مانند انحصار صوت و تصویر جبران شود.
کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی طی دو روز گذشته طرحی را بررسی کرده که بر اساس آن قرار است برای صدا و سیما نفوذ قانونی گسترده‌ای در فضای اینترنت و شبکه ملی اطلاعات در نظر گرفته شود. این طرح مسوولیت صدور مجوز و مقررات‌گذاری در عرصه صوت و تصویر و نظارت بر آن را به‌طور انحصاری به عهده صدا و سیما قرار می‌دهد؛ اقدامی که احتمالا باعث میشود مناسبات این سازمان نسبت به رقبای خصوصی تولید‌کننده محتوای ویدئویی کاملا عوض شود و حالا به نظر می‌رسد تلاش بر این است عقب‌ماندگی این نهاد از فضای مجازی با کمک تمهیدات قانونی مثل انحصار صوت و تصویر جبران شود. با این حال هنوز بحث‌ها و مذاکرات بسیار کلی است و مشخص نیست دامنه تاثیرات واگذاری چنین اختیاری به صدا و سیما به کجا خواهد انجامید. این سازمان طی چند سال اخیر چندین بار استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خصوصی فعال در زمینه ویدئو و صوت را به دادگاه برده و در برخی موارد برای مدتی آنها را تعطیل کرده یا برخی محدودیت‌ها را بر آنها اعمال کرده است.
کمک از مجلس
از ابتدای ورود اینترنت به ایران صدا و سیما همواره تلاش کرده تا بتواند تولیت این بخش را به خود اختصاص دهد. این تلاش‌ها هرچند باعث نشده که این نهاد به‌عنوان متولی این بخش در کشور معرفی شود اما این مجموعه و مدیران آن را همواره در صدر نهادهای اصلی قدرتمند و صاحب نفوذ در این عرصه قرار داده است از جمله آن حضور شخصیت‌های حقیقی و حقوقی مرتبط با صدا و سیما در شورای عالی فضای مجازی، کمیته تعیین مصادیق جرایم رایانه‌ای و… است. حالا اما با انفجار گسترده بخش ویدئو روی اینترنت به نظر می‌رسد این نهاد به دنبال به دست گرفتن این فضای نوپا از طریق مجلس است. استناد صدا و سیما در برحق بودن این نهاد برای به دست گرفتن سکان فضای مجازی یک بند در اساسنامه این سازمان است. این تلاش‌ها از دو سه سال قبل با ایجاد نهادی متمرکز بر ویدئو و صوت در فضای مجازی در این سازمان آغاز شد. نهادی که حالا در ساختمان مشهور سروش این سازمان در خیابان مطهری تشکیل و مستقر شده است. حرکت کمیسیون فرهنگی مجلس تازه‌ترین اقدام برای ایجاد این برنامه جدید صدا و سیماست.
به گفته سیده فاطمه ذوالقدر، دبیر این کمیسیون طرح خط مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما در دستور کار کمیسیون فرهنگی قرار گرفت که ماده چهار این طرح روز یکشنبه به تصویب رسید که براساس آن پخش فراگیر برنامه‌های رادیویی یا تلویزیونی در داخل و خارج از کشور در انحصار سازمان صداوسیما است و مسوولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات رادیویی و تلویزیونی فراگیر و نظارت بر آن، منحصرا بر عهده سازمان صداوسیماست و هرگونه ارائه خدمات نوین پخش فراگیر رادیویی و تلویزیونی الزاما بر بستر شبکه ملی اطلاعات منحصر و محدود میشود. کمیسیون فرهنگی دیروز نیز در جلسه دیگری بندهای دیگری از این طرح را مورد بررسی قرار داد از جمله آنها بندی است که به اعتقاد نمایندگان پیشنهاددهنده دامنه نظارت و کنترل صدا و سیما را بر تمام فضای مجازی کشور قانونمند می‌کند. با انتشار این خبر که به سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد، مسوولان مرتبط به ویژه وزیر ارتباطات و اطلاعات و سپس یک مسوول در معاونت سینمایی وزارت ارشاد اسلامی به آن واکنش نشان دادند و واکنش‌های دیگر نیز ادامه دارد.
دولت، مخالف
محمدجواد جهرمی به روال سبک همیشگی‌اش در صفحه توییتر شخصی خود نسبت به این اقدام نمایندگان مجلس موضع گرفت و گفت: «ضمن احترام به نظر جمعی از نمایندگان محترم کمیسیون فرهنگی مجلس، تصویب قانون اختیارات صوت و تصویر فراگیر برای صدا و سیما بدون ذکر تعریف دقیقی از مصادیق صوت و تصویر فراگیر، مانع بزرگی در تحقق لایه‌های خدمات و محتوای شبکه ملی اطلاعات خواهد بود.» پس از آن یک مدیر سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به این مصوبه مجلس واکنش نشان داد. او گفت فعلا مغایرتی در قوانین مربوط به اخذ مجوز از وزارت ارشاد و متولی شدن صدا و سیما بر این عرصه مشاهده نشده است.
آذری‌جهرمی همچنین روز گذشته در گفت‌وگو با «ایرنا» گفت: یکی از پیامدهای این انحصار توقف رشد تولید محتوا در شبکه ملی اطلاعات است. آذری‌جهرمی با بیان اینکه صداوسیما می‌خواهد تنظیم مقررات، تصدی‌گری و مالکیت در حوزه صوت و تصویر را به‌صورت یکجا در دست بگیرد، تاکید کرد: اکنون براساس این رویه، قرارداد بسته، مزایده‌ای برگزار کرده و پنج پیمانکار انتخاب کرده‌اند. وزیر ارتباطات ادامه داد: صداوسیما در انتخاب این پیمانکاران به فعالان عرصه صوت و تصویر اعلام کرده که باید جدا از ضمانت‌نامه‌ها و تعهداتی به سازمان، ۵۰ درصد کل درآمدهای خود را نیز به این سازمان بدهند؛ ضمن آنکه کسانی که فاقد مجوز این سازمان باشند با حکم مرجع قضایی تعطیل خواهند شد.
آذری‌جهرمی افزود: مفهوم این کار آنکه هر شرکتی بخواهد در این عرصه وارد شود و فعالیت کند علاوه برهزینه‌های ثابت خود، باید نیمی از درآمد آن را به صدا و سیما بدهد؛ این کار سبب افزایش قیمت تمام‌شده خدمات صوت و تصویر برای کاربران شبکه ملی اطلاعات میشود. معتقدیم باید مصادیق صوت و تصویر فراگیر و نیز مصادیق انحصار با دقت مشخص و شفاف باشد تا موانعی برای فعالان بخش خصوصی ایجاد نکنیم و بتوانیم نظم و مدیریت تولید محتوا را نیز در کشور داشته باشیم. آذری‌جهرمی خاطرنشان کرد: این طرح کمیسیون فرهنگی مجلس، ضمن تصدی‌گری، سبب رقابت حاکمیت با بخش خصوصی نیز میشود که خلاف قانون سیاست‌های کلی اصل ۴۴ است. در عین حال برای فعالان بخش خصوصی نیز هزینه دارد و بازار آنها را کوچک می‌کند.
سابقه شکایت‌ها
حرکت صدا و سیما برای انحصار در بخش صوت و تصویر مساله چندان جدیدی نیست چراکه پیش از این و در مهر ماه سال ۹۵ صدا و سیمای جمهوری اسلامی نسبت به انتشار صدا و تصویر مجزا از سوی دو رسانه آپارات و شاتل‌لند اعتراض کرد و در نتیجه به شکایت صدا و سیما از این دو سرویس مجازی ختم شد. این شکایت‌ها با طرح این ادعا صورت گرفت که شبکه‌های فوق به دلیل اینکه مسوولیت تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، صدور مجوز و نظارت بر فعالیت همه فعالان این حوزه بر عهده سازمان صدا و سیماست، فاقد مجوز هستند. همچنین یکی از موضوعاتی که در این شکایت مورد اشاره مسوولان صدا و سیما بود فعالیت شبکه‌هایی بر بستر آی‌پی تی وی است که در شکایت این سازمان هم همان زمان عنوان شد.
حامد معینی مدیر کل مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل صدا و سیما در آن زمان در دفاع از شکایت این سازمان از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات ویدئو گفته بود «از جمله ماموریت‌هایی که برای سازمان تعریف شده، راه‌اندازی آی‌پی تی‌وی است؛ اپراتورهای این رسانه نوین مشخص شده، مجوزهای لازم برای فعالیت آنها صادر شده، قراردادها در حال انعقاد است و حتی برای سایت‌هایی مانند آپارات هم در آینده‌ای بسیار نزدیک سرویس‌های جایگزین وجود خواهند داشت. با این حال شکایت صدا و سیما در میان انتقادهایی که در آن زمان به آن وارد شد پس گرفته شد یا با جدیت پیگیری نشد برخی اپلیکیشن‌های حذف شده از بازارهای اپلیکیشن نیز به جای خود بازگشتند تا فعالان این عرصه کم و بیش به ادامه کار در این فضا بپردازند. البته صدا و سیما هم نتوانست در زمینه IPTV موفقیتی داشته باشد. امروزه سرویس‌های ویدئویی مختلفی در این فضا مشغول به کارند.
قورت دادن رقیب
به اعتقاد کارشناسان علاقه‌مندی مردم به شبکه‌های اجتماعی و رشد بارگذاری و تماشای ویدئو در این شبکه‌ها با افت محتوای برنامه‌های تلویزیونی مرتبط است. صدا و سیما طی چند ماه اخیر تلاش کرده با ارائه اپلیکیشن سروش در بازار پیام‌رسان‌ها عقب ماندگی ارتباط با مخاطبان خود را جبران کند. در بازار ویدئو اما بازیگران فعلی به سرعت در حال قدرت گرفتن هستند و استقبال مخاطبان از آنها چاره‌ای برای این سازمان نگذاشته تا با توسل به ابزارهای مختلف بار دیگر متولی گری این بخش را درخواست کند. سال گذشته وزیر ارتباطات آمار جدیدی را در مورد میزان تماشای ویدئوی آنلاین در ایران و مقایسه با نسبت‌های جهانی ارائه داد. او نوشت: در حال حاضر در سراسر جهان به‌صورت روزانه ۱۳۰.۲ دقیقه تلویزیون تماشا میشود. این در حالی است که تماشای آنلاین ویدئو در جهان ۵۲.۲ دقیقه است.
آمار منتشر شده حاکی از آن است که در ایران به‌صورت متوسط ۲/ ۱۹دقیقه ویدئو به‌صورت آنلاین توسط کاربر تماشا میشود. به گفته جهرمی همچنین روند کاهش تماشای تلویزیون در جهان با روند رشد تماشای آنلاین ویدئو در جهان تقریبا برابر است.ضمنا بر اساس آمار تماشای ویدئو به‌صورت آنلاین در ایران و جهان در حال رشد است اما هم اکنون حتی با وجود کاهش حجم بازار تماشای تلویزیون، بازار تماشای تلویزیون نسبت به تماشای آنلاین ویدئو در جهان حجمی ۵/ ۲برابری دارد. او همچنین به موانع رشد انتشار ویدئو آنلاین در ایران هم نگاهی داشت و گفت که بلاتکلیفی مجوز ویدئوی آنلاین، مدل حجمی فروش پهن باند در سرویس‌های خانگی و عدم اقبال تولید‌کنندگان محتوا به این بازار از جمله مسائلی هستند که سد راه توسعه این مدل تولید محتوا در ایران شده‌اند. از سه مورد اشاره شده وزیر ارتباطات بحث مدل حجمی فروش پهنای باند در ایران با برنامه وزارت ارتباطات تا اندازه‌ای حل شده است.
امروزه سرویس‌های ویدئویی فعال در بازار ایران اغلب با پهنای باند رایگان به کاربران ارائه میشود که به این جهت هزینه تماشای ویدئوی آنلاین را بسیار کاهش داده است. استقبال شرکت‌ها و تولید‌کنندگان محتواهای ویدئویی از این سرویس‌های نوظهوراینترنتی نیز نشان دهنده تغییر در این بخش است اما موضوع بلاتکلیفی مجوز ویدئوی آنلاین هنوز بحث باز مانده و مورد مناقشه است. اگر صدا و سیما بتواند این رقبای اینترنتی خود را با تمهیدات قانونی به خود اضافه کند ضعف تولید محتوا را جبران خواهد کرد اما در عین حال خود به بازیگری تبدیل می‌شودکه هم رقیب دیگران است و هم مقررات‌گذار و ناظر.