فیلترینگ و سانسور با جهان امروز سازگار نیست
همشهری : نشست تخصصی «جامعه و فیلترینگ تلگرام » ۴ روز بعد از فیلترینگ تلگرام عصر روز دوشنبه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در این نشست حسن نمکدوست استاد ارتباطات، نعمت‌الله فاضلی استاد جامعه‌شناسی و مهدی فضائلی جامعه‌شناس به ارائه دیدگاه‌های خود در این‌باره پرداختند. در ابتدای نشست حجت عباسی، مدیر برنامه با ارائه آماری از تعداد استفاده‌کنندگان تلگرام گفت: «براساس پژوهش‌های پژوهشگاه فضای مجازی که وابسته به شورای‌عالی فضای مجازی است، از ابتدای پاییز94 که امکان ساخت کانال در تلگرام فراهم شد، تاکنون یک میلیون و 150هزار کانال در تلگرام ایجاد شده است که در این کانال‌ها حدود 2میلیارد مطلب بارگذاری شده که 12درصد این مطالب، از دیگر کانال‌ها باز نشر شده است.
براساس این گزارش جمع کل بازدید‌ها از این کانال‌ها 2تریلیارد بازدید بوده است. همچنین تعداد کاربران ایرانی تلگرام نیز براساس گفته پاول دوروف مدیر تلگرام 40میلیون نفر است.»نعمت‌الله فاضلی در ادامه نشست گفت: مطلب مهمی درخصوص تلگرام و فیلتر کردن آن وجود ندارد که حکومت از آن اطلاع نداشته باشد و مسئله تلگرام و فیلترینگ آن کاملا واضح و آشکار است.
وی با اشاره به نسبت فرهنگ و زندگی روزمره با شبکه‌های اجتماعی و موبایلی افزود: 3سال قبل که این شبکه‌ها تازه راه افتاده بود صحبتی را داشتم باعنوان «پایان تاریخ سکوت» که توضیح دادم جامعه ایرانی (مردم عادی و مردم کوچه و بازار و گروه‌های مختلف سنی، جنسی، قومی، اجتماعی و فرهنگی) به لحاظ تاریخی هیچ‌گاه فرصت ابراز خود را نداشته و معتقدم تاریخ گذشته ما تاریخ سکوت است؛ زمانی که صدای نخبگان و رهبران و فعالان تأثیر‌گذار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شنیده می‌شد اما صداها از میان همه گروه‌های مردم شکل نگرفته بود.
فاضلی تأکید کرد: صدا آن چیزی نیست که در دل و دهان ماست؛ آن چیزی است که در حوزه عمومی شکل می‌گیرد و تبدیل به‌نوعی آگاهی و شناسایی میشود.
فاضلی گفت: در ۴۰ سال گذشته و حتی پیش از آن، حاکمیت نتوانسته مصلحت‌های خود را به شکل واقعی به مردم بقبولاند و این وضعیت خوبی نیست. از سوی دیگر شبکه‌های اجتماعی تجربه‌های مردم را بازنمایی نمی‌کنند و آدم‌ها را به هم وصل نمی‌کنند، اما اتفاقی که افتاده است این است که کم و بیش تمام مردم از طریق این شبکه‌ها ساخت‌های وجودی زیست زندگی را برساخت می‌کنند؛ چیزی که برخی قادر به دیدن آن نیستند.
اینکه زندگی روزمره ما با تلگرام و شبکه‌ها پیوند خورده است، دلالت‌های مهمی دارد. مردم معتقدند کاری که تلگرام می‌کند برای آنها صداقت، آرامش و امنیت برقرار کرده است؛ به همین دلیل نمی‌توانند به شبکه‌های داخلی اعتماد کنند، چرا که تصور می‌کنند این شبکه‌ها اعمال نظارت می‌کنند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه چیزی که تلگرام را مسئله‌دار می‌کند، ناعقلانیت‌های آن شبکه است نه عقلانیت، تأکید کرد:
برخی می‌خواهند مدیریت و نظارت کنند و عقلانیت را به‌معنایی که خودشان می‌فهمند تولید و بازتولید کنند. تلگرام به این دلیل مسئله دارد که پیوند بین حوزه‌های ناعقلانیت است که همان حوزه‌های زندگی از قبیل عشق، دوستی و فداکاری است. فاضلی افزود: تلگرام به این دلیل مسئله دارد که شبکه است و ارتباط برقرار می‌کند و زندگی را زیست‌پذیر می‌کند. اینکه جامعه ما تا به امروز این مجال را نداشته که مردمش بتوانند در شبکه قرار بگیرند، به این دلیل است که نه تکنولوژی و نه سیاست و آزادی عمل آن را داشته‌ایم.
حق دسترسی آزاد به اطلاعات
حسن نمکدوست استاد ارتباطات دیگر عضو پنل این نشست بود که درخصوص فیلترینگ تلگرام 2موضوع را مطرح کرد. به گفته این استاد دانشگاه 2برداشت از اتفاقی که افتاده است وجود دارد؛ یک برداشت این است که مفهومی به نام سانسور از فیلترینگ تلقی شده است که برداشت وسیعی است. متنی که رئیس‌جمهور منتشر کردند با این برداشت سنخیت دارد؛ یعنی محروم کردن مردم از اطلاعات. بحث دیگر محافظت است و آن اینکه پیامرسان به‌طور خاص تهدیدهایی را متوجه مردم کرده است، مبنی بر اینکه اگر پیام‌رسان‌هایی آسیب‌زا باشند حذف می‌شوند.
نمکدوست گفت: اینکه بتوان در تمام طول تاریخ به کمک سانسور یا فیلتر جلوی توسعه مناسبات انسان‌ها را گرفت منتفی شده است و چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. اگر رویکرد اول را مبنا قرار دهیم به این مثال می‌رسیم که حدود ۳۰، ۴۰ سال بعد از اختراع چاپ، نخستین فهرست‌هایی که در دنیا منتشر شد، فهرست کتاب‌های ممنوعه بود یعنی به‌محض اینکه فناوری آمد، بحث کتاب‌های ممنوعه هم مطرح شد اما باید گفت اگر کسی فکر کند با فیلترینگ جلوی اشاعه اندیشه را می‌گیرد اقدامی غیرقابل پذیرش است.
اگر فرض کنیم این اتفاق بیفتد و تلگرام فیلتر شود و ما همه کارهایی را که در تلگرام انجام می‌دادیم در سروش انجام دهیم، فی‌نفسه اتفاق خوبی است اما با این شرط که کسی کاری به‌کار ما نداشته باشد. نکته‌ای که برای همه جای سؤال است این است که آیا سروش هم مثل تلگرام خواهد بود؟ وی با اشاره به بحث محافظتی پیام‌رسان‌های داخلی و آسیب‌زا بودن پیام‌رسان‌های خارجی، یادآور شد: نه‌تنها تلگرام، بلکه هر پیامرسان دیگری فیلتر شود جامعه ما آن را نمی‌پذیرد و ناگهانی فیلترشدن جای تعجب دارد.
وی درخصوص اقبال مردم به تلگرام نیز افزود: مهم‌ترین عامل کوچ مردم به تلگرام، فیلتر سایر امکانات بود. وقتی همه امکانات فیلتر بودند تلگرام فیلتر نبود. ما در این چند‌ماه گذشته می‌شنویم که تلگرام و آقای دوروف به تعهداتی که داشته است عمل نکرده است. چرا ما الان می‌شنویم که تلگرام تعهداتی در قبال ایران داشته است؟
اصلا این تعهدات چه بوده است و چه کسانی با صاحبان تلگرام مذاکره کردند و موارد مذاکرات و تعهدات چه بوده است؟ ما نباید در انتهای خط به واقعیت‌ها پی ببریم. این یک رفتار امروزی اجتماعی با شهروندان دارای حق نیست. منکر خطرات تلگرام نمی‌شویم اما این شیوه درست نیست و این سؤال همچنان مطرح است که آیا اساسا مناسبات مالی بین کشور ما و تلگرام وجود داشته است؟ یا اینکه مطرح میشود سرورها به ایران بیاید، معنایش این است که محتواها در دست نظام قرار بگیرد؟ بنابراین نمی‌شود پدیده‌ها را پنهان نگه داشت و سر بزنگاه‌ها با احساس مسئولیت وارد میدان شد. این نوع رفتار با جهان امروز سازگار نیست.
وی درخصوص فیلترینگ تلگرام نیز تأکید کرد: وقتی که حکم فیلترینگ می‌آید یعنی گفت‌وگو تمام. من هم‌اکنون از تلگرام استفاده می‌کنم و همین برنامه نیز از طریق تلگرام به من اطلاع داده شد و نمی‌دانم الان که از تلگرام استفاده می‌کنم مجرم هستم یا نه. نمکدوست باتأکید بر حق دسترسی آزاد به اطلاعات افزود: فیلترینگ تلگرام یک رفتار امروزی اجتماعی با شهروندان دارای حق نیست.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه شهروندان با دولت رابطه خوبی ندارند، گفت: نه‌تنها در ایران، بلکه در دنیا این مشکل وجود دارد. ما یا در جریان موضوعات قرار نمی‌گیریم یا دیر قرار می‌گیریم درحالی‌که زمانی که این اتفاقات می‌افتد ما باید بدانیم پشت این ماجراها چیست. اگرما ندانیم پشت این جریان چیست و پشت پیام‌رسان‌هایی مثل آی‌گپ و سروش چه کسانی هستند، این اعتماد ایجاد نمی‌شود. از نان شب برای ما واجب‌تر، حق دسترسی آزاد به اطلاعات است.
پیام‌رسان‌های خارجی فیلتر نشده‌اند
در ادامه جلسه مهدی فضائلی جامعه‌شناس نیز با بیان اینکه مشکل نظام با تکنولوژی تلگرام نیست بلکه با خود تلگرام مشکل دارد، گفت: نظام، پیام‌رسان‌های خارجی را محدود نکرده است. اگر پیام‌رسان‌های داخلی بتوانند نیاز ارتباطی مردم را برطرف کنند، کوچ گسترده‌ای از تلگرام صورت خواهد گرفت. وی با بیان اینکه رئیس مرکز ملی فضای مجازی را رئیس‌جمهور انتخاب می‌کند، گفت:
جزوه‌ای هم‌اکنون روی سایت این مرکز است که در آن دلایل ضرورت فیلترینگ تلگرام مطرح شده و اینکه رئیس‌جمهوری امروز این حرف‌ها را می‌زند جای تعجب دارد. بحث فیلترینگ تلگرام تصمیم یک‌شبه نبوده و حدود یک سال و نیم روی آن بحث و بررسی شده است. فضائلی تأکید کرد: تنها چیزی که در جلسات شورای‌عالی فضای مجازی با رئیس‌جمهور محل اختلاف بوده، زمان فیلتر بوده است. این جلسات نیز قبل از حوادث دی‌ماه برگزار شده و یکی از علت‌های فیلترینگ تلگرام و اینکه زمان تعیین‌شده‌ای برای آن مشخص شد این بود که تلگرام به هیچ عنوان حاضر به انجام تعهداتش نشده بود.
پس از آن نیز مباحث اقتصادی مطرح بود که با وجود تلگرام سالانه 7میلیارد دلار ارز از کشور خارج میشود. فضائلی درباره اینکه چه سیاستی باید اتخاذ شود که کوچ کاربران از تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی اتفاق بیفتد، اظهار کرد: جامعه ما توقع و انتظاری که دارد خدمات است. ۴۰میلیون کاربری که به تلگرام عادت کرده‌اند همه به این دلیل است که یک سطح توقعی برای آنها ایجاد شده است. هم‌اکنون نیز پیام‌رسان‌های خارجی فیلتر نشده‌اند. زمانی پیام‌رسان‌های داخلی می‌توانند جایگزین پیام‌رسان‌های خارجی مثل تلگرام باشند که بتوانند خدمات بهتری از پیام‌رسان‌های خارجی ارائه دهند لذا این امکان در شرایطی فراهم میشود که مردم از این پیام‌رسان‌ها مثل تلگرام خدمات بگیرند.
بعد از فیلترینگ یک میلیون نفر از تلگرام خارج شدند / مجلس متولی فیلترینگ تلگرام را بررسی می‌کند
روز گذشته محمود آذرمی جهرمی وزیر ارتباطات در توییتی نوشت: بعد از فیلترینگ تلگرام تنها یک میلیون نفر از تلگرام خارج شده‌اند. موضوعی که نشان می‌دهد فیلترینگ تلگرام تاکنون باعث ریزش مخاطبان این شبکه اجتماعی نشده است. وزیر ارتباطات این موضوع را در جمع نمایندگان مجلس هم اعلام کرده بود.
نایب‌رئیس فراکسیون مستقلین مجلس دیروز در گفت‌وگو با خانه ملت از جلسه این فراکسیون با وزیر ارتباطات در این وزارتخانه خبر داد و جمله‌ای را که وزیر توییت کرده بود بار دیگر اعلام کرد. غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی، گفت: تولید محتوا در تلگرام ۴۰درصد و بازدید از این پیامرسان ۵۰درصد کاهش داشته است.
او با اشاره به جلسه با وزیر ارتباطات، گفت: در این دیدار نمایندگان مجلس به بیان نقطه‌نظرات و مسائل مختلف ملی و منطقه‌ای در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات پرداختند؛ وزیر و مدیران این وزارتخانه نیز برخی مسائل مهم این حوزه را بیان کردند. این نماینده مردم در مجلس با اشاره به اقدامات وزارت ارتباطات برای بهبود وضعیت پیام‌رسان‌های داخلی افزود: این وزارتخانه 5لایحه با هماهنگی پژوهشگاه قضایی در حوزه فضای مجازی تدوین کرده و پس از نظرخواهی از کارشناسان این حوزه، این لوایح به کمیسیون لوایح دولت ارجاع شده است.
وی با اشاره به مطالب گفته شده در این جلسه بیان کرد: از نظر رئیس‌جمهور برخورد با فضای مجازی به این صورت مورد پذیرش نیست؛ دولت به انحصار فضای مجازی اعتقادی نداشته و معتقد به استفاده از روند تشویقی است؛ هیچ فردی انحصار را نمی‌پذیرد. همچنین روزگذشته دادستان کل کشور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر منتظری در جمع استادان و نخبگان بسیجی حوزه علمیه قم درباره فیلترینگ تلگرام گفت: از حدود یک سال‌ونیم پیش بحث این پیامرسان در شورای‌عالی فضای مجازی مطرح بود و گاهی هم حتی به جدال و دعوای لفظی می‌رسید.
اکثر اعضا موافق بستن بودند اما بعضی خیر و رئیس شورا هم به دلایلی موافق انسداد نبود. مجموعه بحث‌ها و تحلیل‌ها به مقام معظم رهبری هم تقدیم شد و نظر ایشان به انجام کار در روال قانونی خود و از سوی مراجع ذی‌ربط بود.او درباره مطالبی درخصوص اینکه مقام معظم رهبری موضوع فیلتر تلگرام را مطرح کرده‌اند،
افزود: اخیراً از سوی رئیس‌جمهور محترم مطلبی در صفحه اینستاگرام منتشر شده و ذیل آن به این نکته اشاره شده بود که گویا ضمیر و مخاطب آن به رهبری معظم انقلاب بر می‌گشت، اما واقعاً چنین نبوده که مقام معظم رهبری دستور مسدود کردن را داده باشند. همچنین دیروز عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی از بررسی مجلس در مورد متولی فیلترینگ تلگرام در هفته آینده و در یک جلسه غیرعلنی خبر داد. اکبر رنجبرزاده به خانه ملت گفت:
براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، جلسه غیرعلنی مجلس درباره فیلتر تلگرام و متولی آن، یکشنبه 23اردیبهشتماه برگزار میشود. او افزود: قرار است نمایندگانی از شورای‌عالی فضای مجازی، کارشناسان حوزه «آی‌تی» و دیگر کارشناسان در جلسه غیرعلنی روز یکشنبه هفته آینده حضور یابند تا موضوع فیلترینگ تلگرام و متولی آن مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد.