فناوری‌هایی که به کمک افراد کم‌توان یا ناتوان می‌آیند
در تعریف کلی، فناوری کمکی (Assistive Technology) به هر ابزار یا سرویسی گفته میشود که به افراد کم‌توان یا ناتوان کمک می‌کند تا کارهای روزمره خود را با استقلال بیشتری انجام دهند. به‌عبارت دیگر، این نوع فناوری‌ها شامل محصول یا امکاناتی می‌شوند که قابلیت‌های فرد کم‌توان یا ناتوان را افزایش می‌دهند، حفظ می‌کنند یا بهبود می‌بخشند. امکانات کمکی می‌توانند خریداری‌شده، تغییرکرده و یا سفارشی‌شده باشند و در حوزه‌هایی مانند یادگیری، برقراری ارتباط یا عملکرد بهتر در کارهای عادی، به کار گرفته شوند.
هنگام تشخیص و تمایز فناوری کمکی، توجه به دو نکته ضروری است: اول این که تجهیزات و ابزارهایی که به‌صورت ایمپلنت از طریق جراحی در بدن افراد نصب می‌شوند، در تعریف فناوری کمکی نمی‌گنجند. دیگر این که فناوری کمکی الزاما همیشه به فناوری‌های پیشرفته‌ای متکی نیست. مثلا، برای فردی که مشکلات بینایی دارد، عینک می‌تواند نوعی فناوری کمکی باشد. همچنین، برای کودکی که پایش شکسته است، دستگاه کنترل از راه دور نیز می‌تواند نوعی فناوری کمکی باشد. در عین حال، سیستم‌های بسیار پیشرفته‌ای هم در این گروه قرار می‌گیرند، مثلا سیستم تعقیب حرکات چشم که برای فردی با معلولیت حرکتی شدید طراحی شده است تا از طریق نگاه کردن به حروف مختلف، یک راه ارتباطی در اختیار او قرار گیرد.
استفاده از فناوری کمکی
تصمیم‌گیری درباره استفاده از فناوری کمکی و انتخاب آن روال نسبتا مشخصی دارد. در بسیاری از موارد خود شخص نیاز به استفاده از چنین امکاناتی را حس می‌کند، اما انتخاب آن‌ها را با کمک و مشورت متخصصان انجام می‌دهد. مثلا فردی را در نظر بگیرید که هنگام مطالعه یا تماشای تلویزیون دچار سوزش و خستگی چشم یا سردرد میشود. در این صورت حتما به چشم پزشک مراجعه می‌کند و در صورت نیاز، عینک معینی برایش تجویز میشود. همین موضوع در مورد افرادی که با مشکلات شنوایی مواجهند هم صادق است. در این مورد، سمعک نوعی فناوری کمکی است. در موارد پیچیده‌تر ممکن است به اظهار نظر تیمی متشکل از متخصصان حوزه‌های مختلف نیاز باشد. حتی ممکن است خود فرد نیاز به استفاده از روش‌های مختلف را برای انجام بهتر کارها و کاهش تاثیر ناتوانی‌های احتمالی خود تشخیص دهد و با توجه به امکانات موجود، نوعی فناوری کمکی را به عنوان راه‌کار برگزیند. مثلا، فردی که به‌سختی می‌تواند متنی را در یک صفحه وب بخواند، به‌سادگی با تغییر اندازه فونت‌ها مشکل را برطرف می‌کند.
فناوری کمکی در دسترس‌پذیری محتوای وب
از آنجایی که ما از دیدگاه دسترس‌پذیری محتوای وب به فناوری کمکی نگاه می‌کنیم، اجازه دهید به بررسی راه‌کارهایی بپردازیم که در استفاده از کامپیوترها و ابزارهای هوشمند و همچنین بهره‌گیری از محتوای وب به کاربران ناتوان کمک می‌کنند. مهم‌ترین سرویس‌های فناوری کمکی در این بخش عبارتند از:
– نرم‌افزار بزرگ‌کننده صفحه نمایش: این ابزار به شما امکان می‌دهد اندازه تصاویر و متن روی صفحه نمایش را کنترل کنید. تفاوت این نرم‌افزارها و عملکرد زوم عمومی این است که به شما امکان می‌دهد بخش خاصی از محتوای صفحه نمایش را بزرگ‌نمایی کنید، درست مانند زمانی که از یک ذره‌بین روی صفحه یک مجله استفاده می‌کنید.
– ابزارهای صفحه‌خوان: این ابزارها کل محتوای صفحه را برای شما می‌خواند. به این ترتیب، افراد نابینا یا کم‌بینا می‌توانند کاملا از محتوای صفحه‌ای که به آن مراجعه کرده‌اند، مطلع شوند.
– ابزارهای متن‌خوان: این ابزارها علاوه بر کاربران نابینا یا کم‌بینا، برای افرادی که با اختلالات متنی یا مشکلات یادگیری مواجهند هم قابل استفاده است. اکثر سرویس‌های متن‌خوان بخشی از متن را که در حال خواندن آن هستند در صفحه برجسته و مشخص می‌کند تا در دنبال کردن متن به کاربر کمک کند. همچنین، این ابزارها غالبا فقط به محتوای داخلی صفحات توجه دارند، نه منوها یا توضیحات تصاویر.
– زیرنویس: با وجود آن که شاید این مورد در نگاه اول کمی عجیب به‌نظر برسد، اما زیرنویس برای ویدئوها نوعی فناوری کمکی بسیار محبوب شناخته میشود. وجود زیرنویس به افرادی با مشکلات شنوایی امکان می‌دهد تا از محتوای ویدئوهای ارائه شده در صفحات آنلاین استفاده کنند.
– امکانات کنترل ترکیب‌بندی متن: گاهی اوقات برای افزایش خوانایی متن الزاما به بزرگ‌نمایی آن نیازی نیست و شما صرفا با تغییر اندازه فونت، تغییر رنگ متن و پس‌زمینه آن یا حتی تغییر فاصله خطوط می‌توانید به‌راحتی از محتوای دیجیتال مورد نظر خود استفاده کنید.
– ابزارهای ورودی خاص: گاهی اوقات مشکل کاربران ناتوان به استفاده از محتوای ارائه شده مربوط نیست. در واقع، آن‌ها برای تامین ورودی‌های خود مشکل دارند، زیرا به دلایل مختلفی نمی‌توانند مانند سایر کاربران از ابزارهایی مانند کیبورد یا ماوس استفاده کنند. در این موارد، فناوری کمکی در طرف کاربر پیاده‌سازی میشود، نه در سایت. پرکاربردترین ابزارهای فناوری کمکی در این زمینه عبارتند از: نشانگرهای مبتنی بر حرکت سر، مثلا فشار کلیدهای کیبورد با اهرمی که به سر وصل شده یا جابجایی نشانگر ماوس با حرکت سر؛ تایپ حروف یا جابه‌جایی نشانگر ماوس با کمک سیستم تعقیب حرکات چشم کاربر؛ و سیستم‌های ورودی تک کلیده که در آن‌ها یک نشانگر روی گزینه‌های موجود در صفحه نمایش یا کلیدهای کیبورد مجازی نمایش داده شده در صفحه نمایش حرکت می‌کند و هر وقت این نشانگر روی آیتم مورد نظر قرار بگیرد، کاربر می‌تواند با فشار کلیدی که در اختیار دارد، آن را انتخاب کند.
صرف‌نظر از سادگی یا پیچیدگی هر فناوری کمکی، انتخاب و به‌کارگیری صحیح آن بسیار اهمیت دارد. امروزه بسیاری از سایت‌های معتبر امکانات مختلفی را در زمینه دسترس‌پذیری برای کاربران خود فراهم کرده‌اند. شناخت این سرویس‌ها و آشنایی با نحوه استفاده از آن‌ها می‌تواند تا حدود زیادی به افراد کم‌توان و ناتوان کمک کند تا مثل بقیه از امکانات آنلاین بهره ببرند.