چرا فعالیت اپراتورهای مجازی در سایه مانده است؟
امروزه بیش از پیش مردم با واژه اپراتورهای مجازی روبرو می شوند و همین موضوع باعث شده تا سوالات زیادی در خصوص این نوع اپراتورها پرسیده شود.
توسعه تلفن همراه در کشورها موضوعی است که باعث باز ماندن اپراتورهای موبایل از بازاریابی بهتر و مشتری‌یابی میشود یا اینکه شرکت های اپراتور در برخی از موارد به مشکلات مالی برای توسعه شبکه خود برخورد می‌کنند. این مشکلات برای اپراتورهای جدیدی که می‌خواهند سهم خوبی از بازار دریافت کنند و همچنین بتوانند پوشش خود را در کشور یا منطقه مورد نظر افزایش دهند، بیش از دیگر اپراتورها مشهود است.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری برای پوشش سراسری و کسب بازار در کشورهایی که اپراتورهای سراسری قدیمی دارند، بسیار پر دغدغه و هزینه‌بر است. مشتریان شرکت‌های رقیب را نمی‌توان به راحتی و در کوتاه مدت به سوی خود جلب کرد؛ این موضوع سبب میشود بازده مالی برای سرمایه‌گذاران در دراز مدت پدیدار شود. به همین دلیل سرمایه‌گذاران از فعالیت در این حوزه سرباز زده یا در میانه راه سرمایه خود را رها می‌کنند.
برای حل این مشکل به خصوص در کشورهایی که قدمت شبکه موبایل در آنها بالا و از طرفی، رقابت بین اپراتورهای موبایل کم است، مفهومی به عنوان اپراتور مجازی موبایل شکل می گیرد.
از جمله اتفاقاتی که در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات در سه سال اخیر رخ داد، ارائه مجوز به اپراتورهای مجازی تلفن همراه (MVNO) بوده است. اپراتورهای مجازی موبایل MVNO از سال ۱۳۹۵ مجوز فعالیت گرفتند و ملزم به عقد قرارداد با برخی از اپراتورهای موبایل شدند تا بدین ترتیب بتوانند به ارائه خدمات جدید به مشترکان خود بپردازند.
سیم‌کارت‌های مجازی ارائه شده، امکان دسترسی به سرویس‌های بانکی و خدمات پرداخت الکترونیک را فراهم و برای اولین بار در کشور خدمات NFC را نیز پشتیبانی می‌کنند. مهم‌ترین کاربرد NFC، پرداخت پول از طریق گوشی‌های هوشمند است. برای این منظور، کاربر اطلاعات مربوط به کارت اعتباری خود را در گوشی ذخیره می‌کند و در زمان خرید، گوشی را به دستگاه NFC خوان نزدیک می‌کند تا پرداخت انجام شود.
خدماتی که اپراتورهای مجازی ارائه می‌دهند، بسیار گسترده است که البته معمولاً بر بستر دیتا یا همان نسل سوم و چهارم ارتباطات سیار انجام می شود چرا که پهنای باند گسترده‌تری نسبت به نسل دوم ارتباطات که بر پایه صوت بود، دارند.
چندی پیش وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با عنوان این مهم که با آزادسازی مکالمات بین‌الملل برای اپراتورهای مجازی بهبود کیفیت مکالمات حاصل میشود، عنوان کرد: با فعال شدن اپراتورهای مجازی در صنعت مخابرات این اپراتورها می‌توانند حجمی از بازار را برای خود جذب کنند و پنج درصد بازار را به خود اختصاص دهند. ایجاد تعرفه‌های رقابتی، بزرگ شدن بازار و جلوگیری از قاچاق مکالمه از مزایای آزادسازی مکالمات است. بدین ترتیب امکانی برای MVNO ها فراهم میشود که از این ظرفیت‌ها استفاده کنند. کمیسیون تنظیم مقررات در حال تدوین شرایط است و نتایج آن به زودی اعلام خواهد شد.
حال باید به این مهم پرداخت که گستره ارائه خدمات اپراتورهای مجازی چیست؟ اپراتورهای مجازی همان سرویس‌های مشابه اپراتورهای موجود را ارائه می‌دهند و عمده تفاوتشان این است که شبکه دسترسی یا همان طیف رادیویی ندارند. در واقع اپراتورهای مجازی به عنوان واسطه‌هایی حرفه‌ای برای فروش انواع خدمات موبایلی بین اپراتورهای اصلی و مشترکان وارد این بازار شدند.
با اینکه اپراتورهای مجازی می‌توانند با اپراتورهای اصلی رقابت کنند، در زمینه صوت و دیتا امکان رقابت برای آنها وجود ندارد، زیرا بازار دست اپراتورهای اصلی است و مجازی‌ها نمی توانند در این زمینه رشد کنند؛ بنابراین تنها یک راه وجود دارد و اینکه سرویس‌های جدید و نوآوری داشته باشند.
بنابر اعلام، از ۵۱ متقاضی دریافت پروانه MVNO تعداد ۲۵ متقاضی، موافقت اصولی پروانه را دریافت کردند و تاکنون از ۲۵ شرکت متقاضی دارنده موافقت اصولی پروانه ۹ شرکت با اپراتورهای تلفن همراه قرارداد عمده فروشی امضا کرده و وارد همکاری شده‌اند و سه شرکت دارنده موافقت اصولی نیز از دریافت پروانه انصراف داده‌اند.
نکته بحث برانگیز درباره فعالیت اپراتورهای مجازی
اپراتورهای اصلی موظف به اجاره دادن فضای ارتباطی (روی فرنکانس) به اپراتورهای MVNO هستند؛ علت این موضوع هم آن است که برای ایجاد «بی تی اس» و ایجاد شبکه دسترسی نیاز به فرکانس بوده و نکته مهم این است که به دلیل محدودیت‌های پهنای باند در کشور امکان صدور مجوز برای همه متقاضیان وجود ندارد یا به بیان دیگر اعطای فرکانس در اختیار دولت و یک حق حاکمیتی است.
البته اپراتورهای اصلی که قبل از سایرین این فرکانس را اجاره کرده‌اند، از لحاظ قانونی هم محدودیت زمانی دارند و این امکان را دارند که در صورت مناسب بودن عملکردشان مدت زمان مجوز فرکانس را تمدید کنند.
واقعیت این است که فرکانس یک ثروت ملی بوده و از آنجا که هر چیز ملی متعلق به عموم است، اپراتورهای اصلی باید از ثروت ملی در جهت ارائه خدمات به مردم استفاده کنند. اینجاست که جایگاه اپراتورهای مجازی مشخص میشود.
اپراتورهای مجازی در واقع ارائه‌دهنده سرویس‌های خاص در بخش‌های خاص هستند، ولی به فرکانس دسترسی ندارند. به این ترتیب، اپراتورهای اصلی که در زمان گذشته فرکانس را دریافت کرده‌اند، موظف‌اند فضای ارتباطی روی این فرکانس را به اپراتورهای MVNO اجاره دهند.
اپراتور مجازی موبایل در اصل اجازه راه‌اندازی شبکه جدید موبایل و نصب تجهیزات شبکه تلفن همراه ندارد و باید با عقد قرارداد همکاری، از شبکه و تجهیزات اپراتور تلفن همراه استفاده کند. بدین ترتیب اپراتور مجازی می‌تواند مشتری، سرویس پشتیبانی، مرکز تماس، بسته‌ها و تعرفه‌ها، برند تجاری و همچنین دفاتر فروش خاص خود را داشته باشد.
حال این سوال مطرح می شود که آیا ظهور سیم کارت‌های مجازی به معنای منقرض شدن سیم کارت‌های فیزیکی است و یا آیا تاکنون شرکت های اپراتور مجازی مانند شاتل موبایل، اپتل، آذرسل و سامانتل تا حالا برای مشترکان کاربردی داشته و مورد توجه قرار گرفته اند یا خیر؟
شواهد حاکی از آن است که در آینده نزدیک گوشی‌هایی خواهیم داشت که با کمک اپلیکیشن‌های اختصاصی خود بدون اتصال سیم کارت عرضه می‌شوند و همچنین اپراتورهای مجازی می توانند با ابتکار در عمل و در دست گرفتن کیفیت خدمات موجود، کاربران بیشتری را به خود اختصاص دهند و جایگزین شایسته ای برای نسل قبلی اپراتورهای کشور باشند.
در پایان باید اشاره شود که با وجود انحصار بستر فرکانس و حاکمیتی بون آن و همچنین چربیدن قدرت اپراتورهای اصلی بر اپراتورهای مجازی نمی توان به قطع یقین پیش بینی کرد که اپراتور مجازی در معرض توجه عموم قرار بگیرد و بتواند به زودی جایگزینی برای نسل قدیمی ارتباط کشور باشد.