حاشیه‌های ویکی‌پدیا؛ از امیردولاب تا مرگ مایکل جکسون
در نشست بررسی مفهوم ویکی‌پدیا و نقش آن در ارتباطات اعلام شد که ویکی‌پدیا برای رسانه‌ها یک منبع ثانویه است و نه اولیه اما بالای ۹۰ درصد مطالب آن درست است. همچنین اعلام شد ویکی‌پدیای فارسی روزانه ۳ میلیون کاربر دارد که این رقم به صورت ماهیانه به عدد ۱۰۰ میلیون می‌رسد.
نشست تخصصی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با موضوع کاربردها و تکنیک‌های ویکی‌پدیا در ارتباطات با سخنرانی احمد عامری هماهنگ‌کننده برنامه آموزشی ویکی پدیا فارسی، محسن سالک دیوان‌سالار و مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی، آرش سلیمانی مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی، محمد حیدرزاده مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی و حمید ضیایی پرور مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها بعد از ظهر سه‌شنبه (۲۰ شهریورماه) در محل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.
در ابتدای این نشست حمید ضیایی‌پرور پیش زمینه‌ای در زمینه ویکی‌پدیا، محتوای آن و چگونگی متولد شدن این دانشنامه ارائه داد.
در این نشست مطالبی درباره مکانیزم انتشار محتوا در ویکی‌پدیا، سازوکار مالی این دانشنامه و همچنین ظرفیت‌های ویکی‌پدیا در حوزه ارتباطات و اطلاع رسانی و مشکلات و مسائل آن به بحث و بررسی گذاشته شد.
محسن سالک ـ دیوان‌سالار و مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی ـ با بیان اینکه ویکی پدیا مهمترین رسانه کشور است، گفت: شاید باور اینکه ویکی پدیا مهمترین رسانه است سخت باشد. اما از این جهت که دنبال اخبار باشیم ویکی‌پدیا در صدر نتایج است و این نشان‌دهنده این است که ویکی‌پدیا افکار عمومی را شکل می‌دهد.
او در ادامه درباره سهم ویکی پدیا فارسی در فضای ارتباطات و کاستی‌هایی که دارد، گفت: ما جای خالی زیاد داریم. در بحث خبرنگاری و خبر، دنیای ما یک دنیای فیک نیوز است و مشخص نیست کدام خبرها صحت دارد. اما ما به جایی رسیده‌ایم که اجازه نمی‌دهیم هر مطلبی که نوشته میشود منتشر کنیم. در واقع صحت‌سنجی می‌کنیم.
محسن سالک گفت: اعتماد بسیار زیادی بین خواننده ها و ویکی پدیا وجود دارد که البته یک وجه منفی آن این است که کاربران فکر می‌کنند اطلاعات ویکی پدیا وحی منزل است؛ این مشکل به سطح پایین سواد رسانه‌ای مخاطبان برمی‌گردد.
او درباره اهمیت ویکی‌پدیا یادآور شد: میزان زیاد تعداد خوانندگان و بازدیدکنندگان، اعتماد خوانندگان، پربازدید بودن ویکی‌پدیا به عنوان یکی از سایت‌های پربازدید ایران و جهان و همچنین گسترش علم در آن از جمله مواردی است که باعث شده است این سایت و دانشنامه اهمیت پیدا کند.
این مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی درباره اینکه آیا ویکی‌پدیا می‌تواند به ویژه برای رسانه‌ها منبع باشد، تأکید کرد: ویکی پدیا منبع ثانویه است و نه اولیه اما بالای ۹۰ درصد مطالب آن درست است.
او با اشاره به اینکه ویکی‌پدیا جزو پنج سایت برتر جهان است، اضافه کرد: ویکی پدیا فارسی سال ۲۰۰۳ به راه افتاد و جزو رسانه‌های پربازدید ایران محسوب میشود. البته عجیب است که در ایران سایت ورزش سه و سایت‌های دیگر از جمله دیجی‌کالا اول هستند اما به طور کلی ویکی‌پدیا بر اساس اتفاقات و رویدادها، بالا و پایین میشود. به عنوان مثال در زمان فوت مایکل جکسون، ویکی‌پدیا به علت بازدید بالا هنگ کرد و دچار مشکل شد.
سالک درباره محتوای ویکی پدیا که جا دارد اطلاعات عمیق‌تری داشته باشد، اظهار کرد: ما هر چه بتوانیم اطلاعات عمیق‌تری را در ویکی‌پدیا بگذاریم وضعیت بهتری نسبت به بازدید مخاطبان خواهیم داشت؛ به عنوان مثال اطلاعات درباره دارو و بیماری‌ها که اهمیت زیادی دارد باعث میشود مراجعه‌کننده به ویکی‌پدیا افزایش یابد. ما شاید در ارتباط با اختلاس یا دزدی‌ها نتوانیم کاری کنیم اما می‌توانیم کاری کنیم که جامعه به اطلاعات وسیع‌تری دست پیدا کند.
سالک در ادامه تاکید کرد: ما تایید می‌کنیم که بالای ۹۰ درصد از مطالب ما درست است اما باز هم نمی‌توان به منبع ما که ثانویه است اعتماد کرد. زمانی که فردی فوت می‌کند کاربران به دنبال اطلاعات بیشتری هستند و گاهی اوقات کاربران به قدری زیاد می‌شوند که ویکی پدیا می‌بایست از دوباره ریست شود اما مهمترین چیزی که در جهان است وجود وب است که اگر نبود نمی‌توانستیم به اطلاعات وسیعی دست یابیم.
این مدیر ارشد ویکی پدیای فارسی با بیان اینکه ویکی پدیا از نظر قانونی نمی‌تواند عکسی که مخاطبان گرفته‌اند را بارگذاری کند، یادآور شد: در ارتباط با ساختمان پلاسکو مطلبی در ویکی پدیای فارسی نوشتم و تا مدت‌ها هر کاربری می‌خواست اطلاعاتی به دست آورد به آن مراجعه می‌کرد. حتی اگر فرد مذهبی هم باشید می‌توانید در ویکی پدیا سرچ کرده و اطلاعات لازم را استخراج کنید. ما با افرادی که تکمیل‌کننده کارمان هستند نیز همکاری می‌کنیم چرا که هدفمان افزایش دانش در بین مردم است.
سالک درباره گردش مالی ویکی پدیا و به طور کلی ویکی پدیای فارسی نیز اظهار کرد: اغلب سایت‌های معتبر دنیا پلن پولی دارند اما ویکی پدیا دنبال پول نیست و به کاربران می‌گوید اگر مطالبی که از ویکی پدیا خواندند و برایشان جالب بود می‌توانند کمک مالی کنند. در کشورهای دیگر این امکان مالی از سوی کاربران فراهم میشود اما در ایران با توجه به شرایطی که در کشور وجود دارد عملی نیست.
او گفت: کاربران فعال ویکی پدیا هیچ درآمد مالی در ارتباط با کارشان در ویکی پدیا ندارند و کارشان داوطلبانه است و همچنین هیچ درآمدزایی از این راه ندارند اما برای گذران زندگی خود شغل‌های دیگری را انتخاب کردند.
در بخش دیگری از این مراسم احمد عامری ـ هماهنگ کننده برنامه آموزشی ویکی پدیای فارسی ـ در توضیحاتی مطرح کرد: ویکی پدیا تا کنون ۳۰۰ زبان زنده دنیا را پوشش داده است و یکی از موفق‌ترین دانشنامه‌هایی که زبانش فارسی هم بوده است، ویکی پدیا است.
او در ادامه در مقاله‌ای با عنوان راز ویکی پدیا چیست؟ به شناخت و تعمق در مباحث مربوط به رسانه‌های نوین امروز که امری ضروری و اجتناب ناپذیر است پرداخت.
او با بیان اینکه دانشنامه یک مخزن دانش است به یکی از پربازدیدترین افرادی که در این دانشنامه وجود دارد، آقای دوربینی اشاره کرد و گفت: دانشنامه یک مخزن دانش است اما به عنوان مثال آقای دوربینی هیچ سوادی ندارد و این یکی از نقاط ضعف ویکی پدیا است.
او گفت: ویکی پدیا متعلق به ما چند نفر به عنوان مدیران ویکی پدیا نیست بلکه متعلق به همه است اما زمانی که خبرنگاری از ویکی پدیا استفاده می‌کند می‌تواند در ادامه گزارش خود یا مصاحبه‌ای که با فردی دارد مطالب ویکی پدیا را توسعه دهد و یا در مورد خطاها می‌تواند آنها را اصلاح کند. در واقع این دانش نامه کاربر محور است و می‌توان به مطالبش اضافه کرد و آن را گسترش داد. ویکی پدیا دسته بندی دقیقی دارد و نمی‌توان به راحتی مقاله‌ای را در آن تغییر داد.
عامری در پایان یادآور شد، ویکی‌پدیا بر اساس منبع کار می‌کند و حق ورود به حریم شخصی افراد را ندارد.
او درباره نحوه انتخاب مدیران کاربرها نیز یادآور شد، مدیران ما از سوی کاربران انتخاب می‌شوند. به نوعی که ۱۳ روز تا یک ماه زمان نیاز دارند تا کاربران مدیر را انتخاب کنند. همچنین بسیاری از مدیران نیز طبق نظرها حذف می‌شوند.
آرش سلیمانی از دیگر مدیران ارشد ویکی پدیای فارسی در مطالبی کوتاه درباره انتخاب مدیر ویکی‌پدیای فارسی در توضیحاتی گفت: ما در ارتباط با انتخاب مدیران ویکی پدیای فارسی انتخابات شفافی داریم. در نظرخواهی‌ها سعی می‌کنیم بر اساس دلایل عمل کنیم و استدلال‌ها باید منطقی باشد. اشتباهات مطرح شود و در ادامه شورای نظارتی وجود دارد که در انتخاب این مدیران اعمال نظر و مدیریت می‌کند. ویکی پدیای فارسی جایگاه و دفتر مشخصی ندارد. به همین منظور دنبال این هستیم که NGOای را ثبت کنیم تا مرکزیت داشته باشد.
در ادامه این نشست درباره حمله به افراد مطرح در ویکی‌پدیا و خرابکاری‌هایی که انجام و منجر به اصلاح میشود مطالبی عنوان شد.
سالک در این باره که چگونه این خرابکاری‌ها اصلاح می‌شوند، اظهار کرد: در ارتباط با خرابکاری‌ها و اصلاح مقالات اگر این حمله‌ها شدت زیادی داشته باشد، مقالات بسته و اصلاح می‌شوند و تا زمانی که دوباره منجر به خرابکاری نشود، این مقالات همچنان بسته می‌مانند و از انتشار نادرست آنها جلوگیری میشود.
در ادامه سلیمانی نیز درباره تفاوت ویکی‌پدیا با دیگر سایت‌ها یادآور شد: ویکی پدیا وابسته به هیچ جناحی نیست و قضاوت را بر عهده خوانندگان قرار داده است اما در همه زمینه‌ها معتبر است؛ به عنوان مثال بسیاری از رسانه‌ها در انتشار خبر فوت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی ویکی‌پدیا را منبع قرار دادند، با وجود اینکه منبع ما ثانویه بود.
او همچنین درباره حاشیه‌های گزارش سرهنگ علیفر مبنی بر اعلام نام صاحب یک باشگاه خارجی که با شیطنت یکی از کاربران، در ویکی‌پدیا آن را امیر دولاب خطاب کرده بود، یادآور شد: ما پس از این اتفاق مطلب مربوط به امیر دولاب را چندین بار محافظت کردیم تا این خرابکاری‌ها ادامه پیدا نکند.
سلیمانی سپس گفت: به عنوان مثال آمار جستجوی خودکشی در ویکی‌پدیا بالاست و خود این می‌تواند احساس خطر باشد. با این میزان سرچ‌ها می‌توان میزان دغدغه‌های مردم را فهمید.
مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی در پایان گفت: ویکی‌پدیا بزرگترین رسانه و دانشنامه فارسی زبان است که به آگاهی عمومی مخاطب کمک زیادی می‌کند.
حیدرزاده از دیگر مدیران ارشد ویکی‌پدیای فارسی نیز یادآور شد: کاربران ویکی‌پدیا اکثر مقالات را می‌توانند ویرایش کنند. وقتی یک مقاله‌ای در ویکی‌پدیا نوشته میشود شمار بازدیدکنندگان و خوانندگان آن بیش از سایت‌ها و رسانه‌ها میشود. دانشنامه ذاتا کارش این است که اطلاعات را بی‌طرفانه به مخاطب ارائه دهد.
سالک درباره هجوم علیه یک موضوع در ویکی‌پدیا تاکید کرد: سعی می‌کنیم از مقالات مربوط به موضوعات مهمی که در جامعه رخ می‌دهد، مثل بابک زنجانی بیشتر مراقبت کنیم. اگر حملات ادامه داشته باشد سعی می‌کنیم آن مقاله را قفل کنیم و ببندیم تا کسی نتواند آن را ویرایش کند. به عنوان مثال در ارتباط با مقالات بابک زنجانی که حمله‌هایی نسبت به ویرایش آن شده بود، حدود شش ماه آن را مراقبت کردیم.
در بخش های پایانی این نشست سالک یادآور شد، به دنبال راه اندازی پایگاه دائمی برای ویکی پدیای فارسی هستیم. در این راه با کتابخانه ملی هم مذاکراتی داشته‌ایم.
ضیایی‌پرور ـ مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها ـ هم در این زمینه یادآور شد، نظر ما هم نسبت به راه‌اندازی این پایگاه مثبت است که در وزارت ارشاد دفتر ثابت راه‌اندازی کردیم و می‌توانیم برای تشکیل NGO مجوز بگیریم. همچنین دوره‌های ترمیک ویکی پدیا و رسانه را می‌توانیم با حضور مدرس‌ها برگزار کنیم و این می‌تواند بهانه‌ای برای راه‌اندازی پایگاه دائمی باشد.