سرنوشت اتصال منازل به فیبرنوری در هاله ای از ابهام
مانی آشتیانی -ایران :
«با خروج MTN از سرمایه‌گذاری در پروژه فیبرنوری، دوران حفاظت شرکت ایرانیان‌نت (اپراتور چهارم) مجری اتصال منازل به فیبرنوری برداشته خواهد شد و با این شرکت مانند دارنده پروانهFCP (ارتباطات ثابت) برخورد میشود»؛ این اظهارات وزیر ارتباطات در خصوص سرنوشت اپراتور چهارم است؛ اپراتوری که قرار بود دسترسی کاربران را به اینترنت با سرعت 20 مگابیت بر ثانیه فراهم کند اما نه تنها این اپراتور نتوانست به تعهدات خود جامه عمل بپوشاند بلکه در حال حاضر به‌دلیل خروج سرمایه‌گذار در آستانه فروپاشی قرار دارد. در این گزارش تحلیلی سعی بر آن داریم نگاهی بر فراز و نشیب اجرای فیبرنوری در کشور داشته باشیم.
فراز و نشیب‌های یک اپراتور
اتصال منازل و بنگاه‌های اقتصادی به فیبرنوری از جمله پروژه‌هایی بود که در ابتدای کار دولت دهم کلید آن زده شد و در نهایت یک سال مانده به پایان این دولت، پروانه اجرای آن با نام پروانه اپراتور فیبرنوری یا چهارم به شرکت ایرانیان نت واگذار شد. براساس این پروانه قرار بود ایرانیان نت از زمان لازم الاجرا شدن پروانه یعنی سال ۹۱ تا ۸ سال بعد ۶.۸ میلیون پورت فیبرنوری را واگذار کند. همچنین براساس تعهدات این پروانه قرار بود این شرکت در فاز نخست کار خود تا دی ماه ۹۳ در هفت شهر، فیبرنوری را به منازل یک میلیون کاربر برساند، اما حالا تقریباً ۷ سال از اهدای این پروانه می‌گذرد و تنها این اپراتور توانسته است در نمایشگاه بین‌المللی تهران ۵ هزار پورت و در یکی از مراکز کرج نیز ۲۰ هزار پورت آماده واگذاری داشته باشد.
گفتنی است مدت اعتبار پروانه اپراتور چهارم ۱۰ سال از زمان صدور پروانه و قابل تمدید برای سه دوره پنج ساله تعیین شده است.همچنین رگولاتوری برای این اپراتور دوره حفاظت بازار و امنیت سرمایه‌گذاری نیز در نظر گرفته بود به‌طوری که به‌مدت چهار سال از تاریخ صدور این پروانه، پروانه جدیدی برای ایجاد شبکه مشابه صادر نخواهد کرد. این سازمان برای این اپراتور در طول مدت اعتبار اولیه پروانه، سقف تعداد پورت دایری را ۱۰ میلیون پورت در نظر گرفته بود. تقریباً بعد از گذشت سه سال از اهدای این پروانه و با توجه به انجام نشدن بخش کوچکی از تعهدات پروانه‌ای، مدیران این اپراتور گام‌های اولیه تمدید دوران انحصار پروانه خود را برداشتند. اما محمود واعظی وزیر ارتباطات دولت یازدهم یک سال بعد از شروع به کارش در وزارت ارتباطات انتقادات تندی نسبت به کندی پیشروی تعهدات پروانه اپراتور چهارم مطرح و حتی تهدید کرد که اگر این اپراتور نتواند براساس تعهداتش عمل کند بزودی و با تأیید وزارت ارتباطات بازیگران جدیدی به این حوزه وارد خواهند شد، اما با همه انتقادات تندی که واعظی نسبت به روند پیشروی پروژه اتصال فیبرنوری به منازل داشت مدیران ایرانیان نت بعد از بارها آمد و رفت در وزارت ارتباطات و برگزاری جلسات مختلف توانستند واعظی را راضی به تمدید دوران انحصار پروانه‌شان کنند.
در مراسم ارائه پروانه‌های ارتباطات ثابت (fcp) یعنی پاییز سال ۹۴ شنیده شد زمانی که محمود واعظی اعلام کرد که ایرانیان‌نت تا سال 99 انحصار دارد و در این زمینه وزارتخانه نمی‌تواند کاری انجام دهد. در نهایت و بعد از پیگیری های خبرنگار «ایران» در همان زمان مشخص شد که وزیر ارتباطات با گذاشتن یک شرط و اجرای آن توسط ایرانیان نت، موافقت خود با تمدید دوران حفاظت پروانه اپراتور چهارم را اعلام کرده است، اما این شرط آوردن یک سرمایه‌گذار بزرگ به این پروژه بود. در سال ۹۴ و با توجه به اجرای برجام و برداشته شدن بخش بزرگی از تحریم‌ها، ایرانیان نت فرصت برای جذب یک سرمایه‌گذاری خارجی را داشت اما در نهایت از بین دو سرمایه‌گذار جدی برای ورود به این پروژه یعنی اپراتور آفریقای جنوبی MTN و یک کنسرسیوم هندی-عربی، این MTN بود که توانست وارد این پروژه شود. MTN از سال ۹۴ تا سال ۹۶ توانست با امضای ۳ تفاهمنامه مراحل لازم برای سرمایه‌گذاری در پروژه اپراتور فیبرنوری را پشت سر بگذارد اما شانس در نهایت آنقدر با مدیران ایرانیان نت نبود تا این سرمایه‌گذاری به مرحله نهایی برسد. چرا که از طرفی نوسانات بازار ارز و شروع شدن دور جدید تحریم‌های بین‌المللی و از طرفی دیگر و براساس اظهارات مدیران وزارت ارتباطات دولت دوازدهم، همخوان نبودن شرایط تعرفه‌گذاری ارتباطی با خواسته مدیران MTN باعث شد این سرمایه‌گذار خارجی از ورود سرمایه خود به این پروژه منصرف شود.
روزهای سخت یک اپراتور
حالا با خروج MTN و منتفی شدن سرمایه‌گذاری این شرکت خارجی در پروژه اپراتور چهارم این اپراتور، دوباره به نقطه شروع بازگشته است. مدیران و سهامداران اپراتور چهارم معتقدند نبود سرمایه کافی عامل اصلی برای پیش نرفتن طرح اتصال منازل و بنگاه‌های اقتصادی به فیبرنوری است. محسن باقری چناری، مدیرعامل شرکت ایرانیان نت در گفت‌و‌گو با «ایران» در خصوص آخرین وضعیت اپراتور فیبرنوری می‌گوید:«بزرگ‌ترین عاملی که تاکنون باعث شده این طرح به نتیجه نرسید در نظر گرفتن تعهدات بسیار سنگین برای آن است. در هیچ کشور پیشرفته‌ای که این طرح در آن اجرا شده چنین تعهداتی برای اپراتور فیبرنوری در نظر گرفته نمی‌شود. برای نمونه گفته شده در ۸ سال این اپراتور باید ۶.۸ میلیون پورت واگذار کند این در حالی است که در کشوری مانند آلمان و فرانسه هم تعداد پورت واگذاری فیبرنوری یک میلیون بیشتر نیست.»
او عامل دیگر بر سر راه تعهدات پروانه اپراتور چهارم را نبود سرمایه اعلام می‌کند و می‌افزاید: «در ابتدای شروع به کار و قبل از اینکه پروانه نهایی برای اپراتور فیبرنوری صادر شود کارهای مطالعاتی انجام و مشخص شد که این طرح برای به نتیجه رسیدن نیاز به ۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد و این در حالی است که زمان دریافت پروانه ایرانیان نت یعنی سال ۹۱ تاکنون تمام سهامداران این شرکت در مجموع200 میلیارد تومان در این طرح سرمایه تزریق کرده‌اند.»
گفتنی است براساس اطلاعات مندرج در سایت ایرانیان نت، سهامداران این اپراتور را شرکت‌های خصوصی وابسته به نهادهای حاکمیتی کشور یعنی گروه گسترش ارتباطات و فناوری اطلاعات سینا(بنیاد مستضعفان)، شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران(ستاد اجرایی فرمان امام)، ، شرکت سرمایه‌گذاری فناوران توسعه ارتباطات پایوران (نیروهای مسلح ارتش)، شرکت توسعه خدمات مدیریت اهداف (صندوق بازنشستگی کارکنان شرکت نفت) و صندوق بازنشستگی کارکنان سازمان صدا‌و‌سیما و شرکت ارتباطات زیرساخت (به‌عنوان نماینده دولت) تشکیل می‌دهند.
گفتنی است در حالی که مدیرعامل ایرانیان نت، خبر از برگزاری جلسات مختلف با رگولاتوری برای تعیین تکلیف پروانه این اپراتور می دهد و تأکید می کند که این شرکت در تلاش برای کاهش تعهدات پروانه‌ای خود است تا از این طریق امکان جذب سرمایه از سوی سهامداران یا یک سرمایه‌گذار جدید را داشته باشد و به نوعی با کاهش تعهدات پروانه‌ای شرایط برای جذب سرمایه‌گذاری در این طرح فراهم شود که مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان سهامدار ۲۰ درصدی این اپراتور معتقد است اگر سرمایه لازم به این طرح تزریق نشود ادامه کار این اپراتور منطقی نیست.
صادق عباسی شاهکوه در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «این طرح نیاز به سرمایه بسیار بالایی دارد اما طرح اتصال فیبرنوری به منازل چون از آن نوع طرح‌هایی است که بازگشت سرمایه آن زمان طولانی می‌طلبد در نهایت هیچ گروه یا نهادی حاضر به سرمایه‌گذاری در آن نیست.»
او تأکید می‌کند که در شرایط فعلی نه خارجی‌ها و نه داخلی‌ها حاضر به سرمایه‌گذاری در اپراتور فیبرنوری نیستند. به باور او اگر بعد از خروج MTN از این طرح مدیران ایرانیان نت و سهامدارانش یک بیزنس پلن جدید برای اجرای این طرح در نظر نگیرند و شرایط را برای ورود سرمایه‌گذار جدی به طرح هم ایجاد نکنند ادامه کار این اپراتور منطقی نخواهد بود.