رونق استارتاپ‌ها در شرایط رکودی اقتصاد کشور
در روزهایی که اغلب کسب‌وکارها دچار رکود شده‌اند، استارتاپ‌ها روز به روز در حال شکل‌گیری و رشد هستند؛ سرعت پیدایش این کسب‌وکارها نشان می‌دهد که این حوزه در زمینه مصرف و کاربری با اقبال خوبی از سوی ایرانیان روبرو شده است.
نگاهی گذرا به جذب سرمایه در کسبوکارهای نوپایی که دیگر این روزها به کسبوکارهای بزرگ تبدیل شده‌اند، نشان می‌دهد که عمده سرمایه راه یافته به آنها، توسط سرمایه‌گذاران خارجی تأمین شده است.
اینکه کسبوکارهای نوپای ایرانی تا این اندازه برای خارجی‌‌ها جذاب بوده‌اند که در آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و ارزآوری برای کشور صورت گرفته، بسیار ارزشمند است؛ اما عدم حمایت سرمایه‌‌گذارهای داخلی از این استارتاپ‌ها موضوع مهمتری است.
موضوعی که باید واکاوی و راه‌حلی برای رفع آن پیدا شود؛ اما آنچه که مشخص است اینکه سرمایه‌گذاران خرد و کلان داخلی از دو معضل بی‌اعتمادی و عدم آگاهی در این حوزه رنج می‌برند و اساسا با اکوسیستم استارتاپی آشنا نیستند.
مهشاد سبحانی که به عنوان یک کارآفرین در حوزه جذب سرمایه برای کسبوکارهای نوپا فعالیت می‌کند درباره وضعیت موجود اقتصادی و راه‌های برون رفت از این وضعیت می‌گوید: با افزایش قیمت ارز یا بهتر بگویم کاهش ارزش ریال، نگرانی از بی‌ارزش شدن سرمایه در بین مردم باعث ایجاد همهمه شد و سرمایه آنها به سمت بازارهای نامتعارفی همچون ارز، سکه و خودرو سرازیر شد.
وی افزود: بازارهایی که نه تنها ارزش نقدینگی را افزایش نمی‌دهند بلکه باعث ایجاد حباب قیمت و سوء استفاده دلالان و سودجویان میشود؛ این در حالی است که قبل از آن سرمایه‌گذاری مردم در بازار مسکن رخ می‌داد و به دلیل مولد نبودن این بازار، چرخه اقتصادی مثبتی هم از این سرمایه‌گذاری به دست نیامد.
به گفته او، این روند نشان داد که سرمایه نقدی مردم بیشتر از آنکه به ایجاد ارزش کمک کند، منجر به بزرگ شدن حباب قیمت‌ها شد و دلیل آن تصمیمات هیجانی و به دور از تحلیل‌های اقتصادی بود.
این کارشناس حوزه کسب‌وکار معتقد است وابستگی بازار مصرف به کالاهای خارجی سدی در برابر خودکفایی است و با هر بار نوسان در قیمت ارز زندگی و معیشت مردم دچار افول میشود.
وی متذکر شد که پولدار شدن و افزایش سرمایه یک شبه رخ نخواهد داد و اگر افراد از ورود سرمایه به بازارهایی همچون خودرو، ارز و طلا موفق به افزایش پول شدند، این به معنی پولدار شدن نیست.
استارتاپ‌های یک میلیارد دلاری ایرانی
این بنیان‌گذار استارتاپ ایده‌هاب ضمن اشاره به اینکه کشورهای دیگر در دوران رکود از فرصت‌های دیگری همچون کسبوکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی استفاده می‌کنند، افزود: استارتاپ‌های بی‌شماری در دنیا وجود دارند که با تأمین سرمایه خرد جمعی موفق به پیشرفت و افزایش ارزش شده‌اند؛ به عنوان مثال استارتاپی به نام oculus در زمینه عینک‌های واقعیت مجازی از طریق کمپینی در کیک استارتر موفق به جذب حدود 2.5 میلیون دلار سرمایه شد و در نهایت راه‌اندازان این استارتاپ سال گذشته آن را به قیمت دو میلیارد دلار به فیسبوک فروختند؛ یا در سال 2016 در انگلستان کمپین جذب سرمایه خرد جمعی که برای استارتاپ Revolut در Crowdcube به راه افتاد که در نهایت منجر به جذب چیزی حدود یک میلیون پوند سرمایه شد و در نهایت نیز در آپریل سال 2018 ارزش این استارتاب از 42 میلیون پوند به 2/1 میلیارد پوند رسید.
در ایران هم استارتاپ‌های بزرگی شکل گرفته و رشد کردند که امروز اعلام می‌کنند ارزش‌شان به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است و به اصطلاح "یونیکورن" شده‌اند اما آیا سرمایه‌گذاری در هر استارتاپی منجر به سود و ارزش میشود؟
پاسخ سبحانی که خود متخصص بلاک‌چین است به این سئوال منفی است.
وی می‌گوید: سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها یک نوع سرمایه‌گذاری بلند مدت محسوب میشود؛ مدت بازگشت سرمایه به صورت استاندارد چیزی بین چهار تا 10 سال است کما اینکه در ایران کسب‌وکار نوپایی که سرویس پیک موتوری اینترنتی می‌دهد به گفته مدیرانش ارزشش فقط طی یک سال 50 برابر شده است اما این به آن معنا نیست که کار همه کسبوکارهای نوپا به موفقیت ختم میشود.
او خاطر نشان کرد: استارتاپ‌ها به همان اندازه که قابلیت رشد و پیشرفت دارند، به همان اندازه هم احتمال شکست‌شان می‌رود.
بنیان‌گذار ایده‌هاب با اشاره به هجوم مردم برای خرید خودروهای پیش فروش شرکت‌های خودروسازی به عنوان نوعی از سرمایه‌گذاری گفت: وقتی طی یک روز چیزی حدود 30 هزار دستگاه خودرو پیش فروش میشود و مبلغ دریافتی شرکت خودروساز در همان روز چیزی حدود 35 میلیون دلار است، یعنی جامعه تشنه سرمایه‌گذاری برای حفظ ارزش نقدینگی و سرمایه است.
وی افزود: اگر این 30 هزار نفر سرمایه 35 میلیون دلاری‌شان را صرف سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های سطح A می‌کردند می‌توانستند 125 کسب‌وکار نوپای رو به رشد را حمایت کنند و این امر نه تنها به کارآفرینی کمک می‌کرد بلکه ارزش سرمایه آنها را طی چند سال به میزان قابل توجهی افزایش می‌داد.
تأمین سرمایه خرد جمعی قانونی شد
سبحانی درباره تشخیص استارتاپ‌های موفق که ارزش سرمایه‌گذاری دارند یا به زبان ساده‌تر سرمایه‌گذاری در آنها ریسک کمتری دارد، گفت: تا حدی می‌توان کسبوکارهای نوپای آینده‌دار را تشخیص داد اما این کار بسیار تخصصی است.
وی افزود: این روزها مجموعه‌های شتاب دهنده زیادی درباره جذب سرمایه برای کسبوکارهای نوپا فعالیت می‌کنند اما حلقه مفقوده کارشناسان غربالگری، استعدادیابی و ارزش‌گذ‌اری در این شتابدهنده‌ها، عدم تخصص و تجربه کافی است.
او خاطر نشان کرد: کسانیکه چنین تشخیصی را می‌دهند، باید سابقه مشاوره در شرکت‌های بزرگ و همچنین سابقه کار در حوزه سرمایه‌گذاری بانکی داشته باشند.
وی افزود: پس از انتخاب کسب‌وکار نوپای آینده‌دار، نوبت به انتخاب مدل‌های سرمایه‌گذاری در آن می‌رسد؛ تاکنون قوانین جذب یا تأمین سرمایه خرد جمعی در ایران وجود نداشته و این قانون به تازگی تصویب و ابلاغ شده و در آینده‌ای نزدیک اجرایی خواهد شد.
سبحانی تصریح کرد: در این روش تأمین سرمایه که توسط فرابورس تدوین شده است، افراد حقیقی نیز می‌توانند به صورت انفردی در کسبوکارهای نوپا سرمایه‌گذاری کنند که این مدل سرمایه‌گذاری چهار حالت دارد که فقط سه مدل آن در ایران قانونی شده است؛ در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای سهام سرمایه‌گذاران به ازاء مبلغ سرمایه‌شان سهام دریافت می‌کنند.
این کارشناس حوزه کسبوکارهای نوپا خاطر نشان کرد: در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای پاداش، در ازای پرداخت مبلغ مشخص محصول یا خدمات کسب‌وکار را دریافت می‌کنند و اما روش سوم که در ایران قانونی نشده است، جذب سرمایه به عنوان وام برای توسعه استارتاپ است و روش دیگر مدل تأمین مالی خیریه (Donate) است که بدون بازگشت سود است؛ کاری که تا پیش از این برخی ازاستارتاپ‌های ایرانی برای امور خیریه اجرا می‌کردند.
وی یادآور شد: در هر حال با قانونی شدن تأمین سرمایه خرد جمعی در ایران و ایجاد فرصتی برای سرمایه‌گذاری آینده‌نگر، این امید می‌رود که نقدینگی مردم که مبلغ کمی هم نیست، به سمت این حوزه یعنی کسبوکارهای نوپا سرازیر شود تا ضمن ایجاد کارآفرینی، ارزش‌آفرینی هم در اقتصاد کشور رخ دهد.
سبحانی معتقد است کسبوکارهای نوپا تا وقتی پیشرفت می‌کنند که سرمایه‌گذاری و نفوذ تکنولوژی در آنها در جریان باشد؛ جای استارتاپ‌هایی در زمینه هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و بلاک‌چین در ایران خالی است.