هیچ کس در شهر هوشمند غریبه نیست
هوشمندسازی از مهمترین اهداف و اولویت های دوره جدید مدیریت شهری تهران عنوان شده و در این ارتباط، با راه اندازی کمیته شفافیت و فراخوان نهادهای زیرمجموعه مدیریت شهری پایتخت، سعی شده است که ارائه اطلاعات به شهروندان به دستور کاری ثابت تبدیل شود.
بی تردید با استفاده از فناوری و در دسترس قرار دادن اطلاعات، می‌توان به شهروندان کمک کرد که از حقوق خود آگاه شوند.
اما نکته کلیدی در فعالیت‌های کمیته شفافیت پاسخ به پرسش‌های بنیادین در رابطه با آن است، اینکه لزوم راه اندازی کمیته شفافیت چیست؟ آیا همه‌چیز شدنی است؟ منتشر شدن قراردادهای شهرداری چه نفعی برای مردم دارد؟ همه این پرسش‌ها البته یک جواب مشترک دارد که اساس پروژه شفافیت است: فسادزدایی از تار و پود مدیریت شهری.
**کمیته شفافیت و اهداف آرمانی
«وقتی قراردادی غیر شفاف است و نمی دانیم با چه شرایطی منعقد شده، چه بندهایی دارد، پیمانکار بر چه اساسی انتخاب شده و ناآگاهی از خیلی موارد دیگر، بستر به وجود آمدن فساد را ایجاد می کند. فرآیندهایی که پشت پرده و در اتاقی تاریک انجام می شود، در اغلب موارد دارای مشکل هستند و تا زمانی که شفاف نشوند، هیچ کس از آن با خبر نمی شود.» این ها صحبت های اولیه «مهدی ریوندی» است؛ کارشناس کمیته شفافیت و شهر هوشمند.
ریوندی روز شنبه در گفتگو با ایرنا صحبت هایش را از سر خط اصلی شکل گیری کمیته شفافیت شروع می کند و چهار برنامه اصلی که در دل این طرح گنجانده شده است: «دسترسی آنلاین تمام شهروندان به اطلاعات قراردادهای بالای یک میلیارد تومان شهرداری(و در مرحله بعد بالای 250 میلیون تومان)، اطلاعات جامع شهرسازی (از جمله تغییر کاربری، جواز ساخت و سازها)، ریز کمک های نقدی شهرداری به کلیه نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی و در نهایت شفافیت آرای اعضای شورا به مصوبات شورا.».
هر کدام از این محورها، یک دلیل مشخص داشته است. دلایلی که هر کدام به تنهایی می توانند برای زندگی شهروندان تهرانی مفید باشند. «یکی از محورهای اصلی، همان شفاف بودن رای اعضای شورای شهر به مصوبه هاست. شهروندان از این طریق می توانند مشاهده کنند، فردی که به عنوان نماینده شان در شورای شهر انتخاب کرده اند، به هر مصوبه ای چه رایی داده است.»
**قراردادهای عاری از فساد در شهرداری شیشه ای
بحث دیگری که در کمیته شفافیت مطرح شد و به نتیجه رسید، «انتشار قراردادهای بالای یک میلیارد تومان شهرداری» در فضای آنلاین است: «در این قراردادها اطلاعاتی شامل پیمانکار، میزان قرارداد، شرح و تاریخ قرارداد، شیوه پرداخت، شیوه انتخاب پیمانکار که مناقصه عمومی بوده یا سایر روش ها و… در اختیار شهروندان قرار گرفت.»
کمیته شفافیت در اولین قدم قراردادهایی را که رقم آن ها بالای یک میلیارد تومان بود، منتشر کرد و در قدم های بعدی به رقم های کمتر رسید. در حال حاضر تمام قراردادهای بالای 250میلیون تومان شهرداری، در سامانه شفافیت موجود است. این روند تا انتشار قراردادهای 25میلیون تومان ادامه خواهد یافت.
ریوندی در این خصوص می گوید: «با این کار می توان به راحتی فهمید که آقای الف، بر چه اساسی به عنوان پیمانکار برای آسفالت کردن یک خیابان انتخاب شده، چقدر به او بودجه داده اند، چه ضمانت هایی برای کاری که می خواهد انجام دهد داده؟ آیا شرکت متعلق به شهرداری بوده؟ اگر نبوده از طریق مناقصه توانسته این کار را بگیرد؟ مناقصه چه زمانی برگزار شده؟ چه کسانی در مناقصه شرکت کردند؟ این شرکت به چه نحوی برنده شده است؟ از چه تاریخی؟ با چه کیفیتی؟ هر شهروندی باید این ها را بداند.»
'حتما برایتان پیش آمده و دیده اید که یک قسمت از جدول خیابانی که در آن زندگی می کنید، همیشه مشکل دارد و عده ای مشغول تعمیر آن هستند. اگر به سامانه شفاف مراجعه کنید، به راحتی می توانید ببینید تعهدات پیمانکار چیست و در شرح خدماتش چه توضیحاتی داده؟ در نهایت هم اگر قانع نشدید یا چیزی از نظرتان مشکوک بود از او شکایت کنید. «قراردادها منعقده بالاتر از 250 میلیون تومان از تاریخ پنجم شهریور 1396 در این سامانه موجود است و به محض این که در شهرداری قراردادی بسته شود، همزمان روی سامانه shafaf.tehran.ir قرار می گیرد.»
**اطلاعات شهرسازی
یکی از محورهای شفافیت، دسترسی آنلاین تمام شهروندان به اطلاعات شهرسازی است.
ریوندی که مسئولیت کارگروه شهرسازی را در کمیته شفافیت و شهر هوشمند برعهده دارد در این خصوص توضیحات جالبی می دهد: «با تصویب «طرح الزام شهرداری تهران به انتشار عمومی اطلاعات شهرسازی» شهروندان با مراجعه به سامانه ای که به همین منظور در حال آماده سازی است، می توانند تمام اطلاعات لازم را دریافت کنند: این که یک فرد چطور تشکیل پرونده داده، از چه طریق پروانه ساخت گرفته، چگونه این مسیر را طی کرده، چه کسی پای نامه های اداری آن را امضا زده است، چه مجوزهایی به او داده اند و چه کارشناسی هایی روی آن انجام شده است.
به این ترتیب اگر فردی که اطلاعات را می بیند، احساس کند در ساخت یک ساختمان همجوار مشکلی وجود دارد کافیست وارد سامانه شفافیت شود و با مطالعه پروانه ساخت و حتی نقشه پیرامونی ساختمان، به نتیجه برسد که شیوه ساخت و ساز درست است یا نه. اگر در این بین مغایرتی وجود داشت، وی می تواند با مدارکی که در دست دارد به سازمان بازرسی شهرداری تهران شکایت کند، آن هم با مدارکی که خود شهرداری در اختیار شهروندان قرار داده است.»
**بی خبری از تخلف
از سال های قبل، دریافت پروانه ساخت در شهر تهران مستلزم مراجعه حضوری است که بعد از مدتی مسئول مورد نظر برای بازدید می آید. پس از ان هم هم طی یک فرایند طولانی که نیاز به مراجعه مستمر شهروندان به دفاتر خدمات الکترونیک و شهرداری منطقه دارد، پروانه ساخت صادر می شود که اگر در این مدت و عمدتا در مجرای قانون تخلفی رخ دهد، کسی جز ذینفعان از آن مطلع نمی شود، چون اساسا اطلاعات شهرسازی در دسترس نیست.
مورد دیگر که ریوندی به آن اشاره می کند، این است: «اگر پروانه قانونی صادر شود و فرد شروع به ساخت غیرقانونی و مغایر پروانه صادره کند، باز هم ممکن است کسی متوجه خلاف نشود. خلاء دسترسی آزاد به اطلاعات شهرسازی، دقیقا در همین نقطه احساس شد. متاسفانه این فساد از قبل وجود داشته و حتی اگر همسایه ای در این خصوص شکایت می کرد، کارمند شهرداری که در صدور پروانه تخلف کرده بود یا بنا به دلایلی ممکن بود چشمش را روی این ماجرا ببندد ، به شاکی می گفت شخص، طبق پروانه اش کار می کند و نباید مزاحم او شد. اما به زودی اطلاعات پروانه و نقشه ساخت هم در سامانه قابل دسترسی خواهند بود و نمی توان در این خصوص تخلفی کرد.»
**راه های غیرقانونی
در برخی موارد نیز شخص بر اساس قانون و ضوابط مشغول انجام کارها است و یک نفر تصمیم می گیرد برای وی مشکلی ایجاد کند: «بارها پیش آمده که یک نفر کاملا قانونی مشغول کار است اما کارمند شهرداری می آید و سعی می کند در کار او اختلال ایجاد کند. در نهایت ممکن است ساخت و ساز او را با رد کردن گزارش های نادرست، برای چند ماه بخواباند که در این صورت، سازنده مجبور می شود از راه غیرقانونی مشکلش را حل کند. به عبارت دیگر به دلیل نبود سازوکار شفافیت، ممکن است مشکلاتی برای افراد ایجاد شود.'
ریوندی معتقد است ما در این سال ها از فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر، در حوزه شهری به خوبی استفاده نکردیم. «در حال حاضر نه تنها این امکان ایجاد شده، بلکه از مردم می خواهیم به ما کمک کنند. اگر شما کمک کنید، فساد کم می شود و از بین می رود. شهرداری نمی تواند هر روز پروژه های ساخت و ساز داخل شهر را کنترل کند، اما مردم می توانند به کمک شهرداری و شهر خود بیایند و این کار را انجام بدهند.»
**طرح مدیریت تعارض منافع
یکی دیگر از کارهایی که در قالب کمیته شفافیت پیگیری شد و به نتیجه رسیده، «طرح مدیریت تعارض منافع در شهرداری تهران» است. طرحی که یکی از اهدافش این است، زمانی که یکی از مدیران شهرداری یا بستگان درجه اولش، مالک بیش از 5درصد سهام یک شرکت هستند، حق عقد قرارداد با شهرداری تهران را ندارند. از آن جا که هر قراردادی در شهرداری بسته شود، روی سامانه شفاف قرار می گیرد، به راحتی می توان با مشاهده اسامی افراد به نتیجه رسید که مدیر یا بستگانش با شهرداری قرارداد منعقد کرده اند یا نه.
«کافیست به عنوان شهروند بدانید نسبت های فامیلی چیست. اگر شخصی فرزند مدیر است و قراردادی در شهرداری به امضا رسانده، تخلف کرده است. طبق مصوبه جدید شورای شهر این قرارداد باطل می شود و جریمه سنگینی برای آن مدیر یا بستگانش در نظر می گیرند.»
**شفافیت چه تاثیری بر زندگی شهروندان داشته است؟
مشاهده نتایج مفید به بار نشستن یک طرح، گاهی اوقات به زمان نیاز دارد، اما از قدم های اول هم می توان حدس زد، مزایای یک طرح چیست. مانند طرح های حوزه شفافیت که تا همین جای کار توانسته تاثیر خوبی روی عملکرد شهرداری بگذارد. ریوندی در این خصوص مثال می زند: «بعد از راه اندازی سامانه شفاف، به ما گفته شد تعدادی از پیمانکاران، دیگر با شهرداری قرارداد نبستند. دلیلش احتمالا این بود که قراردادهای قبلی تخلف داشت و کسی از آن ها با خبر نمی شد، اما در حال حاضر، هر قرارداد به محض منعقد شدن، روی سامانه شفاف می رود و برای همگان قابل دسترسی است. فرد وقتی تخلفی را انجام می دهد، مدام از این ترس دارد که کسی متوجه تخلف او شود. در حال حاضر چند ثانیه بعد از انعقاد قرارداد، تمام بند و تبصره های آن در دسترس همه قرار می گیرد.
**چرا شهروندان باید بدانند؟
از حرکت جمعی صحبت کردیم. از این که تمامی شهروندان باید برای شفاف شدن مسائل کمک کنند. ممکن است این سوالات پیش بیاید که مگر ما سازمان بازرسی نداریم، چرا مردم باید از این ماجراها اطلاع داشته باشند؟ ریوندی به این سوال پاسخ می دهد: «تمام مطالعات در حوزه شفافیت و فساد در دنیا نشان داده هیچ عاملی به اندازه نظارت همگانی و گزارشگری عمومی، نمی تواند جلوی فساد را بگیرد. بر اساس همین تحقیقات نظارت عمومی یک فرآیند کم هزینه است یا می توان به جرات گفت که بدون هزینه است.'
'این انگیزه در تک تک شهروندان وجود دارد. هر فردی به عنوان شهروند، در واقع مالک اصلی شهر است. سازمان بازرسی با تعداد کارمندانی که دارد نمی تواند آن نظارتی را به شهر داشته باشد که 10میلیون شهروند می توانند. اداره های مربوطه به جای این که 500 نفر را استخدام کنند، به آن ها حقوق بدهند و گاهی در این بین هم فسادی شکل بگیرد، بهتر است از توان مردم استفاده کنند. انگیزه مردم برای این کار زیاد است و به شدت هم فعال هستند و می توانند برای بهبود اوضاع شهرشان، قدم های بزرگی بردارند.»
**همکاری با سازمان بازرسی شهرداری تهران
زمانی که شکایت های مردمی و نظارت همگانی به سامانه می رسد، نقش سازمان بازرسی شروع می شود. معمولا اولین مرکزی که برای ارسال شکایت انتخاب می شود سازمان بازرسی است. سازمان بازرسی از آن جا که تشریفات اداری سایر مراکز را ندارد، خیلی سریع به قضیه ورود می کند.
به گفته ریوندی، سازمان بازرسی این روزها در واقع همکار مردم شده است. اطلاعات تخلفات را از نظارت همگانی دریافت می کند و مشغول پیگیری شان می شود و تا حصول نتیجه، مردم می توانند روند کار را پیگیری کنند. در بعضی مسیرهای اداری ممکن است یک کارمند، دو کارمند ماجرا را ندیده بگیرند و از کاری که انجام شده چشم پوشی کنند اما مردم این طور نیستند. اگر یک نفر از پیگیری شکایتی که انجام داده خسته شود، همسایه دیگرش خسته نمی شود، مغازه دار سر کوچه خسته نمی شود و در نهایت پیگیری ها به نتیجه می رسد. این اتفاق مبارکی است که با شفافیت رخ داده است.
**خیلی جنگیدیم
با این همه به نظر می رسد در مقابل شفافت همیشه و هنوز مقداری مقاومت وجود دارد.
«ما هم گاهی اوقات درگیر این مسائل می شویم. از روز اول که این روند را شروع کردیم با مقاومت رو به رو بودیم، اما در حال حاضر توانسته ایم با پیگیری، عدم همکاری را به کمترین حد خود برسانیم. روزهای اول به ما می گفتند اعلام یکسری اطلاعات شهرسازی از نظر حقوقی ایراد دارد. چقدر جنگیدیم تا ثابت کنیم این اطلاعات عمومی است نه محرمانه'.
ریوندی ادامه داد: الان شرایط فرق کرده و معاونت جدید معماری و شهرسازی، صراحتا از «طرح الزام شهرداری تهران به انتشار عمومی اطلاعات شهرسازی» دفاع کرد. روزهای اول دوستانی از سیستم مدیریتی گذشته مخالف شفافیت بودند. کسانی اعتقاد داشتند از نظر حقوقی ماجرا مشکل دارد، اما ما توانستیم با صحبت کردن مشکلات را برطرف کنیم. بالاخره همیشه مقاومت وجود دارد، اما یکی از اصول کمیته ما این است که مقاومت ها را بشکنیم.'
**آیا باید همین جا متوقف شد؟
ریوندی طرح هایی را که در کمیته مطرح شده و به نتیجه رسیده است، چرخ دنده های یک سیستم واحد می بیند که در کنار هم کار می کنند: «این ها چرخ دهنده هایی هستند که به خودی خود، کارآمد هستند و زمانی که در کنار یکدیگر قرار می گیرند، کارایی شان چندین برابر می شود. به همین دلیل است که ما در این نقطه متوقف نمی شویم. همین طور ادامه می دهیم تا همه چیز در این حوزه شفاف شود.»