داستان پرتاب میمون به فضا
رییس پژوهشگاه هوافضا با بیان اینکه طرح‌هایی را برای دستیابی به اهداف سند جامع هوافضا تا ۱۴۰۴ در دستور کار داریم، گفت: علاوه بر ساخت راکت کاوش نهم، طرح اعزام فضانورد با پرتابگر و کپسول ایرانی در دستور کار قرار دارد که طی ۳ سناریو اجرایی میشود.
فتح‌الله امی افزود: با توجه به سند هوافضا، برنامه راهبردی را تا ۱۴۰۴ در حوزه هوافضا تدوین کردیم تا بتوانیم از این طریق به اهداف تعیین شده در سند هوافضا تا ۱۴۰۴ دست یابیم.
وی با بیان اینکه بر اساس این سند، بخش تحقیق در حوزه راکت‌های کاوش بر عهده پژوهشگاه هوافضا قرار گرفته است، ادامه داد: در این زمینه طرح‌هایی را تدوین کردیم که تا ۱۴۰۴ اجرایی خواهد شد. از آن جمله می‌توان به اجرای پروژه راکت کاوش نهم اشاره کرد.
امی، با تاکید بر اینکه طراحی کلی ساخت این راکت به پایان رسیده است، خاطرنشان کرد: در اجرای این طرح، اقدام به طراحی و ساخت آزمایشگاه فضایی کردیم. در این آزمایشگاه هر نوع جسمی که در فضا میکرو گراویتی باید حس شود، مورد آزمایش و تست قرار می‌گیرد.
وی با تاکید بر اینکه از خدمات این آزمایشگاه می‌توان برای اعزام موجود زنده استفاده کرد، ادامه داد: از آنجایی که پروژه اعزام انسان تا سال ۱۴۰۴ که در سند راهبردی تاکید شده است، در دستور کار این پژوهشگاه قرار دارد؛ از این رو از خدمات این آزمایشگاه می‌توانیم بهره ببریم.
امی تاکید کرد: اگر ما بتوانیم بر اساس این راهبرد حرکت کنیم، می‌توانیم تا سال ۱۴۰۴ فضانورد ایرانی را با کپسول و پرتابگر ایرانی به فضا اعزام کنیم.
رییس پژوهشگاه هوافضا در عین حال خاطرنشان کرد: برای دستیابی به اهداف سند راهبردی تا سال ۱۴۰۴ در زمینه اعزام انسان به فضا باید حداقل ۵ پرتاب زیر مداری با موجود زنده داشته باشیم که این تحقیقات در دستور کار پژوهشگاه قرار دارد.
اجرای ۳ سناریو تا رسیدن به اعزام انسان به فضا
امی با تاکید بر اینکه در سند راهبردی بر همکاری‌های بین‌المللی اجرای این طرح تاکید شده است، اظهار کرد: در این زمینه با کشورهای دوست که در زمینه اعزام انسان به فضا توانمند هستند، مذاکراتی را انجام دادیم و قرار شد در ۳ سناریو با یکی از کشورهای دوست این طرح را اجرایی کنیم.
رییس پژوهشگاه هوافضا سناریوی اول اجرای این طرح را "اعزام فضانورد توسط کشور همکار" عنوان کرد و گفت: در سناریوی دوم "اعزام فضانورد از خاک آن کشور و بازگشت وی به خاک کشور" و در سناریوی سوم "اعزام فضانورد ایرانی با کپسول ایرانی و پرتابگر ایرانی" صورت می‌گیرد.
ضرورت پرداختن به اعزام انسان
امی با اشاره به پیشرفت‌های فناوری‌های فضایی در کشور، گفت: بسیاری از فناوری‌هایی که در این پروژه‌های فضایی تبدیل به فناوری میشود، در بخش‌های دیگر قابل استفاده است که از آن جمله می‌توان به سیستم هدایت و کنترل اشاره کرد که از سر ریز فناوری‌های آن برای "ناو دماوند" استفاده شد.
وی با بیان این که اساس طرح‌های فضایی بر اساس IT و ICT است و دنیای آینده در تسخیر این دو فناوری قرار دارد، افزود: این امر به گونه‌ای شده که امروزه هیچ فردی را نمی‌توانیم مشاهده کنیم که بدون این دو فناوری بتواند زندگی کند؛ از این رو فناوری‌های فضایی موجب پیشرفت فناوری‌های IT و ITC خواهد شد.
امی با طرح این سوال که ما باید تا چه زمانی ماهواره برای خدمات صدا و سیما اجاره کنیم، گفت: اجاره سالیانه ماهواره برای خدمات صدا و سیما بالای ۲۵۰ میلیون دلار است.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اهمیت اجرای پروژه اعزام انسان به فضا، ادامه داد: با اجرای این طرح توانمندی‌های کشور به حدی می‌رسد که می‌توانیم ماهواره‌های ۲ تنی را در مدار قرار دهیم. وزن کپسول حامل انسان حدود ۲ تن است و رسیدن به این توانمندی به معنی استفاده از فناوری‌های کسب شده در سایر حوزه‌ها است.
اعتبارات
وی درمورد اعتبارات گفت: درصدی از اعتبارات محقق شده است که البته در حال حاضر به لحاظ آنکه شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین کرده است و بخشی از نقشه جامع علمی کشور است، ستاد رصد سند در شورا ایجاد شده و ما عضو این سند هستیم و آن را رصد می‌کنیم. اعتبارات محقق شده کف اعتبارات فضایی است و ما می‌خواهیم این رقو افزایش یابد تا اعتبارات مورد نیاز تامین شود تا بتوانیم جایگاه اول را در منطقه در حوزه هوا فضا داشته باشیم.
به گزارش ایسنا در سند جامع توسعه هوافضای کشور ۷ چشم انداز در نظر گرفته شده است که به این شرح است:
:
| ردیف | چشم‌اندازهای تعیین شده |
| ۱ | اقتداربخش و موثر در امنیت ملی |
| ۲ | کارا و قابل اتکا در تأمین نیازهای راهبردی و جاری جامعه ایرانی و جهان |
| ۳ | متناسب با فرهنگ و ارزش‌های اسلامی- ایرانی |
| ۴ | توانمند در ثروت‌آفرینی، طراحی، توسعه و تولید محصولات و ارائه خدمات هوافضایی |
| ۵ | الهام‌بخش و افتخارآفرین در گسترش مرزهای دانش و توسعه فناوری هوافضا |
| ۶ | پیشران دیگر حوزه‌های علم، فناوری، صنعت و خدمات |
| ۷ | دانش‌بنیان و توانمند در به‌کارگیری آخرین یافته‌های علمی، پژوهشی و فناوری |
راهبردهای کلان بخش فضایی این سند به صورت ذیل آمده است:
| ردیف | اهداف کلان فضایی |
| ۱ | تمرکز در سیاست‌گذاری، راهبری، هماهنگی و انباشت دانش و در اجرای برنامه‌های کلان فضایی کشور با استفاده حداکثری از توان کلیه نهادها و موسسات دولتی و غیر دولتی |
| ۲ | حمایت از خصوصی‌سازی و فراهم کردن بستر لازم برای ایجاد صنایع دانش‌بنیان در حوزه فضایی |
| ۳ | حمایت هدفمند از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی و قطب‌های علمی مورد نیاز برنامه‌های فضایی |
| ۴ | توسعه هوشمند و فعال همکاری‌ها و تعاملات بین‌المللی به منظور پیشبرد برنامه‌های فضایی با حفظ و حراست از دارایی‌های فضایی جمهوری اسلامی ایران |
| ۵ | استفاده از دستاوردهای فضایی در شناخت کیهان و توسعه اخترفیزیک و نجوم و بازخوانی ذخایر اسلامی در این عرصه و بررسی تناسب آنها با علوم جدید |
| ۶ | حمایت از پژوهش‌های بنیادین با تکیه بر مبانی معرفتی اسلامی به منظور تولید، توسعه و تقویت علوم پایه مرتبط با فضا |
| ۷ | طراحی، ساخت و پرتاب سامانه‌های حامل ماهواره‌های مورد نیاز از جمله ماهواره‌های دارای کپسول زیستی و ماهواره‌های زمین‌آهنگ |
| ۸ | ترویج و اشاعه علوم، فناوری‌ها و دستاوردهای فضایی در اقشار مختلف جامعه به‌ویژه نوجوانان و نخبگان |
بر این اساس محققان این حوزه دستاوردهای مختلفی داشتند که از آن جمله می‌توان به طراحی و ساخت ۸ کاوشگر اشاره کرد.
طراحی و ساخت اولین کاوشگر ایرانی و ورود به حوزه کاوشگرهای فضایی در آبان ۱۳۸۵ صورت گرفت. این محموله به گونه‌ای طراحی شده بود که داده‌های ضروری، در زمان اوج‌گیری ثبت و پس از بازگشت به جو و بازیابی در سطح زمین استخراج شوند. این محموله علمی ـ تحقیقاتی به تجهیزات گوناگونی برای اندازه‌گیری شرایط محیطی، تله‌متری داده‌ها و همچنین ارسال برخط تصاویر مجهز بود.
در لحظات اولیه این مأموریت، محموله و حامل به صورت یکپارچه و بدون انحراف، مسیر پروازی خود را طی کردند و داده‌های سامانه تله‌متری و تصویر پرواز محموله، به صورت مطلوبی در ایستگاه زمینی دریافت می‌شد. پس از آن، ارتباط محموله با زمین قطع شد و کاوشگر در نزدیکی سکوی پرتاب سقوط کرد.
دلیل ناتمام ماندن این مأموریت، اشکال ایجاد شده در اتصال بین محموله و حامل بود. بر این اساس، مقرر شد تا قسمت‌های سازه‌ای این محموله شامل جایگاه اصلی قطعات، پوسته‌ها و بخش بازیابی مورد بازنگری قرار گیرند و محموله بعدی با اصلاحات لازم، آماده پرتاب شود.
کاوشگر ۱ در زمان پرتاب
کاوشگر ۲
به دنبال پرتاب اولین کاوشگر و بعد از بهینه‌سازی عملکرد زیرسامانه‌ها، دومین محموله کاوشگرها در آذرماه ۱۳۸۷ با موفقیت پرتاب و بازیابی شد. محموله کاوشگر ۲، بلافاصله بعد از پرتاب به ارسال داده و تصویر پرداخت و پس از رسیدن به ارتفاع اوج، با عملکرد مطلوب سامانه‌های کاهش سرعت و چترهای بازیابی، به سلامت به زمین بازگشت.
کاوشگر ۲ که بعد از پرتاب به سلامت به زمین رسید
کاوشگر ۳
سومین محموله کاوشگرهای فضایی تحت عنوان کاوشگر ۳ در بهمن‌ماه ۱۳۸۸ به فضا پرتاب شد. این کاوشگر توانست محفظه زیستی حامل موجودات زنده کوچک و پنج رده مختلف از سلول‌های بنیادی و سوماتیک را با خود به فضا ببرد. بدین ترتیب با اندازه‌گیری میزان رشد، مرگ و میر و نحوه عملکرد سلول‌ها، تحت تأثیر شتاب و ارتعاش موجود در فازهای مختلف پرواز، اولین گام در شکل‌گیری تحقیقات زیست‌فضایی برداشته شد.
کاوشگر ۳ در زمان پرتاب
کاوشگر ۴
به دنبال پرتاب موفق کاوشگر ۳، مأموریت جسورانه و جدیدی برای اعزام یک موجود زنده انسان‌نما از خاک ایران به فضا تعریف شد. در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۹ کاوشگر ۴ پرتاب شد و در این مأموریت اولین کپسول زیستی برای پشتیبانی حیات موجود زنده در شرایط فضایی، طراحی و ساخته شد. این محموله آزمایشی بدون موجود زنده به همراه کاوشگر تا لایه‌های فوقانی جو، در ارتفاع حدود ۱۳۵ کیلومتری بالا رفت و پس از حدود ۱۵ دقیقه، با عملکرد مناسب سامانه بازیابی به زمین بازگشت.
پرتاب کاوشگر ۴ با هدف تحقق بخشی از فرایند اکتساب فناوری‌های لازم برای ارسال موجود زنده به فضا و به منظور آزمودن عملکرد سامانه و تعدادی از زیرسامانه‌های مورد نیاز در تحقیقات زیست-فضایی صورت گرفت.
کاوشگر ۴
کاوشگر ۵
در فاصله کمتر از ۶ ماه پس از پرتاب موفق کاوشگر ۴، پنجمین کاوشگر با هدف ارسال موجود زنده تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین طراحی و ساخته و در ۱۶ شهریور ماه ۱۳۹۰ برای نخستین بار در ایران کاوشگر حامل یک موجود زنده انسان‌نما توسط یک پرتابگر حاوی سوخت جامد به فضا ارسال شد.
این کاوشگر به گونه‌ای طراحی شده بود که شرایط لازم برای زنده ماندن یک جاندار کوچک نظیر میمون را در مدت زمان مأموریت فراهم می‌کرد. بدین منظور کپسول زیستی به یک سامانه پشتیبان حیات شامل زیرسامانه تولید اکسیژن و حذف دی‌اکسید کربن و تجهیزات سنجش و ثبت پارامترهای محیطی و علائم حیاتی موجود زنده مجهز شد.
کاوشگر ۵ که مجهز به ۴ دوربین برای ارسال تصویر بوده است
کاوشگر ۶
فعالیت‌های کاوشگر ۶ بلافاصله بعد از پرتاب محموله پنجم آغاز شد. هدف از این فعالیت‌ها، بهبود فناوری‌های مورد نیاز برای ارسال کاوشگرهای فضایی بود. کاوشگر اخیر که از مجموعه‌هایی همچون پشتیبانی حیات، رهگیری، بازیابی و تله‌متری تشکیل شده بود، در ۱۸ شهریور ۱۳۹۱ مورد آزمایش پرتابی قرار گرفت.
عملکرد مشاهده شده از سامانه‌های الکترونیکی، مکانیکی و آیرودینامیکی، در لحظه پرتاب این کاوشگر بسیار مطلوب بود و مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده فرآیند ارسال داده و تصویر از محموله کاوشگر بلافاصله بعد از پرتاب آغاز شد. علاوه بر آن کارکرد کپسول زیستی نیز در تمامی طول مسیر پرتاب مطلوب بوده، به گونه‌ای که بر اساس مشاهدات تصویری و داده‌های دریافتی، موجود زنده تا آخرین لحظات دریافت اطلاعات، زنده و ضربان قلب آن در محدوده مجاز قرار داشت.
تصاویر ارسال شده از موجود زنده کاوشگر ۶
کاوشگر پیشگام
در نهم بهمن ماه ۱۳۹۱ کاوشگر پیشگام توانست به کمک یک پرتابگر سوخت جامد، سرنشین خود را که میمونی از نژاد رزوس بود، تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین حمل کند و به سلامت فرود آورد. با اجرای این طرح ایران در ردیف معدود کشورهایی قرار گرفت که از توانمندی ارسال موجود زنده به فضای ماورای جو (ارتفاع بالاتر از ۱۰۰ کیلومتر) و بازگشت سالم آن برخوردار هستند. هدف از انجام این مأموریت، بررسی و مطالعه دقیق‌تر شرایط پروازی و اثر آن بر مجموعههای فنی محموله و زمینه‌سازی مناسب برای تحقیقات زیست‌فضایی کشور بود.
کاوشگر پیشگام
کاوشگر پژوهش
به دنبال موفقیت کاوشگر پیشگام در ارسال اولین میمون فضایی ایران به فضا و در راستای تحقق بخشی از برنامه اعزام انسان به فضا، کارشناسان و پژوهشگران «پژوهشگاه هوافضا» آماده‌سازی کپسول فضایی دیگری برای ارسال دومین میمون فضایی ایران به فضا را در دستور کار قرار دادند. این محموله سرنشین‌دار که «کاوشگر پژوهش» نام دارد، پس از بهبود و توسعه زیرسامانه‌های کاوشگر پیشین و افزایش قابلیت اطمینان آن، برای پرتاب با یک حامل سوخت مایع در روز شنبه ۲۳ آذرماه ۱۳۹۲ آماده شد.
مطابق برنامه‌ریزی، «کاوشگر پژوهش» در این روز در پایگاه پرتاب‌های فضایی ایران واقع در سمنان، روی سکوی پرتاب مستقر شد و همان‌طور که انتظار می‌رفت، دومین میمون فضایی ایران را به فضای زیرمداری ارسال کرد و پس از مدت زمان حدود ۱۵ دقیقه سالم به زمین بازگرداند.
کاوشگر پژوهش