کودکان در فضای مجازی به چه محتوایی نیاز دارند؟
با توسعه اینترنت در جهان، سن استفاده از فضای مجازی نیز بسیار پایین آمده است به صورتی که حالا دیگر از هر سه کاربر اینترنت در جهان، یک نفر کودک است؛ کودکانی که زمان زیادی را صرف بازی یا حضور در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند و بیشتر اوقات نیز بدون نظارت والدین، از اپلیکیشن‌های مختلف تلفن همراه استفاده می‌کنند که البته در همین راستا نرم افزارهایی ویژه نظارت والدین و محدود کردن میزان فعالیت کودکان در فضای مجازی تولید شده است.
به گزارش ایسنا، «ایران» در ادامه نوشت: نحوه استفاده کودکان از فضای مجازی در ایران نیز دغدغه والدین و مسئولان است تا جایی که بتازگی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حساب شخصی توئیتر خود اقدام به نظرسنجی‌هایی درباره نهادهای موفق در حوزه تولید محتوا برای کودکان و نیز میزان آشنایی کاربران با نرم افزارهای نظارت والدین کرده است و این جا این سؤال پیش می‌آید که کودکان به چه محتوایی در فضای مجازی نیاز دارند.
بی‌اطلاعی والدین از نرم افزارهای نظارتی
چه کسی در ایران برنده حوزه تولید محتوای کودک در فضای مجازی است و در جهان چه تلاش‌هایی صورت گرفته تا محتوای دیجیتال مناسب در اختیار این قشر آسیب پذیر قرار بگیرد؟ والدین تا چه حد با نرم افزارهای نظارتی آشنا هستند؟ محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توئیتر خود از هشتگ #کودک_و_اینترنت استفاده کرده و در این نظرسنجی از چهار نهاد به‌عنوان تولیدکنندگان محتوا برای کودکان نام برد تا کاربران بتوانند به یکی از چهار گزینه خانواده/ مدرسه، صداوسیما، تولیدکنندگان مستقل داخلی و تولیدکنندگان بین‌المللی رأی بدهند. با نگاهی گذرا به‌نظرات کاربران متوجه می‌شویم که بخش عمده کاربران ایرانی اعتقاد دارند بیشترین محتوای مورد علاقه کودکان مربوط به تولیدکنندگان بین‌المللی است و درواقع این تولیدکنندگان گوی سبقت را از خانواده و مدرسه، صداوسیما و تولیدکنندگان مستقل داخلی در زمینه تولید محتوا برای کودکان و نوجوانان موفق ربوده‌اند. کاربران همچنین کمترین امتیاز در این زمینه را به صداوسیما دادند.
به‌دنبال نتایج این نظرسنجی، وزیر ارتباطات توئیت دیگری منتشر کرد تا یک نظرسنجی درباره میزان آشنایی کاربران با نرم افزارهای نظارت والدین بر استفاده کودکان از اینترنت انجام دهد. به‌دنبال این نظرسنجی‌ها، وزیر ارتباطات طی یادداشتی، نتایج را بسیار شگفت آور دانست و نوشت: در نظرسنجی دوم بیشتر کاربران گزینه «آشنایی ندارم و نیاز به معرفی بیشتر دارم» را انتخاب کردند. نتایج این دو نظرسنجی توئیتری، دو موضوع مهم را به ما گوشزد می‌کند. اول اینکه ما هنوز نتوانسته‌ایم در تولید محتوای جذاب برای کودکان‌مان توفیقی داشته باشیم و رضایت آنها را جلب کنیم و دوم اینکه تنها ۸ درصد از مردم بر رفتار فرزندشان در فضای آنلاین نظارت دارند. درواقع بیشتر شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی نسبت به نرم‌افزار‌های نظارت بر رفتار آنلاین کودکان، بی‌اطلاع هستند.
وزیر ارتباطات یادآور شد: هرچند وظیفه تولید محتوای مناسب به عهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیست اما ما به‌عنوان بسترساز فضای آنلاین کشور، خود را موظف می‌دانیم که فضای مجازی را برای کودکان‌مان به محیطی جذاب، پرنشاط و پویا تبدیل کنیم؛ محیطی که در آن کودکان با آگاهی والدین‌شان به گشت‌وگذار و تعامل و آموزش بپردازند. از این‌رو بر آن هستیم تا با حمایت از تولیدکنندگان داخلی، نیازهای کودکان‌مان را برطرف کنیم و به معرفی ابزار‌های نظارت والدین بر رفتار کودکان بپردازیم. البته وزیر ارتباطات یادآور شده است که برای تحقق این هدف، نیازمند یاری و همفکری مردم، اهالی فرهنگ و هنر و تولیدکنندگان محتوای ویژه کودکان است. آذری جهرمی همچنین خواستار همکاری نهادهای مؤثر در این حوزه بویژه وزارت آموزش‌وپرورش، کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه شد.
از گوگل تا شبکه‌های اجتماعی
هرچند اینترنت فرصت‌های فراوانی برای آموزش کودکان فراهم می‌کند ولی این کاربران کوچک می‌توانند مورد تهاجم محتوای نامناسب از جمله آزار جنسی، خشونت و… قرار بگیرند. به‌همین دلیل تولید محتوای مناسب برای آنها برای همه کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ازسوی دیگر کودکان ساعت‌ها با تبلت و تلفن‌ها مشغولند و والدین نمی‌دانند که آنها چه می‌کنند و فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده نیز در نحوه ارتباط کودکان در جامعه تأثیرگذار هستند.
با وجود این، در جهان چه تلاش‌هایی برای تولید محتوای مناسب برای کودکان و نظارت بر فعالیت آنلاین آنها انجام شده است؟ در پاسخ باید گفت نحوه فعالیت کودکان در فضای مجازی و اینترنت، دغدغه‌ای جهانی است و به همین دلیل کمپانی‌های بزرگ ازجمله گوگل به این عرصه گام گذاشته‌اند. مدیران گوگل معتقدند توسعه سواد دیجیتال برای کودکان از همان سنین پایین امری بسیار ضروری است و به آنها کمک می‌کند تا به‌دنبال محتوای مناسب در فضای مجازی باشند. این موضوع در کنار تولید محتوای متناسب با فرهنگ و روند زندگی و نیاز کودکان در هر منطقه و کشوری باعث میشود که کودکان عملاً در معرض آسیب کمتری قرار بگیرند.
در همین راستا، گوگل یک برنامه آموزشی با عنوان Be Internet Awesome ارائه داده است تا کودکان بتوانند با حریم خصوصی و اهمیت حفظ آن آشنا شوند. طی این برنامه کودکان همچنین نحوه مقابله با هکرها را نیز آموزش می‌بینند. کودکان با کمک این برنامه آموزشی و از طریق یک بازی ویدئویی با نام Interland، با خطرات فیشینگ، حمله‌های هکری، حفظ حریم خصوصی و… نیز آشنا می‌شوند. به این ترتیب کودکان هم آموزش می‌بینند و هم تفریح می‌کنند. در این بازی کودکان وارد یک دنیای خیالی می‌شوند که ۴سرزمین دارد و آنها با هکرها، مهاجمان اینترنتی و… در یک محیط شاد مواجه می‌شوند و یاد می‌گیرند که چگونه از خود در این فضا حفاظت کنند و اجازه ندهند از آنها و اطلاعاتشان سوء‌استفاده شود. گوگل پیش از این نیز در مبحث کدنویسی به کودکان کمک‌های شایان توجهی کرده بود. این غول دنیای فناوری در بخش نظارت والدین بر فعالیت آنلاین کودکان نیز تاکنون برنامه‌هایی مشخص داشته است یکی از این برنامه‌ها، ابزار Family Link است که به والدین کمک می‌کند تا بر رفتار کودکان زیر ۱۳سال خود در فضای مجازی نظارت داشته باشند. اگر کودکان به سایت‌هایی که مناسب سن آنها نباشد مراجعه کنند بلافاصله پیام هشداری برای والدین ارسال میشود. والدین می‌توانند چنین صفحاتی را از دسترس کودکان خارج کنند.
از آنجا که کودکان به شبکه‌های اجتماعی نیز علاقه مندند و گاه تمرینات درسی خود را نیز با حضور در گروه‌های مدرسه که در شبکه‌های اجتماعی تشکیل میشود انجام می‌دهند، شبکه‌های اجتماعی ویژه کودکان طراحی شده است که از آن جمله می‌توان به YouTube Kids، Kidzworld، Messenger Kids و… اشاره کرد. برخی کشورها نیز از حضور کودکان در شبکه‌های اجتماعی بزرگسالان ممانعت می‌کنند. به‌عنوان مثال در چین شبکه اجتماعی Weibo که توئیتر چینی محسوب میشود و ۴۳۰میلیون کاربر فعال ماهانه دارد، حضور زیر ۱۴ساله‌ها را در این پلتفرم ممنوع کرده تا از کودکان حمایت شود. گفته میشود که قرار است نسخه ویژه‌ای از Weibo برای کودکان طراحی شود که مناسب سن آنها باشد.
افزایش مهارت دیجیتال، نیاز امروز کودکان
یکی از پتانسیل‌های بالای اینترنت برای کودکان، آموزش الکترونیک (E-learning) است چرا که محتوای دیجیتال نقش مهمی در آموزش کودکان ایفا می‌کند و به همین دلیل هم افزایش مهارت دیجیتال آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این پتانسیل مورد توجه بسیاری از فعالان عرصه اینترنت قرار گرفته است.
بیشتر از ۹۰ درصد کودکان چینی (تا ۱۸سال) به اینترنت موبایل دسترسی دارند و از آن برای آموزش استفاده می‌کنند. تعداد دانش‌آموزان زیر ۱۰سال که به اینترنت دسترسی دارند در چین از ۵۶درصد سال ۲۰۱۰ در سال گذشته به بیش از۶۸درصد رسید.۶۴درصد از کودکان ابتدایی تلفن همراه دارند. ۸۵ درصد کودکان چینی برای تمرینات خود بیشتر از وی چت استفاده می‌کنند.
برای توسعه محتوای اینترنت ویژه کودکان، کمپانی تولیدکننده اسباب بازی‌های برند «لگو» یعنی The Lego Group همکاری خود را با غول فناوری و اینترنت چینی یعنی «تنسنت» افزایش داده تا در زمینه بازی، محتوای شبکه اجتماعی و… فعالیت‌هایی مناسب سن کودکان ارائه شود.
«سان ژونگوایی» یکی از دبیران کمپانی تنسنت گفت: جمعیت کاربران اینترنت در جهان نشان می‌دهد که تعداد کاربران جوان رو به افزایش است و ما تلاش داریم طی این همکاری، محتوای مثبت دیجیتال و جالب توجهی را تولید کنیم تا در آموزش مورد استفاده آنها قرار بگیرد. به‌عنوان مثال ویدئوهای آموزشی برای ساخت وسایل مختلف فناورانه لگو بر پلتفرم «تنسنت» ارائه شد و توسعه بازی‌های دیجیتال هم بخش دیگری از این همکاری است.
کمپانی چینی «تنسنت» همچنین با کمپانی آموزشی امریکایی Age of Learning همکاری دارد تا در قالب برنامه آموزشی ABCmouse در اینترنت، آموزش زبان انگلیسی را برای کودکان به ارمغان بیاورد؛ یک پلتفرم آموزشی ویدئویی که کودکان چینی را با معلمان انگلیسی زبان اتباط می‌دهد و می‌تواند در قالب ویدئو، کتاب، فعالیت‌های آنلاین مانند بازی، آواز و داستان به کودکان آموزش زبان انگلیسی بدهد. این آموزش از طریق «وی چت» به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های این کشور به خانه بسیاری از کودکان چینی راه یافته است و کمتر به معلم خصوصی گرایش نشان می‌دهند. اکنون بیش از ۱۱۰میلیون کودک ۳تا ۸سال چینی در این بازار آموزش آنلاین چند میلیارد دلاری حضور دارند.
برنامه‌های تلویزیونی هم در کشورهای مختلف تلاش داشته‌اند تا کودکان را نشانه بگیرند و به آموزش آنها در زمینه‌های مختلف از عادات غذایی گرفته تا آموزش دروس مدرسه، خوش رفتاری با حیوانات و… بپردازند ولی تحقیقات نشان می‌دهد که همچنان فضای مجازی و اینترنت از تلویزیون پیشی گرفته و کودکان از آن تأثیر بیشتر می‌گیرند. فضای مجازی در قالب وب سایت‌های آموزشی، شبکه‌های اجتماعی و… با کودکان همراهی دارند.