چرا«پیام» در مدار آرام نگرفت؟
در هفته‌های گذشته پرتاب ماهواره ایرانی «پیام» به فضا خبرساز شد؛ موضوعی که اظهارات هشدارآمیز مایک پمپئو، وزیر امور خارجه امریکا به آن رنگ و بوی دیگری بخشید و پرتاب این ماهواره، ابعاد سیاسی و بین‌المللی پیدا کرد. این خبر بازتاب زیادی در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت و اهمیت این موضوع تا آنجا بود که رئیس جمهوری در سفر اخیر خود به استان گلستان، پرتاب ماهواره «پیام» را جزو اولویت‌های سخنرانی خود قرار داد و تأکید کرد: پیام ایرانی به مدار 600کیلومتری زمین می‌رود. درنهایت نیز ماهواره ایرانی «پیام» بامداد روز گذشته با ماهواره‌بر بومی «سیمرغ» به فضا پرتاب شد ولی با وجود تلاش‌های فعالان این حوزه، این پرتاب موفقیت‌آمیز نبود و وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توئیتی اعلام کرد: ماهواره «پیام» به فضا پرتاب شد اما در مدار قرار نگرفت.
سرعت جدا شدن ماهواره از ماهواره‌بر مناسب نبود
محمدجواد آذری جهرمی در حساب توئیتری خود نوشت: بامداد روز سه‌شنبه 25 دی ماه با وزرایICT دولت‌های هشتم تا دوازدهم به پایگاه فضایی امام خمینی رفتیم. ماهواره‌بر با طی 2 مرحله موفق، در مرحله 3 بسرعت کافی نرسید و «پیام» در مدار آرام نگرفت.
پس از برنامه پرتاب ماهواره، آذری جهرمی همچنین در تماس تلفنی با برنامه «حالا خورشید» در این زمینه توضیحاتی ارائه کرد و گفت: سرعت جدا شدن ماهواره از ماهواره‌بر مناسب نبود و به سرعت مطلوب نرسید به همین دلیل هم در لحظه آخر ماهواره در مدار قرار نگرفت. وی افزود: ما دوست داشتیم خبر خوب به مردم بدهیم اما به هر حال هر کاری فراز و فرودهایی دارد. ما ناامید نمی‌شویم و مجدداً برای این موضوع تلاش می‌کنیم.
وزیر ارتباطات همچنین در پی عدم موفقیت پرتابگر ماهواره«پیام»، در پیامی به وزیر دفاع نوشت: برادرم امیر حاتمی عزیز، وزیر محترم دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سیمرغ ایرانی، با شکوه و عظمت امروز غرید.«پیام» فضایی ما، شاید در ظاهر به سرانجام نرسید، اما «سیمرغ»، خود پیام اقتدار ملت ایران بود. به نوبه خودم از تلاش‌های مجاهدانه حضرتعالی و همکارانتان تشکر می‌کنم. اطمینان دارم با تجربه امروز، فردا توانمندتریم.
«پیام»، سیگنال‌هایی به زمین فرستاد
به دنبال ناموفق بودن پرتاب ماهواره بومی «پیام» به فضا، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌ها گفت: دستور شروع پروژه ساخت ماهواره جدید در این دانشگاه را وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد. احمد معتمدی درخصوص وضعیت فعلی ماهواره پیام دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز گفت: زمانی که ماهواره پرتاب میشود دیگر به زمین باز نمی‌گردد. وی یادآور شد: در پرتاب ماهواره پیام آنچه مثبت بود این است که ماهواره پس از جدایی از ماهواره بر شروع به کار کرد و سیگنال‌هایی را به زمین فرستاد که این سیگنال‌ها آنالیز میشود و اطلاعات دقیق‌تر مشخص خواهد شد. این امر نشان می‌دهد که ماهواره مشکل نداشته و تا لحظه‌های آخر نیز فعالیت داشته است. ماهواره بر هم کار مهمی بود و ۹۰ درصد موفق عمل کرد، تنها در بخشی که باید سرعت اولیه را به ماهواره دهد مشکل پیدا کرد ولی عملکردش در بقیه مراحل خوب بود. رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر همچنین گفت: باتوجه به اینکه ماهواره پیام در این دانشگاه طراحی و ساخته شد اکنون ما تجربه‌های زیادی کسب کرده‌ایم و قادر خواهیم بود سریعتر و در فاصله کوتاه‌تر ماهواره جدیدی بسازیم.
ساخت نمونه ماهواره پیام در 6 ماه
با شکست پرتاب ماهواره «پیام» این سؤال برای بسیاری پیش می‌آید که با چنین اتفاقی این پروژه آیا بار دیگر کلید خواهد خورد؟ دراین باره مرتضی براری، رئیس سازمان فضایی ایران در صفحه اینستاگرام خود نوشت: امروز با قاطعیت می‌توان ادعا کرد که با تکیه بر توان و تخصص جوانان ایرانی، در طراحی و ساخت ماهواره توانمند شده‌ایم و اگر نگاهی به چند سال گذشته بیندازیم، متوجه پیشرفت روزافزون کشور در توسعه فناوری فضایی خواهیم شد.
وی گفت: ماهواره «پیام» نسبت به آخرین ماهواره ایران که در مدار قرار گرفت، وزنی ۲ برابر، ارتفاع مداری ۲ برابر و قدرت تفکیک ۱۰ برابر بهتر دارد و طول عمر مداری آن ۱۶ برابر افزایش داشته و از رده ماهواره‌های تحقیقاتی به ماهواره‌های عملیاتی و کاربردی ارتقا پیدا کرده است. به زبانی ساده حوزه فناوری فضایی رشدی ۴۰برابری را تجربه کرده است. براری با بیان اینکه هم‌اکنون به توانی در طراحی و ساخت ماهواره دست پیدا کرده‌ایم که می‌توانیم نمونه ماهواره پیام را ظرف مدت ۶ ماه بسازیم، افزود: این پیشرفت را مدیون نیروی متخصص باانگیزه و خلاقی هستیم که هیچ محدودیتی مانع تلاش آنها برای پیشرفت کشور نیست و به این سرمایه ارزشمند می‌بالیم.
وی با اشاره به اینکه این روزها با مطالعه نظرات مردم مشخص است که جامعه هنوز به شناخت کافی نسبت به ظرفیت و قابلیت‌های فضایی نرسیده است، ادامه داد: فناوری فضایی نقشی استراتژیک در توسعه حال و آینده کشور دارد و بی‌توجهی به این بخش آسیب جدی به آینده کسب وکارها و اشتغال در کشور خواهد زد.
معاون وزیر ارتباطات مطالبه گری و احساس نیاز در جامعه را لازمه توسعه صنعت فضایی در کشور دانست و گفت: در این مسیر به کمک و همدلی تمام علاقه‌مندان و فعالان این حوزه نیاز داریم؛ باید در معرفی کاربردهای فناوری فضایی در افزایش رفاه و توسعه کشور بیشتر تلاش کنیم و سهم فناوری فضایی را در زندگی مردم نهادینه کنیم تا بستر ورود شرکت‌های خصوصی و کسب وکارهای جدید مهیا شود.
جهت گیری‌ها نسبت به پرتاب ماهواره
مبحث پرتاب ماهواره بومی«پیام» به فضا بازتاب‌های متعددی داشت و به‌عنوان مثال چندی پیش صادق زیباکلام در توئیتی به این موضوع واکنش نشان داد و در حساب توئیتری خود نوشت: «ای کاش به جای صنایع هسته‌ای، به جای ماهواره و به جای موشک، جمهوری اسلامی می‌توانست یک دوچرخه بسازد که با دوچرخه ترکیه و دوچرخه هند رقابت کند.» این اظهارنظر البته بی‌جواب نماند و وزیر ارتباطات در یک واکنش توئیتری نوشت:«جناب آقای زیباکلام، هسته‌ای و موشکی متولیان دیگری دارد، اما اگر مایلید از نزدیک پژوهشگاه فضایی را ببینید بلکه از دستاوردهای پژوهشگران جوان و تأثیر آن بر زندگی مردم و آینده روشن ایران آگاه شوید تا دیگر برای نقد سیاست خارجی، فناوری ماهواره را با دوچرخه قیاس نفرمایید.» وزیر ارتباطات همچنین از فعالان سیاسی و مدنی کشور برای بازدید از دستاوردهای فضایی ایران دعوت کرد.
اما جدا از همه موضع گیری‌ها درباره این ماهواره و پرتاب آن، نگاهی به شکست‌های پرتاب ماهواره نشان می‌دهد که حتی موفق‌ترین و بزرگ‌ترین شرکت‌های فضایی نیز ممکن است با ناکامی مواجه شوند و این، موضوع عجیب و خارج از انتظاری نیست. موشک فالکون 9 که یکی از پروژه‌های حیاتی شرکت SpaceX به مدیریت «ایلان ماسک» محسوب می‌شد در سال 2015 تنها 140 ثانیه پس از پرتاب منفجر شد. شکست پرتاب موشک روسی سایوز حامل فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی از قزاقستان، شکست در پرتاب ماهواره روس با موشک «پروتون ام» و… نیز بخشی دیگر از شکست‌های پرتاب ماهواره در جهان محسوب میشود.
ماهواره پیام در یک نگاه
گفتنی است ماهواره پیام بعد از تأسیس سازمان فضایی ایران یکی از پروژه‌هایی بود که به سه دانشگاه صنعتی ایران ارائه شد و از سری میکروماهواره‌های توسعه فناوری فضایی سازمان است. این ماهواره با مشارکت چهار دانشکده مهندسی هوافضا، برق رایانه و مکانیک و 16 نفر از استادان دانشکده‌های دانشگاه امیرکبیر ساخته شده و علاوه بر آن بخش عمده فعالیت برعهده دانشجویان ارشد و دکتری بود. همچنین لازم به ذکر است که برای پرتاب ماهواره، پرتابگر ایرانی«سیمرغ» در نظر گرفته شده بود. طراحی این ماهواره نیز از سال 84 آغاز شده است. این ماهواره با وزن 100 کیلوگرم از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به‌منظور انجام مأموریت تصویربرداری طراحی و ساخته شد. ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام امیرکبیر 500 کیلومتر و با شیب مداری 55 درجه بود و تصاویری با دقت 45 متر ارسال می‌کرد. پیش‌بینی اولیه حاکی از این بود که حدود سه سال در مدار زمین باقی خواهد ماند. اما قرار بود ماهواره«پیام» چه کاری انجام دهد؟ این ماهواره سه مأموریت تصویربرداری، ذخیره و ارسال داده‌ها را برعهده داشت. بررسی پوشش گیاهی، بهبود پایش گرد وغبار، حریق و اراضی کشاورزی، در کنار ذخیره و ارسال داده و نیز اندازه‌گیری تشعشعات فضایی با هدف بررسی اثر پرتوهای کیهانی بر عملکرد ماهواره، ازجمله مأموریت‌هایی بود که ماهواره پیام برای انجام آنها طراحی وساخته شده بود. ماهواره پیام مأموریت مخابراتی هم داشت که باید یک پیام را ذخیره و به زمین مخابره کند. همچنین چهار دوربین روی این ماهواره نصب بود که عملیات عکسبرداری از زمین را انجام می‌داد.
اطلاع رسانی متفاوت وزیر
عدم موفقیت در پرتاب ماهواره«پیام» از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است ولی در این میان نوع خبررسانی جوانترین وزیر کابینه در این زمینه، آن هم از بستر یک پیام رسان فیلتر شده در خور توجه است چرا که وزیر زمان پرتاب ماهواره را نه از طریق رسانه‌های خبری بلکه از طریق شبکه اجتماعی توئیتر به اطلاع عموم کاربران رساند. نکته مهم، نوع نگارش وزیر جهت اطلاع‌رسانی این خبر مهم بود چرا که جهرمی در این پست نوشته بود:«خبرهای خوبی براتون دارم. حدس بزنید چی شده؟»
این نحوه خبررسانی، شفاف سازی و پاسخگو بودن در نوع خود از سوی یک وزیر، بی‌سابقه است و شاید بی‌سابقه تر، نحوه برخورد وزیر با کامنت‌های کاربران در واکنش به این پست توئیتری است تا آنجا که جهرمی در برنامه تلویزیونی اعلام کرد تمام شوخی‌های مردم زیر پست خودم را خواندم و به کامنت کسی که برایم نوشته بود«حامله‌ای» بسیار خندیدم، می‌خواستم جواب دهم بله، حامل پیام خوبی هستم اما فرصت نشد. به هرحال باید گفت اگر پرتاب ماهواره پیام چندان موفقیت‌آمیز نبود اما تعامل جوانترین عضو کابینه دولت با کاربرانی که با او شوخی‌های نامتعارف داشتند، ستودنی است.