بررسی طرح صیانت از داده های شخصی
حفاظت از اطلاعات کاربران و حریم خصوصی آنان انتظار بحق مردم است و نبود قانونی منسجم، خلأ بزرگی محسوب میشود. البته وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این خلأ را شناسایی و به‌همین دلیل مردادماه سال 97 «لایحه صیانت از داده‌های شخصی» در راستای صیانت از حریم خصوصی کاربران فضای مجازی از سوی سازمان فناوری اطلاعات و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تدوین و در حاشیه نمایشگاه الکامپ رونمایی شد. اما این لایحه که به قول وزیر ارتباطات برای احترام به حریم خصوصی مردم در فضای مجازی تدوین میشود، بعد از گذشت 9 ماه در چه وضعیتی قرار دارد؟ روزنامه ایران به سراغ مدیر کل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات و نمایندگان مجلس رفت تا پاسخ این سؤال را دریافت کند.
پیش نویس در مرحله تصویب هیأت دولت
«پیش نویس «لایحه صیانت از داده‌های شخصی» نهایی و برای تصویب به هیأت وزیران ارسال شده است.» محمدجعفر نعناکار، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات با بیان مطلب فوق به «ایران» گفت: به پیشنهاد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات سال گذشته پیش‌نویس لایحه صیانت از داده‌های شخصی تدوین و سپس به کمیسیون فرعی حوزه دولت الکترونیک ریاست جمهوری ارجاع شد تا نهادهای مربوطه این لایحه پیش نویس صیانت از داده‌های شخصی را بررسی کنند که تقریباً اوایل سال‌جاری نسخه نهایی این لایحه آماده و اکنون این نسخه به کمیسیون اصلی حوزه دولت الکترونیک ارسال شده تا در هیأت وزیران تصویب شود. نعناکار افزود: لایحه بخش‌های مختلفی دارد و در مجموع سعی کرده تمام فرآیندهای مربوط به داده را نظام‌مند کند. مسائلی ازجمله اینکه داده چیست، داده‌های شخصی و حیاتی کدامند و چطور باید آنها را جمع‌آوری کرد، نحوه نگهداری و پایش داده‌ها، مسئولیت‌پذیری کسانی که با آنها سروکار دارند، محصولات جدیدی که با داده‌ها ایجاد شود، جاهایی که می‌توان از آنها استفاده کرد، نحوه تعامل سازمان‌ها با صاحب داده، شیوه انعقاد قراردادها، مجوزها و ضمانت اجرایی و… جزو مواردی است که در این لایحه گنجانده شده است. وی در ادامه گفت: این لایحه داده‌های شخصی افراد را تعریف و مشخص می‌کند که هر نهادی باید به چه شکل به این داده‌ها دسترسی پیدا کنند و بر اساس چه استانداردی آن را نگهداری کنند، چه زمانی نوبت معدوم‌سازی داده‌ها می‌رسد و اگر این اطلاعات به هر طریق نشت کرد چطور باید با آن برخورد شود. حتی ما باور داریم که با تصویب این لایحه بازار سیاه خرید و فروش اطلاعات نیز متوقف میشود.
مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات افزود: این لایحه می‌تواند به قانون مترقی تبدیل شود که هم‌اکنون در اتحادیه اروپا در حال اجراست. اجرایی شدن آن در ایران حتی می‌تواند قانون آی‌تی کشور را چند پله ارتقا بخشد، چراکه این لایحه همگام با نظرات و کنش‌های بین‌المللی است. اگر کارهای مربوط به تصویب این لایحه هر چه زودتر انجام شود، می‌توان اقدامات تأمینی را در نظر گرفت تا دیگر شاهد بروز نشت اطلاعات کاربران نباشیم.
نعناکار با اشاره به اینکه این لایحه همزمان به صورت طرحی نیز از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به کمیسیون فرهنگی مجلس ارسال شده است تا نمایندگان نیز لایحه را بررسی کنند، گفت: به همین دلیل این طرح به موازات هم در حال بررسی است تا کارها برای قانونی شدن آن سریعتر انجام شود.
مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات در پاسخ به این سؤال که آیا پیش از این قانونی در زمینه صیانت از داده‌های شخصی وجود نداشت، گفت: قوانین و مجازات‌هایی به‌صورت متفرقه برای سوء‌استفاده از داده‌های شخصی کاربران وجود دارد و در این میان اگر به شهروندان و کاربران زیادی در زمینه لورفتن داده‌های شخصی آنها آسیبی وارد شود مدعی العموم و دادستانی ورود می‌کند. حتی اگر شاکی خصوصی نیز وجود داشت دستگاه قضایی به آن در چارچوب قوانین موجود رسیدگی می‌کند. پرونده‌هایی نیز در این زمینه تشکیل و رسیدگی شده است. اما بحث اصلی این است که قوانین منسجم و متمرکزی وجود نداشت به همین دلیل این لایحه موارد گسترده تری از حقوق شهروندی و کاربران در فضای مجازی را در برمی‌گیرد. مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات در پاسخ به سؤال دیگر مبنی بر اینکه این لایحه چه زمانی شکل اجرایی به خود خواهد گرفت نیز گفت: طبق زمانبندی انجام شده قرار است این لایحه تا شهریور ماه امسال در مجلس به تصویب رسیده و اجرایی شود. تاکنون طبق زمانبندی کارها پیش رفته است و امیدواریم بحث تصویب در هیأت دولت و مجلس نیز طبق زمانبندی پیش برود و بتوانیم از شهریورماه این لایحه را به‌صورت قانون اجرا کنیم.
شفاف‌سازی قوانین حمایت از کاربران فضای مجازی
از آنجایی که این لایحه همزمان نیز به صورت طرح به کمیسیون فرهنگی برای بررسی لوایح به مجلس رفته است به‌همین علت روزنامه ایران پیگیر شد که این لایحه اکنون در کدام مرحله قرار دارد که محمد اسماعیل سعیدی عضو کمیته فضای مجازی خبر از بررسی این لایحه از دوشنبه 23 اردیبهشت ماه در کمیسیون فرهنگی خبر داد. سعیدی گفت: این طرح امروز در کمیسیون فرهنگی مجلس مورد بررسی قرار می‌گیرد تا درباره تمام بندها و بخش‌های آن بحث شود.
سعیدی افزود: هدف اصلی این طرح که قرار است در مجلس به قانون تبدیل شود، صیانت از حیثیت و کرامت اشخاص است که قواعد و احکام آن شامل تبیین حقوق اشخاص موضوع داده‌ها، بویژه در تعامل با سایر حق‌های مشروع، ضابطه‌مندی فرآیند پردازش داده‌های شخصی، مسئولیت‌پذیری پردازش، هم‌افزایی امور تنظیمی و نظارتی پردازش و جبران‌پذیری زیان‌ها و آسیب‌های پردازش و… میشود.
عضو کمیته فضای مجازی کمیسیون فرهنگی مجلس با بیان اینکه این لایحه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای فضای مجازی محسوب میشود، افزود: لایحه صیانت از داده‌های شخصی باید زودتر از اینها نوشته و به مجلس ارسال می‌شد، چرا که فضای مجازی یک فضای نویی است که قوانین منسجم و متمرکز و شفاف در کشور برای صیانت از داده‌های شخصی وجود ندارد. این در حالی است که در سایر کشورها بیش از 6 سال است چنین لایحه‌ای برای صیانت از داده‌های شخصی کاربران با قوانین شفاف و مشخص تصویب و اجرایی شده است. وی در ادامه گفت: داده‌ها در فضای مجازی بسیار متنوع است و اطلاعات زیادی از داده‌های شخصی افراد در این فضا وجود دارد که حتی ممکن است به آبرو و حیثیت آنها خدشه وارد کند از این‌رو نیاز است این داده‌ها و حتی نحوه استفاده از آنها ساماندهی شده و خط و مرزهای آن نیز تعیین شود تا کاربران فضای مجازی با خیال آسوده وارد این فضا شوند و اطمینان داشته باشند که از داده‌های شخصی و حریم خصوصی آنها صیانت میشود.
سعیدی با اشاره به اینکه باید سریعتر این لایحه بررسی و به تصویب برسد، افزود: فضای مجازی کشور به چنین لایحه و قانون شفاف و منسجمی نیاز دارد و نباید در تصویب آن تعلل کرد به همین دلیل از امروز با حضور کارشناسان حقوقی و دیگر کارشناسان این لایحه به صورت جدی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا نقاط ضعف و قوت آن بررسی شده و لایحه پخته‌تر شود.
محمدعلی وکیلی، دیگر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس نیز درباره این لایحه گفت: این لایحه به کمیسیون فرهنگی مجلس ارسال شده است اما هنوز آن را مطالعه نکرده‌ام ولی از امروز بررسی این لایحه در کمیسیون فرهنگی آغاز میشود. وکیلی، عضو کمیته فضای مجازی با بیان اینکه این لایحه در راستای احقاق حقوق شهروندی کاربران در فضای مجازی است، افزود: باید از حقوق شهروندان و کاربران در فضای مجازی که فضای جدیدی است، صیانت شود. اتفاق‌هایی که در این فضا رخ می‌دهد در نوع خود نیز جدید است به همین دلیل قوانین شفافی بخصوص در زمینه حقوق شهروندان وجود ندارد و باید قوانین در این زمینه شفاف شود.
نماینده مردم تهران ارائه لایحه صیانت از داده‌های شخصی از سوی دولت را اقدام بسیار مثبتی عنوان کرد و گفت: این لایحه در صورت تصویب می‌تواند حقوق کاربران و ذینفعان آن را شفاف‌سازی کند.